Μετά από συντονισμένες προσπάθειες των μελών του ΠΑΚΕΘΡΑ αποκαταστάθηκαν τα ταφικά μνημεία που κείτονταν κατεστραμμένα για χρόνια
Β. Αϊβαλιώτης: «Η Ξάνθη απέκτησε ένα ακόμη σημαντικό σημείο ενδιαφέροντος και ευχόμαστε ο δήμος να το συμπεριλάβει σε μελλοντικές εκδόσεις»
Το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ) έχει ασχοληθεί τα τελευταία 15 χρόνια με συστηματικό τρόπο με την παρουσία των Εβραίων στην Ξάνθη αλλά και στη Θράκη ευρύτερα. Ο κατά το έτος 1943 ολοκληρωτικός σχεδόν αφανισμός των Εβραϊκών οικογενειών της Θράκης ακολουθήθηκε από την σταδιακή εξαφάνιση της μνήμης και των υλικών ιχνών της παρουσίας τους (κατοικίες, εμπορικά καταστήματα και επιχειρήσεις, σχολεία, συναγωγές, νεκροταφεία). Όσον αφορά στα πολύ σημαντικά και ιερά νεκροταφεία, σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν στο Διδυμότειχο και την Ξάνθη (μετά τις σιδηροδρομικές γραμμές στον δρόμο προς Πετεινό), ενώ αυτά της Ορεστιάδας, της Αλεξανδρούπολης και της Κομοτηνής δεν υπάρχουν πλέον.
Οι καταστροφές στο Εβραϊκό Νεκροταφείο Ξάνθης
Στην περίπτωση του Εβραϊκού Νεκροταφείου Ξάνθης, για το οποίο το ΠΑΚΕΘΡΑ έχει εκδώσει τευχίδιο με φωτογραφικό υλικό και το ιστορικό της αναστήλωσης, υπήρξε τα τελευταία χρόνια διαφόρων ειδών και έκτασης καταστροφή σε όλους σχεδόν τους τάφους. Κατά την γνώμη των μελών του Κέντρου αλλά και σύμφωνα με μαρτυρίες προσώπων που κατοικούσαν στην περιοχή, τρεις είναι οι κύριες αιτίες των εκτεταμένων καταστροφών. Η αναζήτηση χρημάτων ή πολύτιμων αντικειμένων, η μισαλλοδοξία και η αρπαγή μαρμάρινων κυρίως πλακών για χρήση τους σε άλλες κατασκευές. Κατά τις καταγραφές και έρευνες που πραγματοποίησε τα τελευταία χρόνια κυρίως ο Βασίλης Αϊβαλιώτης, μέλος του ΠΑΚΕΘΡΑ, εντοπίστηκε η αφαίρεση 20-30 μικρών (μεγέθους περί τα 50×40 εκατοστά) μαρμάρινων επιτύμβιων επιγραφών.
Αναθέρμανση του ενδιαφέροντος και έναρξη των πρώτων εργασιών
Η αναθέρμανση της ενασχόλησης του ΠΑΚΕΘΡΑ με τους Εβραίους της Ξάνθης ξεκίνησε στις αρχές Φεβρουαρίου του 2015, σε συνάντηση-συζήτηση μεταξύ των Δ. Τσιγάρα, Δ. Κασαπίδη και Β. Αϊβαλιώτη. Ακολούθησαν τρεις επισκέψεις στο σχεδόν συνολικά βανδαλισμένο εβραϊκό νεκροταφείο και μια πρώτη εκτίμηση κόστους εργασιών στοιχειώδους ευπρεπισμού. Μετά από την άδεια του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου στην Ελλάδα, ώστε να αναλάβει το ΠΑΚΕΘΡΑ την αποκατάσταση των ταφικών μνημείων, τις δαπάνες κάλυψαν, σχεδόν εξ ολοκλήρου, το ζεύγος των ιατρών της πόλης μας Ντορίλι Ισουά και Αναστάσιος Καραδέδος. Ακολούθησε τον Μάρτιο εκδήλωση μνήμης στην καπναποθήκη της οδού Σαλαμίνος 1, όπου είχαν συγκεντρωθεί από τους Βουλγάρους οι Ξανθιώτες Εβραίοι, πριν οδηγηθούν στο σιδηροδρομικό σταθμό και από εκεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Treblinka. Στο τέλος του ίδιου μήνα παραδόθηκε από τον δήμο Ξάνθης το κλειδί του νεκροταφείου και άρχισε η πρώτη φάση εργασιών.
Επισκέψεις απογόνων Εβραίων της Ξάνθης
Στις 2 και 3 Ιουνίου επισκέφθηκαν την Ξάνθη (από τις ΗΠΑ και τη Νότιο Αφρική) 4 αδέλφια (Ariela, Rina, Deborah και Michael) τέκνα του John Brownstone, του μόνου από ολόκληρη την οικογένειά του, που το 1943 απέφυγε τον θάνατο κατά τρόπο μυθιστορηματικό. Το «Ε» δημοσίευσε στις 13-6-2015 μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη και ένα εκτεταμένο ρεπορτάζ για την επίσκεψή τους και την ιστορία του πατέρα τους. Τα αδέλφια ταξίδεψαν από Αλεξανδρούπολη έως Τρεμπλίνκα ακολουθώντας την κατά το 1943 διαδρομή των Εβραίων της ΑΜ-Θ από τα σπίτια τους μέχρι τον θάνατό τους. Εξεδήλωσαν τότε έντονο ενδιαφέρον για τον χαμένο εβραϊσμό της Ξάνθης και μετά την επιστροφή τους στις ΗΠΑ ακολούθησε επί καιρό τακτική αλληλογραφία με το ΠΑΚΕΘΡΑ, με αποστολή μετάφρασης 31 από τις 37 επιτύμβιες επιγραφές που φωτογραφήθηκαν στην πρώτη φάση εργασιών.
Μια αποκατάσταση ‘’φόρος τιμής’’ στους Εβραίους της Ξάνθης
Από τον Μάρτιο του 2016 ξεκίνησε η δεύτερη φάση εργασιών αναστήλωσης με τους τάφους της γνωστής οικογένειας Ντανιέλ (ιδιοκτήτη του κτηρίου του σημερινού Πολυχώρου αφιερωμένου στον Μάνο Χατζιδάκι στην οδό Βενιζέλου) και των πέριξ αυτών. Τα περισσότερα μαρμάρινα μέλη των ταφικών μνημείων βρίσκονταν διάσπαρτα και χρειάστηκε γερανός για την μετακίνησή τους, αλλά και πολλή προσοχή κατά την τοποθέτηση και αποκατάσταση των τάφων. Μέχρι και τον περασμένο Αύγουστο οι εργασίες συνεχίστηκαν με ιδιαίτερο ζήλο, με την συμμετοχή πολλών εθελοντών, φίλων του ΠΑΚΕΘΡΑ, αλλά και των υπηρεσιών του δήμου Ξάνθης. Ο αριθμός των τάφων, από τους αρχικά 100 εντοπισθέντες, ανήλθε μετά την ολοκλήρωση των εκσκαφών και τον εντοπισμό 19 ακόμη, σε 119. Μόνο τους τελευταίους μήνες έχουν επισκεφθεί τον χώρο αρκετές οργανωμένες ομάδες φοιτητών του ΑΠΘ, μελών του Συνδέσμου Ελληνοϊσραηλινής Φιλίας από τη Θεσσαλονίκη, αλλά και Ξανθιωτών.
Σκέψεις, προτάσεις και επόμενοι στόχοι
Παρότι έχουν γίνει ήδη πολλά, τα μέλη του ΠΑΚΕΘΡΑ επιθυμούν να συνεχίσουν με όσα αρχικά είχαν προγραμματίσει για την ανάδειξη του ιστορικού χώρου, από τα οποία απομένει η τοποθέτηση νέας πινακίδας στην πύλη του νεκροταφείου, η αναγραφή των ονομάτων των 550 Ξανθιωτών Εβραίων του 1943 και η απόκτηση ενός βαγονιού τραίνου ως χώρου μνήμης, κάτι που εκκρεμεί ακόμη από τον ΟΣΕ. Πέρα από κάποιες πρόσθετες εργασίες στον χώρο του νεκροταφείου, έχει αρχίσει η έρευνα, συλλογή και επεξεργασία στοιχείων για έκδοση ενός τόμου από το ΠΑΚΕΘΡΑ με συντάκτες τους Β. Αϊβαλιώτη και Δ. Κασαπίδη, με βασικά κεφάλαια: Το Εβραϊκό Νεκροταφείο Ξάνθης, οι Εβραίοι της Ξάνθης κατά το έτος 1943, οι Εβραίοι στην Ξάνθη μετά το 1945. Το βιβλίο φιλοδοξεί να αποτελέσει συνέχεια της εργασίας του Θωμά Εξάρχου για τους Εβραίους της Ξάνθης. Τα μέλη του ΠΑΚΕΘΡΑ πιστεύουν ότι η Ξάνθη απέκτησε ένα ακόμη σημαντικό σημείο ενδιαφέροντος, ευχόμενοι ο δήμος Ξάνθης να το περιλάβει σε μελλοντικές σχετικές εκδόσεις και χάρτες. Ευχή και χρέος επίσης αποτελεί η ονοματοδοσία σε μία εκ των οδών της πόλης (με προτεινόμενο το ‘’Οδός Ξανθιωτών Εβραίων’’). Μια αξιέπαινη προσπάθεια στην οποία μετείχαν πολλοί άξιοι συγχαρητηρίων, αφού σύμφωνα με την Εβραϊκή διδασκαλία: «Η πραγματική φιλανθρωπία είναι εκείνη που αφορά και μεριμνά για τον νεκρό συνάνθρωπο».
ΧΑΡΗΣ ΔΙΑΦΩΝΙΔΗΣ
