Το Ορφανοτροφείο Ξάνθης μέσα από τις αναμνήσεις του Θανάση Μουσόπουλου
Η εμβληματική διευθύντρια του Ορφανοτροφείου Θηλέων, Σοφία Γαβριηλίδου, στα 98 της χρόνια αποτελεί σύμβολο μιας δύσκολης εποχής για την Ξάνθη
Ο όρος ορφανοτροφείο δεν ηχεί τόσο όμορφα στα αυτιά μας και για τους νεώτερους αποτελεί ίσως κάτι σκοτεινό από το παρελθόν, κυρίως μέσα από εικόνες κινηματογραφικών απεικονίσεων και από δραματικές διηγήσεις παλαιοτέρων. Για άλλους όμως ήταν ένας χώρος ζωτικός, μέσα στον οποίο κινούνταν, μεγάλωσαν, διδάχθηκαν και στηρίχθηκαν ώστε να συνεχίσουν την ζωή τους. Ένας τέτοιος χώρος ήταν στο κέντρο της Ξάνθης το Εθνικό Ορφανοτροφείο Θηλέων στην οδό 9ης Μεραρχίας. Η παρουσία του στην ζωή της Ξάνθης ήταν ενεργή και γι’ αυτό έχει συνδεθεί με αρκετές νοσταλγικές αναμνήσεις Ξανθιωτών. Ο φιλόλογος και συγγραφέας Θανάσης Μουσόπουλος, αναπολεί τα παιδικά του χρόνια στην αυλή του Αη-Βλάση και στο γειτονικό Ορφανοτροφείο.
Οι Αστυάνακτες της Ξάνθης
Παλιές φωτογραφίες της Ξάνθης, ανάμεσα στις οποίες και το Ορφανοτροφείο, ανέσυραν μνήμες, συναισθήματα και πρόσωπα και οδήγησαν τον φιλόλογο σε μια αφήγηση του παππού Όμηρου. Σε μια από τις πιο ανθρώπινες στιγμές της Ιλιάδας, ο Έκτορας συναντά την Ανδρομάχη με τον μικρό γιο τους Αστυάνακτα στην αγκαλιά. «Μοιάζει σαν αποχαιρετισμός των μελών της οικογένειας –η Τροία θα αλωθεί και ο Έκτορας θα δώσει τη ζωή του για την πατρίδα. Στη συγκινητική αυτή τελευταία συνάντηση ο Αστυάνακτας είναι το κέντρο των σχέσεων της οικογένειας. Η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη από Αστυάνακτες –αγόρια και κορίτσια που αποτελούσαν τα ορφανά περιπετειών, πολέμων, προσφυγιάς, κατοχών, συγκρούσεων διεθνών και εσωτερικών. Η περιοχή μας τα τελευταία εκατό χρόνια είχε από όλα τούτα τα τραγικά. Πολλοί και πολλές Αστυάνακτες. Με ψυχούλες τραυματισμένες, μάτια υγρά, ζωή αβέβαιη και στερημένη –αυτό θα πει ορφανός– ο στερημένος».
Τα κορίτσια του ‘’ιδρύματος’’
«Αμέσως μετά τον εμφύλιο γεννήθηκα, δύσκολα χρόνια, από κάθε άποψη. Είχα τη χαρά να έχω τους εργατικούς γονείς μου που πάλευαν για να ορθοποδήσουν, να στήσουν σπιτικό. Και την ευλογία για νονούς μου τους αξέχαστους Θανάση και Δήμητρα Φιλιππίδου. Σε αυτούς και στον επίσης αείμνηστο γιο τους Τάκη οφείλω ότι πήγα στο σχολείο του Αη-Βλάση, στο 5ο δημοτικό, ότι γνώρισα ένα άλλο σπίτι –το φιλόξενο σπίτι τους– και ένα θερμό ίδρυμα: το Ορφανοτροφείο. Στο σχολείο μας, που είχε την ίδια αυλή με τον Αη-Βλάση, θυμάμαι κάποια χρονιά που ήρθαν καμιά δεκαριά μαθήτριες με όμοια φορέματα. Κατάλαβα, ήταν κορίτσια του γειτονικού Ορφανοτροφείου Θηλέων. Τα κατάλαβα τα κορίτσια, γιατί πήγαινα πολύ συχνά στο “ίδρυμα”, όπως λέγαμε, για να δω τη νονά μου που δούλευε στο πλεκτήριο. Είχε πολλές πλεκτομηχανές σε μια μεγάλη αίθουσα του δεύτερου ορόφου και η νονά μου τους δίδασκε το πλέξιμο. Το κτήριο αυτό στα παιδικά μου μάτια φάνταζε σαν ένα νοσοκομείο. Το άλλο κτήριο που ήταν τα δωμάτια των κοριτσιών ήταν άβατο. Κορίτσια με ομοιόμορφες στολές, που φάνταζε σαν να δούλευαν σε ένα ιδιότυπο εργοστάσιο».
Το Ορφανοτροφείο στις εκδηλώσεις της Ξάνθης
«Δύσκολα χρόνια η δεκαετία μετά τον εμφύλιο. Μια φέτα ψωμί, κάποιο φρούτο που σου πρόσφεραν εκεί στο ορφανοτροφείο ήταν αξιοσημείωτο γεγονός. Το πρωί πηγαίναμε στο σχολείο με το τσίγκινο κατσαρολάκι, μάλλον τσάσκα τη λέγαμε, για το πρωινό μας ρόφημα. Γάλα σκόνη, κίτρινο τυρί εκεί στις υπόγειες εγκαταστάσεις του σχολείου, ανεβαίνοντας στην είσοδο αριστερά. Και όταν πήγαινες στη νονά όλο και κάποιο καλούδι. Τα παιδιά του ορφανοτροφείου όμως τα συναντούσες σε πολλές εκδηλώσεις. Στις παρελάσεις 4 Οκτωβρίου, 25 Μαρτίου, 28 Οκτωβρίου περνούσαν με τις ομοιόμορφες στολές τους ξεχωριστά, με τις δασκάλες τους μπροστά σε κάθε ουλαμό. Όμως ιδιαίτερα θυμάμαι τις κυριακάτικες μουσικοχορευτικές απογευματινές παρουσίες στην κεντρική πλατεία. Η Δημοτική Φιλαρμονική να παιανίζει και τα κορίτσια του Ορφανοτροφείου να χορεύουν χορούς δημοτικούς, όπως λέγαμε τότε τα παραδοσιακά. Το ίδιο χόρευαν και στο γήπεδο της Ασπίδας στο τέλος της χρονιάς που γίνονταν οι γυμναστικές επιδείξεις των σχολείων. Παντού το ορφανοτροφείο παρόν. Πιο πολύ όμως φέρνω στη μνήμη μου τις γιορτές που πραγματοποιούνταν στην κεντρική αίθουσα του ορφανοτροφείου. Θέατρο, χορωδία, χοροί από τα παιδιά. Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, άλλες μεγάλες γιορτές».
Η κα Σοφία Γαβριηλίδου ένα σύμβολο αφοσίωσης στον άνθρωπο
«Τα κορίτσια, πέρασαν τα χρόνια, μεγάλωσαν, έφυγαν από το ίδρυμα, σπούδασαν, παντρεύτηκαν. Εγώ στα πενήντα και βάλε χρόνια από τότε τα βλέπω να μεγαλώνουν, γνωστές φυσιογνωμίες, δεν ξέρω τι κουβαλούν από τη ζωή τους εκεί. Για μένα όλα αυτά είναι ένα: παρελθόν, παιδική ηλικία, δυσκολίες, ρομαντισμός. Ένα πρόσωπο είναι φορέας ώς σήμερα αυτής της πενηνταπεντάχρονής μου σκευής: η κυρία Σοφία, η κυρία Γαβριηλίδου. Συμβολίζει ένα αφοσιωμένο πρόσωπο στον άνθρωπο. Εγώ είμαι ακόμη ο Θανασάκης, εκείνη είναι η κυρία Σοφία. Χαίρομαι κάθε φορά που τη συναντώ και μιλούμε. Για να είμαι ειλικρινής, αυτό που επικρατεί είναι η αγάπη, τίποτε άλλο. Κάθε φορά που πάω στον Αη-Βλάση και στις ραδιοφωνικές εγκαταστάσεις του σταθμού της μητρόπολης Διακονία FM βιώνω μια κοινωνία ζώντων και τεθνεώτων, που είναι παρούσα διαρκώς και ασυνειδήτως. Εκεί στη γειτονιά του Ιδρύματος, που πέρασαν τα νιάτα τους τόσοι μικροί Αστυάνακτες στον δύσκολο πλην δημιουργικό 20ό αιώνα, ανέδειξαν τον άνθρωπο της Ξάνθης και της Θράκης. Ορφανοί αλλά όχι στερημένοι».
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
chdiafonidis@empros.gr
