Με αφορμή την αυριανή επέτειο των Ελευθερίων της Ξάνθης έχουν διατυπωθεί προτάσεις για κοινό εορτασμό σε όλη την Θράκη κατά την εκατονταετηρίδα
Ποικίλλουν οι απόψεις των ιστορικών για την μέρα εορτασμού, με την σημερινή είσοδο των στρατευμάτων να ‘’συναγωνίζεται’’ την 28η Ιουλίου με την προσάρτηση στην Ελλάδα
Για άλλη μια χρονιά γιορτάζουμε με λαμπρότητα την επέτειο της απελευθέρωσή της Ξάνθης στις 4 Οκτωβρίου του 1919. Μια επέτειο που τιμά επίσημα τα τελευταία πενήντα χρόνια, αφού ορίστηκε ως ημέρα «αργίας των δημοσίων καταστημάτων δια την πόλιν ταύτην» με Βασιλικό Διάταγμα από τις 28.5.1956 (ΦΕΚ 141/17.6.1956) και πρωτογιορτάσθηκε με πανηγυρικό τρόπο το 1959. Πολλά γράφονται, λέγονται και διαβάζονται κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, ενώ επικρατεί και μια σχετική σύγχυση αναφορικά με τους λόγους που η Ξάνθη γιορτάζει στις 4 Οκτωβρίου τα ελευθέριά της, ενώ η Ροδόπη και ο Έβρος στις 14 Μαΐου. Ερανιζόμαστε στοιχεία και απόψεις ιστορικών της πόλης (Θανάσης Μουσόπουλος, Πέτρος Γεωργαντζής), ώστε να δοθεί μια κατά το δυνατόν σαφής εικόνα για την σημασία της ημέρας. Η ενσωμάτωση της Ξάνθης (1919) και της νοτιοδυτικής Θράκης (1920) στην Ελλάδα εντάσσεται στα παρεπόμενα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και είναι μία πτυχή του λεγόμενου “Ανατολικού ζητήματος”.
Η αρχή και ολοκλήρωση της θρακικής ελευθερίας
Η περιοχή μας κυριεύθηκε από τους Οθωμανούς στις τελευταίες δεκαετίες του 14ου μ.Χ. αιώνα. Εκτός από την Ξάνθεια/Ξάνθη δημιουργείται από τους κατακτητές η Γενισέα που γίνεται το νέο κέντρο, με τις δύο πόλεις να αναπτύσσονται κυρίως χάρη στην καλλιέργεια του καπνού. Ο εικοστός αιώνας είναι γεμάτος καταστροφές και αναστατώσεις για όλη τη νοτιοδυτική Θράκη. Οι μεγάλες δυνάμεις ενδιαφέρονται για οικονομικούς λόγους για την ευρύτερη περιοχή. Έχουμε τον Μακεδονικό – Θρακικό αγώνα εναντίον του βουλγαρικού επεκτατισμού, τους Βαλκανικούς πολέμους, αργότερα τον πρώτο παγκόσμιο. Το 1912 η Ξάνθη για οκτώ μήνες περνά στα χέρια των Βουλγάρων, ενώ στις 13 Ιουλίου 1913 η πόλη μας ελευθερώνεται για πρώτη φορά από τα ελληνικά στρατεύματα του Μέραρχου Ματθαιόπουλου μετά από 550 χρόνια. Ακολουθεί όμως η συνθήκη του Βουκουρεστίου, με την οποία στις 28 Ιουλίου 1913 αναγκάσθηκε η νικήτρια Ελλάδα να εκχωρήσει στην ηττημένη Βουλγαρία, ως βραβείο της ήττας της, την Θράκη, την οποία και κρατούν ώς τις 4 Οκτωβρίου 1919. Τότε με απόφαση των δυνάμεων που συνεδριάζουν στο Παρίσι αποφασίζεται διασυμμαχικός στρατός με τη συμμετοχή και Ελλήνων να κυριεύσουν την περιοχή της σημερινής ελληνικής Θράκης. Τότε άρχισε η διαδικασία για την ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα. Αυτό ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 1920. Αυτό γιορτάζει η Ροδόπη και ο Έβρος: την δική τους απελευθέρωση από τον βουλγαρικό ζυγό.
Η σκληρή παρουσία των Βουλγάρων στην περιοχή και η προσπάθεια εκβουλγαρισμού της Θράκης
Η Θράκη στις αρχές του 20ού αιώνα έχει γίνει έρμαιο νέων διασπαστικών ιδεών και των μεγάλων δυνάμεων. Η βόρεια Θράκη αναρπάζεται από τη Βουλγαρία, η Ανατολική ανήκει στην Οθωμανική αυτοκρατορία, ενώ η Δυτική Θράκη και η Ξάνθη βέβαια περνά από την οθωμανική στη βουλγαρική κυριαρχία. Αν και οι Έλληνες στους Βαλκανικούς πολέμους νικούν, στο τέλος η Θράκη του Αιγαίου καταλήγει και πάλι στους γείτονες. Την επταετία της βουλγαρικής κατοχής οι νέοι κατακτητές επιδιώκουν διά πυρός και σιδήρου να εκβουλγαρίσουν την περιοχή μας. Η πλειοψηφία όμως των κατοίκων, Χριστιανοί Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι, έχοντας δοκιμάσει στην πράξη για αιώνες τη συνύπαρξη του διαφορετικού, αντιστέκονται στις βλέψεις τους. Μία πλευρά όλης αυτής της περιπέτειας της περιοχής μας, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, είναι και η πολιτιστική. Οι Βούλγαροι καταλήστευσαν την Ξάνθη και την Δράμα από ελληνικά και χριστιανικά έργα τέχνης, τα οποία παρά τις τόσες παρεμβάσεις ακόμη αρνούνται να επιστρέψουν.
Η σημασία της συνθήκης των Σεβρών και η ενσωμάτωση στην Ελλάδα
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πολιτικά υπεύθυνος και ο Χαρίσιος Βαμβακάς ως διπλωμάτης (μετέπειτα Αρμοστής στην Θράκη με μεγάλη προσφορά και στην πόλη μας) κατάφεραν στο πολύμηνο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι να ανατρέψουν τις κρυφές προθέσεις των μεγάλων δυνάμεων –Γάλλων, Ιταλών, Αμερικανών– ώστε οι νικητές του πρώτου παγκόσμιου πολέμου να ευδοκήσουν λύση του θρακικού ζητήματος. Μια πορεία για την πραγμάτωση του ονείρου ενσωμάτωσης της Θράκης στην Ελλάδα που ξεκίνησε σαν σήμερα. Στις 4 Οκτωβρίου 1919 όταν ο ελληνικός στρατός εισήλθε στην Ξάνθη, θέτοντας τις βάσεις για την προώθηση των στρατευμάτων της περίφημης ΙΧ Μεραρχίας (9ης Μεραρχίας) του υποστράτηγου Γεώργιου Λεοναρδόπουλου στην Ροδόπη και τον Έβρο στις 14 Μαΐου 1920. Μια διαδικασία με πολλά εμπόδια, κυρίως διπλωματικά, που ξεπεράστηκαν ουσιαστικά και τυπικά με μία από τις συνθήκες των Σεβρών στις 28 Ιουλίου 1920. Ο φιλόλογος και συγγραφέας, Θανάσης Μουσόπουλος, έχει διατυπώσει και στο παρελθόν την πρόταση για κοινό εορτασμό από ολόκληρη την Θράκη της απελευθέρωσης και προσάρτησής της σε μία από τις ημερομηνίες αυτές (4 Οκτωβρίου, 14 Μαΐου, 28 Ιουλίου). Ο δρ Θεολογίας και βραβευθείς από την Ακαδημία Αθηνών ιστοριοδίφης, Πέτρος Γεωργαντζής, εξαίρει την σημασία της 4ης Οκτωβρίου ως του θεμελίου λίθου για την απελευθέρωση, λέγοντας πως ό,τι είναι για την υπόλοιπη Ελλάδα η 25η Μαρτίου, είναι εν μέτρω για την Δυτική Θράκη η 28η Ιουλίου 1920. Μια μέρα που το αίμα τόσων Ελλήνων που χύθηκε, προκειμένου να οδηγηθεί η Βουλγαρία σε συνθηκολόγηση, βρήκε δικαίωση.
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
chdiafonidis@empros.gr
