Ο καταξιωμένος ηθοποιός και συν-σκηνοθέτης της θεατρικής παράστασης που έρχεται την Κυριακή στην Ξάνθη εξηγεί στο «Ε» γιατί η αφήγηση της ιστορίας του δράματος είναι σημαντικότερη από την ερμηνεία του ηθοποιού και αναδεικνύει το ρόλο, αλλά και το μήνυμα που μεταφέρει ο Χορός της τραγωδίας, θέτοντας τα ερωτήματα που καλούμαστε να απαντήσουμε
Η Αντιγόνη του Σοφοκλή. Έργο φημισμένο και διαχρονικό, με αριστοτεχνική πλοκή και εκκωφαντικό μήνυμα προάσπισης των ανθρώπινων αξιών και της προσωπικής ηθικής, που συγκινεί βαθιά και προκαλεί να «καθρεφτίσουμε» σήμερα τον εαυτό μας, με το νου και την ψυχή μας στις συνθήκες, τις συμπεριφορές και τα διδάγματα που ξεδιπλώνει. Εμείς ποιο ρόλο παίρνουμε; Γιατί το έργο αυτό είναι πάντα επίκαιρο; Πόσες αναγνώσεις έχει; Δίνει απαντήσεις ή θέτει τα ερωτήματα που καλούμαστε να απαντήσουμε; Τροφή για σκέψη παίρνουμε από τη συνέντευξη που ακολουθεί. Κι αυτό από τη γοητευτικότερη φωνή του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου.
Ο Αιμίλιος Χειλάκης και ο Μανώλης Δούνιας συν-σκηνοθετούν φέτος την «Αντιγόνη», ακολουθώντας το πρότυπο της αρχαίας τραγωδίας, όπου τρεις υποκριτές μοιράζονται όλους τους ρόλους του δράματος. Τη θεατρική παράσταση έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε στην Ξάνθη, την Κυριακή 15 Ιουλίου, στις 9.30 μμ στο υπαίθριο δημοτικό αμφιθέατρο.
Παίρνοντας το δρόμο για τη Βόρεια Ελλάδα (απόψε στις Σέρρες και αύριο στην Αλεξανδρούπολη), ο Αιμίλιος Χειλάκης μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις του για τις ιστορίες που ταξιδεύουν, την αρχαία τραγωδία, την Αντιγόνη, την «κρίση» και την πόλωση στην Ελλάδα και πού τελικά βρισκόμαστε εμείς ανάμεσα σε όσα συμβαίνουν και όσα φτιάχνουν το μέλλον μας. Άμεσος, ετοιμόλογος και, χειμαρρώδης, ως γνωστόν, ο Αιμίλιος Χειλάκης μας εξηγεί τι τον έχει κάνει να δουλεύει ακατάπαυστα και να προσηλώνεται στο αρχαίο θέατρο. Το εξηγεί χωρίς λόγια. Γιατί δεν κρύβει ότι τον κυριεύει αυτό που λέμε «νοιάξιμο». Τον νοιάζει να πει την ιστορία.
«Ε»: Η Αντιγόνη, σε καλοκαιρινή περιοδεία. Τι είναι για σας η περιοδεία, οι διαφορετικοί χώροι και οι άνθρωποι;
Α.Χ.: Η περιοδεία ήταν αυτή που κράτησε το θέατρο. Έτσι, όπως και ο Μολιέρος ήταν περιοδεύων θίασος που επί 15 χρόνια γυρνούσε στην επαρχία της Γαλλίας και πάντα η μεγάλη του χαρά ήταν να λέει ιστορίες στον κόσμο, που ήταν μακριά από το κέντρο της Γαλλίας, το Παρίσι. Οι ιστορίες πρέπει να ταξιδεύουν. Δεν πρέπει εμείς να επισκεπτόμαστε τις ιστορίες, πρέπει αυτές να μας επισκέπτονται. Μια πάρα πολύ βασική μας θέση και με τον Μανώλη Δούνια και την Αθηνά Μαξίμου είναι να ταξιδέψουμε για να σας πούμε την ιστορία που ετοιμάσαμε, μια πάρα πολύ γνωστή ιστορία και να σας πούμε τη γνώμη μας πάνω σ’ αυτή.
«Ε»: Λέτε συχνά ότι δίνετε βαρύτητα στην αφήγηση της ιστορίας, περισσότερο από την υποκριτική ερμηνεία, αυτή καθ’ αυτή. Τι σημαίνει αυτό;
Δε δίνουμε βαρύτητα στην ερμηνεία. Η ερμηνεία είναι αποτέλεσμα πολλών συνιστωσών, το κοστούμι, η μουσική, το φως, οι άνθρωποι που παίζεις μαζί τους. Αν κοιτάξεις μόνο την ερμηνεία θα παίζεις μόνος σου. Και αυτό σημαίνει ότι κάπου έχεις αποκλειστεί και δεν έχεις συνεργαστεί με την ιστορία. Η ιστορία απλά και μόνο να την πεις δημιουργεί συναίσθημα. Αν σ’ αυτή την ιστορία είσαι συνεπής σε σχέση με το πώς τη λες με τον άλλο, αυτό το συναίσθημα θα γιγαντωθεί .Αν απλά εσύ πας να παίξεις το ρόλο σου θα χαθείς σε ένα προσωπικό και κλειστό κύκλωμα το οποίο θα βραχυκυκλώσει τα πράγματα. Γι’ αυτό κι εμείς επιμένουμε ότι η ιστορία είναι πιο σημαντική.
«Ε»: Μάλιστα, επιλέγετε το μοτίβο των τριών υποκριτών που εναλλάσσονται στους ρόλους του έργου, όπως στο αρχαίο θέατρο. Συνδέεται και αυτό με την αφήγηση της ιστορίας;
Ακριβώς γι’ αυτό έχουμε τους τρεις υποκριτές. Γιατί δεν είναι ότι θα χαθούμε μέσα στο ρόλο. Έχω τον Κρέοντα, ο Μιχάλης έχει τον Αίμονα και η Αθηνά την Αντιγόνη, που συνήθως θα ήταν το βάσανό μας όλη μέρα να πω την ατάκα του Αίμονα εκείνη τη στιγμή. Έχουμε να μπούμε στην ρυθμολογία της παράστασης, όπου ακούγονται λόγια ηρώων μιας ιστορίας που σου προκαλούν στο τελικό τους αποτέλεσμα το συναίσθημα. Η ιστορία είναι πιο σημαντική, παρά η στιγμή του πώς θα το πει ο ηθοποιός.
«Ε»: Έτσι, όμως, δεν προκύπτει μία αίσθηση ακύρωσης για τον ηθοποιό ή ακόμη και ματαίωσης του ναρκισσισμού του, αφού πια «τα φώτα δεν πέφτουν» στην ερμηνεία του;
Α.Χ.: Μα ο έξυπνος ηθοποιός καταλαβαίνει ότι θα αναδειχθεί πολύ καλύτερα από αυτό το δρόμο, παρά από μόνος του με την ερμηνεία του. Συνήθως, βλέπουμε εξαιρετικούς ηθοποιούς να καταποντίζονται σε κακές παραστάσεις γιατί πάνε να παίξουν πολύ καλύτερα από την παράσταση. Είναι πολύ σύνηθες το φαινόμενο και βλέπεις μια πολύ καλή ερμηνεία, σε μια κακή παράσταση και η υπέροχη ερμηνεία φαίνεται χειρότερη από την κακή ερμηνεία γιατί είναι εκτός παράστασης.
«Ε»: Πώς επιλέξατε την τραγωδία της Αντιγόνης;
Α.Χ.: Έχουμε επιλέξει να ασχοληθούμε με το αρχαίο δράμα. Το αρχαίο δράμα, έχει 24 έργα. Το πώς διαλέγεις κάθε στιγμή το συγκεκριμένο έργο που θα ασχοληθείς, επηρεάζεται από πολλές συνθήκες. Συνεργασίες, επιθυμία για συνεργασίες με κάποιους ανθρώπους. Το αρχαίο δράμα σε επιλέγει μ’ ένα τρόπο για να μιλήσεις για την Πολιτεία σου. Αυτό που πρέπει να κάνουμε σήμερα, όλοι μας, οι πολίτες της Ελλάδας, είναι να πούμε για το συμβαίνει στην Πολιτεία μας. Και το τι συνέβη είναι το εξής: Ζητάμε συνεχώς τα δικαιώματά μας και πολύ καλά κάνουμε γιατί έχουν εξανεμιστεί, αλλά πρέπει να αναλογιστούμε και το τι είναι υποχρέωση. Και είναι αυτό που κάνει ο Χορός μέσα στην Αντιγόνη. Ο Χορός αποτυπώνει την υποχρέωση των ανθρώπων απέναντι στις συνθήκες.
Αυτός είναι ο λόγος που ανεβάσαμε την Αντιγόνη. Γιατί σε αυτή την τραγωδία υπάρχει ο ιδιωτικός και ο δημόσιος λόγος, ο οποίος είναι διαρκώς παρών, και διαρκώς κρίνεται από τους παρόντες πολίτες. Εσάς που μας βλέπετε και το Χορό.
«Ε»: Υπάρχουν άρα σύγχρονες Αντιγόνες; Και οι πολίτες ποιο ρόλο έχουμε;
Α.Χ.: Είμαστε ο Χορός. Σε αυτή την τραγωδία και γενικά στην παράστασή μας, αυτό που αντιλαμβάνεσαι και νιώθεις ότι ανήκεις, είναι ο Χορός. Και μέσα από αυτόν ο πολίτης που ζητάει τα πράγματα να μπούνε σε μία σειρά μετά από μία μεγάλη καταστροφή. Πράγμα που διαρκώς έχουμε και στο παρελθόν ζήσει και θα συνεχίσουμε να ζούμε. Καταστροφή δεν είναι μόνο η κρίση του 2009, καταστροφή είναι να μην είσαι παρών στην Πολιτεία σου. Και σε αυτό ήμασταν πάντα συνεπείς εμείς οι έλληνες πολίτες. Στην απουσία μας.
«Ε»: Τι λέτε, μας βοήθησε η κρίση να δούμε την πραγματικότητα; Να βγούμε από το μαγικό (αλλά ψεύτικο) παράδεισο που είχαμε χτίσει;
Α.Χ.: Πολύ ωραία ερώτηση και μεις σας την απευθύνουμε. Σας λέμε: Γεια σας, θα σας πούμε την ιστορία της Αντιγόνης, σκεφτείτε λίγο κι εσείς. Θα σας κάνουμε ερωτήσεις. Δε θέλουμε να απαντήσουμε, οι απαντήσεις είναι κακή κουλτούρα. Ελάτε να σκεφτούμε μαζί. Να ερωτηθούμε μαζί. Έχει κάνει υπέροχες ερωτήσεις ο Σοφοκλής, μας βοηθάει πολύ.
Αυτή άλλωστε, είναι η μεγάλη αξία των ποιημάτων. Αν διαβάσεις Καβάφη στα 15 σου, καταλαβαίνεις ότι υπάρχει υψηλός έρωτας, αν διαβάσεις το ίδιο ποίημα του Καβάφη στα 35 θα δεις ότι ο έρωτας δεν είναι ζωή, είναι απώλεια και πένθος, αν το διαβάσεις στα 70 θα καταλάβεις ότι τα πάντα είναι ζωή μέσα από ένα ποίημα. Το ποίημα είναι εκεί δεν αλλάζει, αλλά μόνο η συνθήκη που το βλέπεις ή το διαβάζεις.
«Ε»: Θέτετε ένα καίριο θέμα, ότι ο ρόλος του πολιτισμού και του ηθοποιού είναι να θέτει τα ερωτήματα και να δίνει ευκαιρία αφύπνισης. Ο κόσμος του πολιτισμού στην Ελλάδα τον έπαιξε αυτό το ρόλο στα χρόνια της κρίσης;
Α.Χ.: Τον έχει παίξει, αλλά δεν έγινε αντιληπτό. Είναι πιο βραδυφλεγές το αποτέλεσμα της πραγματικότητας, δεν είναι εκρηκτικό. Ο πολιτισμός είναι μία διαρκής διαδικασία η οποία πρέπει να τρέφετε εκ των έσω για να μπορέσει να βγει προς τα έξω.
Να σας θυμίσω άλλως, ότι η λέξη «κρίση» δε σημαίνει «καταστροφή», σημαίνει «σκέφτομαι». Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ξανά ότι η λέξη «κρίση» σημαίνει ανάγκη για σκέψη. Δε μπορούμε να το φωνάξουμε αυτό, κανένας δε θα το δεχτεί. Είμαστε πολύ θυμωμένοι, είναι πολύ σκοτεινή η περίοδος που ζούμε. Κι εμείς, οι άνθρωποι που ασχολούμαστε με τους μεγάλους συγγραφείς, που αυτό είναι και η μεγάλη μας κληρονομιά, εμείς που μπορούμε να σας το πούμε αυτό, πρέπει να το πούμε σιγά-σιγά. Γιατί θα τρομάξουμε όλοι μαζί αλλιώς.
«Ε»: Μπορεί με αυτό τον τρόπο άρα, η τέχνη και ο πολιτισμός να αμβλύνουν μ’ ένα τρόπο τη σημερινή κοινωνική και πολιτική πόλωση;
Α.Χ.:Ο πολιτισμός σε βάζει να αναρωτιέσαι, δε σου απαντάει. Αν απαντήσω αυτή τη στιγμή για την πόλωση που ζούμε σαν έθνος θα καταλάβεις ότι μάλλον θα είναι πάρα πολύ φτηνό και κακό, μια γρήγορη άποψη. Είναι πολύ βαθύτερα τα πράγματα σε επίπεδο πόλωσης. Αν κάτσουμε και σκεφτούμε λιγάκι τι είναι ο κολίγος και ο κοτσάμπασης, από την περίοδο της επανάστασης του 1821, θα καταλάβουμε ότι αυτό απλά έχει μετεξελιχθεί στον αριστερό και τον φιλελεύθερο. Γιατί μ’ ένα τρόπο ο απαίδευτος αριστερός θέλει να πιστεύει ότι είναι ο κολίγος με τα δικαιώματα και χωρίς καμία υποχρέωσης και αντίστοιχα, ο απαίδευτος φιλελεύθερος είναι ο κοτσάμπασης που θεωρεί ότι όλα είναι δικά του. Όλοι ανεξαρτήτως πολιτικής θέσης πρέπει να ξέρουν ότι πρέπει να υπάρξει κράτος δικαίου. Είμαστε πολωμένοι γιατί δεν υπάρχει κράτος δικαίου. Και το δυστυχέστερο των πραγμάτων είναι ότι δεν υπάρχει πουθενά κράτος δικαίου στην Ευρώπη. Γιατί είναι κάτι πάρα πολύ ακριβό, όπως και το κοινωνικό κράτος. Αν εξαιρέσεις πάρα πολύ λίγες χώρες δεν υπάρχει δωρεάν παιδεία, δωρεάν υγεία, δωρεάν μετακίνηση. Ακόμη και στις λίγες που υπάρχουν, σε μερικά χρόνια θα χαθούν. Κι ένας φιλελεύθερος, κι ένας αριστερός ένα κοινωνικό κράτος ζητάνε. Εμείς έχουμε απλά και το παρελθόν να πολωνόμαστε. Από τον κολίγο και τον κοτσάμπαση μέχρι τον αριστερό και το δεξιό.
Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι η πολιτική είναι υπηρεσία του κράτους προς τον πολίτη, εμείς θεωρούμε ότι πολιτική είναι το πλάκωμα των ηγετών μας μεταξύ τους. Βαρετό, βαρετό, βαρετό.
Γι’ αυτό σας φέρνουμε την Αντιγόνη, για να καταλάβετε ότι όταν μαλώνει ο Κρέων με την Αντιγόνη, ο χορός είναι εκεί παρών και προσπαθεί να πει «ακούστε ο ένας τον άλλον». Αυτή είναι η δική μας πολιτική θέση.
«Ε»: Επομένως, ο Χορός μέσα από την παράσταση δίνει ακριβώς το μήνυμα της ευθύνης που εμείς οι πολίτες καλούμαστε να αναλάβουμε
Α.Χ.: Ο λόγος που ανεβάσαμε το έργο είναι ακριβώς αυτό.
«Ε»: Στις συνεντεύξεις μιλάτε συχνά με… ποδοσφαιρικούς όρους για την τέχνη και τη δική σας θεώρηση των πραγμάτων. Τι λέμε λοιπόν, στο κοινό της Ξάνθης που προσκαλείτε να δει την παράσταση της «Αντιγόνης» τη βραδιά του μεγάλου τελικού του Μουντιάλ;
Α. Χ.: Το ποδόσφαιρο είναι όντως η μεγάλη μου αγάπη. Όμως, να πω ότι μπορείτε να μάθετε το αποτέλεσμα του αγώνα και αργότερα. Το αποτέλεσμα της παράστασης δε θα το δείτε στο ίντερνετ. Ένα αποτέλεσμα ή ένα μαγνητοφωνημένο αγώνα μπορείς να το απολαύσεις και αργότερα, η παράσταση όμως είναι εκεί και είναι live. Ούτως ή άλλως το ποδόσφαιρο είναι μια πολύ υψηλή τέχνη, ειδικά οι ομάδες που παίζουν στο μουντιάλ και θα την απολαύσεις και αργότερα. Την παράσταση αν τη χάσεις εκείνη τη στιγμή, είναι κάτι που το χάνεις για πάντα.
Ελένη Διαφωνίδου
ediafonidou@empros.gr
