Θρησκευτική εορτή για τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και εθνική εορτή για την έναρξη της ελληνικής επανάστασης
Σπάνιες και ανέκδοτες φωτογραφίες εορτασμού της επετείου στην Ξάνθη από το φωτογραφικό αρχείο του Κώστα Μαυρομάτη
H 25η Μαρτίου είναι ημέρα αργίας καθώς είναι εορτή που έχει διπλή σημασία για τους Έλληνες. Θρησκευτική, καθώς εορτάζεται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, και εθνική γιατί η ημέρα αυτή θεσπίστηκε να σηματοδοτεί την έναρξη της ελληνικής επανάστασης το 1821 ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία.
Η θρησκευτική εορτή της ημέρας
Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς άρχισε να εορτάζεται στην Εκκλησία. Η εορτή εμφανίζεται στη Συρία, την Μ. Ασία, αλλά και την Κωνσταντινούπολη πριν το 431. Το 560 ο Ιουστινιανός ο Α’ πρόβαλε την 25η Μαρτίου ως την κατάλληλη ημέρα για τον εορτασμό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Βάσει της μέρας που συνέλαβε η Ελισάβετ τον Τίμιο Πρόδρομο, στις 24 Σεπτεμβρίου, και εφόσον ο Ευαγγελισμός έγινε έξι μήνες αργότερα, η ημερομηνία αυτή συνέπιπτε με την εαρινή ισημερία, κάτι διόλου τυχαίο. Γι’ αυτό και η Γέννηση του Χριστού καθορίστηκε εννέα μήνες μετά, δηλαδή στις 25 Δεκεμβρίου, στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Το χαρμόσυνο μήνυμα του αγγέλου στην Θεοτόκου ότι θα γεννήσει τον Υιό του Θεού εορτάζεται ως εξαίρεση μέσα στη Μ. Τεσσαρακοστή, περίοδο ασκητική και πένθιμη, κατά την οποία απαγορεύεται η τέλεση εορτών και πανηγύρεων.
Λαογραφικά έθιμα του Ευαγγελισμού
Στην ελληνική λαογραφική παράδοση τα έθιμα που σχετίζονται με την εορτή του Ευαγγελισμού βασίζονται στην αντίληψη ότι με την εορτή αυτή αρχίζει η άνοιξη και επιστρέφουν τα χελιδόνια. Γι’ αυτό τα παιδιά βγάζουν από το χέρι τους τον «Μάρτη» και τον αφήνουν στα δέντρα να τον πάρουν τα χελιδόνια. Σε πολλά μέρη υποδέχονται την 25η Μαρτίου με τραγούδια και με κωδωνισμούς επιδιώκουν να εκδιώξουν τα ερπετά. Οι νοικοκυρές δεν κάνουν δουλειές στο σπίτι ή ζυμώνουν μικρές πίτες και βάζουν σε μια απ’ αυτές ένα νόμισμα, για να το βρει ο τυχερός, όπως στην Πρωτοχρονιά. Οι μελισσοτρόφοι πρωτοβγάζουν τις κυψέλες στην ύπαιθρο, οι κτηνοτρόφοι μετακινούν τα κοπάδια τους από τα χειμαδιά στα ορεινά μέρη, ενώ οι Σαρακατσάνοι «αρματώνουν» τα κοπάδια τους με τα κυπροκούδουνα. Ως έθιμο για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου καθιερώθηκε και ο μπακαλιάρος με σκορδαλιά. Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, η Εκκλησία επιτρέπει στους πιστούς να φάνε ψάρι μόνο δύο φορές, του Ευαγγελισμού και την Κυριακή των Βαΐων.
Η αφετηρία της εθνικής παλιγγενεσίας
Η 25η Μαρτίου του 1821 έχει καθιερωθεί ως η πιο σημαντική ημερομηνία στην ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, ως αφετηρία της εθνικής παλιγγενεσίας. Τι συνέβη στις 25 Μαρτίου του 1821 και την έχουμε αναδείξει ως την ημέρα της εθνικής μας εορτής; Τίποτα απολύτως, λένε οι ιστορικοί. Κανένα σπουδαίο πολεμικό γεγονός που να δικαιολογεί αυτή την επιλογή. Ούτε καν η ύψωση του λαβάρου της Μονής της Αγίας Λαύρας και η ορκωμοσία των παλικαριών από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Το περιστατικό της Αγίας Λαύρας είναι ένας εθνικός μύθος, ισχυρίζονται νεώτεροι ιστορικοί, που τον οφείλουμε στον γάλλο περιηγητή και ιστορικό Φρανσουά Πουκεβίλ (1770-1838), ο οποίος συνέγραψε την τετράτομη Ιστορία της Αναγεννήσεως της Ελλάδος (1824). Η ιστορία διαδόθηκε από στόμα σε στόμα, αλλά και μέσω του πίνακα «Ο Όρκος της Αγίας Λαύρας» (1851) του σημαντικού έλληνα ζωγράφου Θεόδωρου Βρυζάκη (1814-1878). Άλλωστε και ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν αναφέρει λέξη για το περιστατικό στα απομνημονεύματά του. Η επέτειος καθιερώθηκε στις 15 Μαρτίου 1838 με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα, προκειμένου να συνδεθεί με το εκκλησιαστικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ήταν και επιθυμία του Αλέξανδρου Υψηλάντη και της Φιλικής Εταιρείας να συνδεθεί η έναρξη της επανάστασης με μια μεγάλη εκκλησιαστική εορτή για να τονωθεί το φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων. Στην πραγματικότητα η Επανάσταση ξεκίνησε λίγες μέρες νωρίτερα στην Πελοπόννησο, μία περιοχή με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς και μικρή στρατιωτική παρουσία Οθωμανών.
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
Â
