Η διεισδυτική ματιά του Αλέξανδρου Μασσαβέτα καταγράφει την ιστορία που διηγούνται κτήρια και τόποι, φωνές Λεβαντίνων, ξεχασμένων Ρωμιών και ελληνόφωνων μουσουλμάνων
Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος παρουσίασε το νέο του βιβλίο και μίλησε στο «Ε» για το αβέβαιο μέλλον της Τουρκίας
Τον Αλέξανδρο Μασσαβέτα τον ‘’γνώρισα’’ μέσα από το υπέροχο, ήδη καταξιωμένο και βραβευμένο βιβλίο του «Κωνσταντινούπολη: η Πόλη των Απόντων». Παράλληλα, τον παρακολουθούσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να αρθρογραφεί και να σχολιάζει την επικαιρότητα, να ταξιδεύει και να μας κάνει μετόχους των εμπειριών και των τόπων που επισκεπτόταν. Για το απόγευμα της Παρασκευής είχε προγραμματιστεί η παρουσίαση του νέου του βιβλίου με τίτλο: «Μικρά Ασία. Το παλίμψηστο της μνήμης». Τον συγγραφέα και δημοσιογράφο κάλεσε στην Ξάνθη ο φίλος του Νίκος Κοσμίδης, σε μια βιβλιοπαρουσίαση που πραγματοποιήθηκε στον χώρο εκδηλώσεων του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, στην Καπναποθήκη «Π», σε συνεργασία με τον Σύλλογο Μικρασιατών Ν. Ξάνθης, «Αλησμόνητες πατρίδες», το βιβλιοπωλείο «Σπανίδης» και τις εκδόσεις «Πατάκη». Πριν την εκδήλωση, είχαμε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για το βιβλίο του, αλλά κυρίως για τις εμπειρίες που αποκόμισε όλα αυτά τα χρόνια στην Τουρκία και το πώς βλέπει το μέλλον για την γείτονα χώρα, αλλά και τις διάφορες κοινότητες που ζουν σ’ αυτό.
Μια ανατρεπτική παρουσίαση και ματιά στην σύγχρονη ιστορία της Μ. Ασίας
Αφού καλωσόρισε στην πόλη μας τον Αλέξανδρο ο πρόεδρος του Συλλόγου Μικρασιατών, Ανδρέας Εφραιμίδης, ακούστηκαν τραγούδια της Μ. Ασίας από την πολυμελή χορωδία του Συλλόγου. Τον ρόλο του συντονιστή είχε ο Νίκος Κοσμίδης, ο οποίος αναφέρθηκε στην γνωριμία του με τον Αλέξανδρο και σε κάποια βιογραφικά στοιχεία για την μέχρι τώρα πορεία του. Το βιβλίο παρουσίασε ο ίδιος ο συγγραφέας, μεταφέροντας ιστορίες από αυτά που συνάντησε, παρουσιάζοντας πτυχές των ταυτοτήτων που συναντά κανείς σήμερα στην Μικρά Ασία και μοιράστηκε με τον κόσμο που κατέκλυσε την αίθουσα εμπειρίες από το ταξίδι του στον χρόνο και τον χώρο. Προβλήματα αυτοπροσδιορισμού, θρησκείες και συλλογικές αναφορές, φωνές και σιωπή, ετερότητα και συμβίωση, μνημεία και βεβήλωση, όλα αυτά ενυπάρχουν σε ένα περιβάλλον που τα χνάρια ιστοριών χάνονται όλο και πιο γρήγορα, παλεύουν όμως να μείνουν ζωντανά και να καταθέσουν την μαρτυρία τους. Νίκαια, Αϊβαλί, Πέργαμος, Σμύρνη, Ιωνία. Μνήμες πρόσφατες, μνήμες παλιές, ρημαγμένα παλάτια κι εκκλησιές, ερείπια, χαλάσματα ενός λαμπρού παρελθόντος, σύγχρονες τσιμεντουπόλεις, μαρτυρίες ανθρώπων κάθε ηλικίας, ελληνόφωνοι Μουσουλμάνοι, ξεχασμένοι Ρωμιοί και Λεβαντίνοι, Εβραίοι καθηλωμένοι σε ένα εχθρικό περιβάλλον, χαμένες και νέες πατρίδες, ονειρικά τοπία, κακόγουστα συγκροτήματα παραθερισμού. Αυτή είναι η Μικρά Ασία μέσα από τα μάτια του Αλέξανδρου.
Ένα παλίμψηστο που δύσκολα διαβάζεται, αλλά είναι εκεί και περιμένει
Ο τίτλος του βιβλίου άκρως επιτυχημένος και εύστοχος. Παλίμψηστα χαρακτηρίζονται τα χειρόγραφα (μεμβράνες κυρίως), από τα οποία ξυνόταν η παλιά γραφή και το περιεχόμενο, ώστε να χρησιμεύσουν ως πρώτη ύλη για μια νέα συγγραφή. Με σύγχρονες μεθόδους οι ερευνητές διαβάζουν σήμερα και την παλαιότερη γραφή που υπάρχει κάτω από την εμφανή. Και είναι απόλυτα λογικό να χαρακτηρίσει κανείς την Μ. Ασία ‘’παλίμψηστο μνήμης’’, αφού οι άνθρωποι που πέρασαν και έζησαν σε αυτή έχουν αφήσει τα χνάρια τους. Σημάδια που, όπως σημείωσε ο Αλέξανδρος, κάθε κατακτητής προσπάθησε να σβήσει και να εξαλείψει, ευτυχώς χωρίς απόλυτη επιτυχία. Η καταγραφή του δεν είναι καθόλου μονότονη και μονόπλευρη, αφού στα ταξίδια του έχει συνοδοιπόρους με τους οποίους συνδιαλέγεται, διαφωνεί δημιουργικά και μοιράζεται γνώσεις, εμπειρίες και αναγνώσεις. Έπειτα από πολλά χρόνια διαμονής στην Πόλη, επέστρεψε στην Αθήνα και μας παρέδωσε το πρώτο μέρος μιας φιλόδοξης τριλογίας που αναμένεται να καλύψει όλη την γη της Ανατολίας (Ιωνία, Πόντο, Καππαδοκία, Βιθυνία), φτάνοντας μέχρι τα βάθη της Τουρκίας, τα οποία θεωρεί πιο ‘’αγνά’’ και ανεπηρέαστα από την άκριτη και αχαλίνωτη ανάπτυξη των προηγούμενων χρόνων. Ένα νέο κεφάλαιο περιηγητικής τεκμηρίωσης και ιστορικής αναδίφησης, πάντα με έμφαση στις ιστορίες προσώπων του παρελθόντος και στις διηγήσεις εκείνων που συναντά στον δρόμο του.
Μοναδικές καταγραφές της σμυρναίικης διαλέκτου από εναπομείναντες Λεβαντίνους της Σμύρνης
Παρά την μεγάλη έρευνα που έκανε όλα αυτά τα χρόνια, τα ταξίδια του Αλέξανδρου έκρυβαν εκπλήξεις ακόμη και για τον ίδιο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της κοινότητας των Λεβαντίνων της Σμύρνης, μιας από τις λιγότερο καταγεγραμμένες στην ιστορική έρευνα, αφού ήταν δύσκολο ακόμη και να τους κατατάξεις κάπου. Ευρωπαίοι που βρέθηκαν στο Λεβάντε και ελληνοποιήθηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά στα ήθη και στην γλώσσα. Σαγήνευσε το απόσπασμα που διάβασε και στην παρουσίαση ο Αλέξανδρος από τις διηγήσεις της κας Μαρίνας Ορσίνι, μιας από τις τελευταίες φωνές των Λεβαντίνων που μιλούν την σμυρναίικη διάλεκτο. Όλη αυτή η εμπειρία και οι επαφές έκαναν τον Αλέξανδρο να μην είναι απόλυτος και να κινείται ενδιάμεσα στο τουρκικό και το ελληνικό αφήγημα για την Μικρά Ασία. Όπως είπε: «Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό στην Ελλάδα είναι το εξής: υπάρχουν συμπαγείς πληθυσμοί, ιδίως στον Πόντο, που οι προπάπποι τους ήταν Ελληνορθόδοξοι και μιλούσαν μόνο ελληνικά. Η μνήμη του γεγονότος διατηρείται, αλλά αυτό στην πράξη δεν σημαίνει τίποτε απολύτως για τα δισέγγονα. Έχουν μεγαλώσει και αναγνωρίζουν μονάχα τη σύγχρονη τουρκο-μουσουλμανική ταυτότητα».
Η Μικρά Ασία δεν ήταν μόνο οι Ρωμιοί
Το βιβλίο δεν αφορά μόνο την ελληνικότητα της Μ. Ασίας. «Στις περιοχές αυτού του τόμου οι ελληνικές μνήμες συχνά κυριαρχούν, καθώς στα παράλια του Μαρμαρά και του Αιγαίου οι ελληνικοί πληθυσμοί ήταν συμπαγείς στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής διαδρομής ως το 1922. Με ενδιέφερε, όμως, να περιγράψω και το παρόν και τη ζώσα ιστορία. Για παράδειγμα, στη Σμύρνη με ενδιέφερε να εξετάσω το νήμα των εξελίξεων μετά την καταστροφή. Αναφέρομαι πολύ στο παρελθόν, αναζητώ όμως τα ίχνη του στο σήμερα, εκείνα που απομένουν από την κοσμοπολίτικη πόλη. Τα βρίσκω στα πρόσωπα των ελάχιστων Εβραίων και Λεβαντίνων που απομένουν εκεί», σημειώνει ο Αλέξανδρος. Ένα από τα σημαντικά συμπεράσματα του Αλέξανδρου είναι ότι ακόμη και κάποιοι που διατηρούν, κρυφά συνήθως, κάποια χριστιανικά έθιμα, θεωρούν ότι αυτό το γεγονός ουδεμία σημασία έχει για την εθνική ταυτότητα που έχουν υιοθετήσει. Ως εκ τούτου, τόνισε πως: «Στην Ελλάδα, δυστυχώς, διαιωνίζονται απίθανες τερατολογίες αναφορικά με δήθεν εκατομμύρια ‘’κρυπτοχριστιανούς’’ με ελληνική συνείδηση και άλλα ανόητα και γραφικά».
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
