Από την ιστορία της Εβραϊκής Κοινότητας Ξάνθης
Η περίπτωση μιας τραγικής οικογένειας κι ενός επιζώντος
Την Κυριακή 3 Μαρτίου, στις 16.00 το απόγευμα, στην Καπναποθήκη της οδού Σαλαμίνος 1, όπου στις 3 προς 4 Μαρτίου του 1943, οι Βούλγαροι κατακτητές μάζεψαν όλους τους Εβραίους της Ξάνθης, έγινε και φέτος η τελετή μνήμης και ανάμνησης της εξόντωσης της Εβραϊκής μας κοινότητας.
Την τελετή χαιρέτησαν ο Βασίλης Αϊβαλιώτης από το ΠΑΚΕΘΡΑ, ο δρ Πωλ Ισαάκ Χάγουελ και ο ιστοριοδίφης της πόλης Δημήτρης Κασαπίδης. Στη συνέχεια ο Οδυσσέας Καραδέδος, γιος του Αναστάσιου Καραδέδου και της Ισουά Ντορίλι, διάβασε το «καντίς», την προσευχή των νεκρών. Μετά την τελετή όλοι οι παρευρισκόμενοι κατευθύνθηκαν στο Εβραϊκό Νεκροταφείο όπου κατέφθασαν και μέλη της Εβραϊκής Οικογένειας Μπράουνστοουν (Brownstone), της οποίας ο πατέρας, John Brownstone, ήταν ο μοναδικός επιζών από την πατρική του οικογένεια. Μετά όλοι μαζί κατευθύνθηκαν στο καφέ « Εμπορικόν» όπου παράλληλα με τον καφέ, τα παιδιά του John Brownstone διηγήθηκαν την ιστορία του πατέρα τους.
Η ιστορία του John Brownstone, επιζήσαντα της Εβραϊκής Κοινότητας Ξάνθης
Ο John (Josef) Brownstone, ήταν ο μόνος που επέζησε από την πατρική του οικογένεια. Πέθανε σε βαθειά γεράματα στην Αμερική, σε ηλικία 93 ετών. Δύο ημέρες πριν πεθάνει, εκμυστηρεύτηκε στα 5 παιδιά του, με λυγμούς και κλάματα, το παράπονο που είχε και τις τύψεις, για το ότι ήταν ο μόνος που επέζησε από την οικογένειά του.
Τότε ήταν 19 χρόνων. Άρχισε να εξιστορεί πράγματα, τα οποία δεν είχε ποτέ πει στη δική του οικογένεια, στα παιδιά του. Με την παρότρυνση του πατέρα του Σόλομων, μόλις οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα, ο Τζων Μπράουνστοουν έφυγε στην Αλεξανδρούπολη, όπου η οικογένεια είχε εμπορικές σχέσεις. Ασχολούνταν με τα καπνά και ήταν τραπεζίτες. Όταν οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι πλησίασαν και στην Αλεξανδρούπολη, μαζί με τρεις φίλους, πέρασαν με μια ψαρόβαρκα στη Σαμοθράκη, μετέπειτα στη Λέσβο, στη Λήμνο, στην Τουρκία, στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί απευθύνθηκε σε διάφορες πρεσβείες ζητώντας άσυλο και βοήθεια, αλλά δεν βρήκε ανταπόκριση! Με τη βοήθεια μιας θείας του που είχε εκεί, έφθασε στην Παλαιστίνη, στο Ισραήλ. Εκεί πήγε σε κάποιο Ελληνικό Προξενείο όπου ζήτησε βοήθεια.
Παρεμπιπτόντως, γνώρισε και κάποιο Έλληνα πρίγκιπα όπως έλεγε, προφανώς τον Παύλο, από τον οποίο ζήτησε προσωπική ακρόαση και βοήθεια. Ο πρίγκιπας τον ειρωνεύτηκε, λέγοντάς του ότι βρίσκεται κοντά στους δικούς του ανθρώπους, υπονοώντας τους Ισραηλινούς και γιατί δεν ζητούσε βοήθεια από αυτούς.
Τελικά κάποιος αξιωματικός τον υπερασπίστηκε, λέγοντας στον πρίγκιπα ότι ο Τζων είχε δικαιώματα και πως έπρεπε να τον βοηθήσουν, όντας Έλληνας υπήκοος και ότι είχε υπηρετήσει στον Ελληνικό στρατό. Τελικά εντάχθηκε στην εκεί Ελληνική Αεροπορική δύναμη και έγινε πιλότος, επιχειρώντας σε Μεσόγειο, Ροδεσία, Αίγυπτο και αλλού.
Κάποια στιγμή, κάποιος ανώτερος αξιωματικός τον κάλεσε στο γραφείο του και τον πληροφόρησε ότι όλοι οι Εβραίοι της Ξάνθης έχουν συλληφθεί και εκτοπιστεί! Αυτό ήταν που του στοίχισε πάρα πολύ.
«Ο Τζων Μπράουνστοουν ζήτησε από τα παιδιά του να μην θαφτεί αλλά να αποτεφρωθεί, όπως και οι συγγενείς του στην Τρέμπλινγκα και οι στάχτες του να σκορπιστούν στο Ισραήλ»
Μετά το τέλος του πολέμου πήγε στην Αμερική, όπου και παντρεύτηκε την εκλεκτή του. Όπως αφηγήθηκαν τα παιδιά του, ήταν ένας πολύ επιτυχημένος επιχειρηματίας αλλά δύσκολος άνθρωπος και κλειστός χαρακτήρας λόγω των βιωμάτων του. Απέκτησε 5 παιδιά, τα οποία και φέτος ήρθαν για να αποτίσουν φόρο τιμής! Έκαναν παλαιότερα και το τραγικό «ταξίδι» των προγόνων τους στην Τρέμπλινκα της Πολωνίας, όπου και εξολοθρεύτηκαν συνολικά 50 άτομα από την οικογένεια, τον πατέρα τους, με μοναδικό επιζών τον ίδιο!
Ζήτησε από τα παιδιά του να μην θαφτεί αλλά να αποτεφρωθεί, όπως και οι συγγενείς του στην Τρέμπλινγκα και οι στάχτες του να σκορπιστούν στο Ισραήλ. Μετά τον Τζων Τζόσεφ Μπράουνστοουν, η οικογένειά του αριθμεί 45 μέλη χάρη σ’ αυτόν!
Αυτή ήταν η προσωπική, τραγική ιστορία ενός Εβραίου συμπολίτη μας και της οικογένειάς του.
Αγαπητοί μου συμπολίτες, η Εβραϊκή Κοινότητα Ξάνθης, η οποία εξολοθρεύτηκε παντελώς, αριθμούσε γύρω στα 550 μέλη, 538 κατά τον Δημήτρη Κασαπίδη. Από όλους αυτούς, φέρεται να επιβίωσαν γύρω στα 5 με έξι άτομα, τα οποία όταν γύρισαν δεν βρήκαν τίποτε από τις περιουσίες τους, με αποτέλεσμα και αυτά να φύγουν από την πόλη μας.
Ήταν Έλληνες πολίτες Εβραϊκής καταγωγής, οι οποίοι πρόσφεραν στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου. Ο αφανισμός τους πρέπει να μας προβληματίζει και να μας ευαισθητοποιεί όλους.
Μην υιοθετούμε αντιλήψεις, απόψεις και συμπεριφορές φασιστικές και βάρβαρες άλλων λαών. Είναι ύβρις για την ιστορία μας και τον πολιτισμό μας. Εξάλλου, οι περισσότεροι, προερχόμαστε από πρόσφυγες, οι οποίοι και αυτοί εκδιώχθηκαν και εξολοθρεύτηκαν στα μέρη τους!
Επίσης, να σας θυμίσω, ότι ο πρώτος ανώτερος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού που έπεσε μαχόμενος κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, ήταν ο Ελληνοεβραίος Συνταγματάρχης Πεζικού (ΠΖ) Μαρδοχαίος Φριζής. Χάνοντας τη ζωή του, δίνοντας εντολές επάνω στο άλογό του, στις 5 Δεκεμβρίου 19
Ιστορικό της Εκτόπισης των Εβραίων της Ξάνθης
Στις 3 προς 4 Μαρτίου του 1943, όλοι οι Εβραίοι της Ξάνθης, περίπου 550 άτομα, συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στην καπναποθήκη της οδού Σαλαμίνος 1 όπου και κρατήθηκαν για τρεις ημέρες. Μετά, σιδηροδρομικώς, οδηγήθηκαν στην Κομοτηνή, από κει στη Βουλγαρία, στη Λομ, όπου παραδόθηκαν στους Γερμανούς. Κατόπιν στη Βιέννη και σιδηροδρομικώς πάλι, στην Τρέμπλινκα της Πολωνίας, όπου και αφανίστηκαν. Από όλους αυτούς, φέρεται να επιβίωσαν γύρω στα 5 με 6 άτομα.
Κώστας Μαυρομάτης
Συλλέκτης
