1. Το 1975, πριν σαράντα χρόνια, ο (και) διανοητής Νίκς Δήμου δημοσίευσε το έργο του “Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας” (Εκδόσεις Νεφέλη) και ο ίδιος το κατέταξε στην εργογραφία του στη κατηγορία “σάτιρα” επανεκδίδοντάς το δεκάδες φορές έως και σήμερα. Ήταν όμως μία ακόμα σάτιρα ή μία περιεκτική σπουδή στον Ελληνισμό;
2. Χρειάσθηκε εκατόν ενενήντα τρεις (193) αφορισμούς του γραπτού λόγου του, για να καταλήξει στον πιο γλυκύ στοχασμό του ο συγγραφέας : “Για την ευτυχία της δυστυχίας, του να είσαι Ελληνας”.
3. Ας μάς επιτρέψει στον φετινό ιωβηλαίο να προσθέσουμε ταπεινόφρονα ένα μικρό κριτικό σχόλιο στην πορεία του κλασσικού πια έργου, μάλιστα σε ούτε σαράντα μικρούς τόπους, για να αναζητήσουμε στο αρχικό κείμενο ό,τι λείπει επί τέσσερες δεκαετίες : την σημασία του να είσαι Έλληνας.
Η σημασία του να είσαι άνθρωπος
4. Ορίζουμε ως ευτυχία την (συνήθως έμφυτη) κατάσταση, κατά την οποία δεχόμαστε με εγκράτεια κάθε χαρά και αντιμετωπίζουμε με αισιοδοξία κάθε λύπη.
5. Αντίστοιχα δυστυχία είναι η κατάσταση εκείνη, κατά την οποία δεν είμαστε κατάλληλα προετοιμασμένοι, για να αντιμετωπίσουμε χαρά και λύπη.
6. Ο άνθρωπος είναι ευτυχισμένος με αυτά, που έχει, όχι με αυτά που φιλοδοξεί να αποκτήσει. Έτσι ο άνθρωπος είναι δυστυχισμένος, όταν δεν διακρίνει το εφικτό από το επιθυμητό.
7. Οι (έντονες συνήθως) επιθυμίες για αγαθά και δόξα μόνο δυστυχία λόγω της ματαιότητας προκαλούν.
8. Τις περισσότερες φορές η επιθυμία και η φιλοδοξία (κατά ένα περίεργο τρόπο) συγχέεται μέσα μας.
9. Η ευτυχία δεν έρχεται μόνο με προσωπική ανέλιξη και υλική προκοπή, “μέτρον πάντων άνθρωπος” : μπορεί να μάς αρκέσει απλά και μόνο ένα χαμόγελο του συνανθρώπου μας.
10. Η (μάταιη) επιθυμία για υστεροφημία συχνά υποσκελίζει τον αγώνα για αθανασία και άλλα σοβαρότερα ζητήματα, όπως η αγάπη.
11.Ο άνθρωπος φέρει μέσα του τα απαραίτητα εφόδια, για να ευτυχεί. Λαοί, κοινωνίες και ομάδες, που χαρακτηρίζονται από αμετροέπεια, βρίσκονται στο κομβικό δίλημμα μεταξύ των δύο καταστάσεων: ή θα δυστυχήσουν ολοκληρωτικά ή θα ευτυχήσουν.
12. Οι Έλληνες – με όλες τις παραμέτρους, που συνθέτουν την έννοια “Έλληνας” – διαθέτουν τις προϋποθέσεις, για να ευτυχήσουν.
13. Με βάση την ιστορική και αέναα συνεχιζόμενη παρουσία μας σε συνδυασμό με τις επιταγές του παρελθόντος και τις απαιτήσεις του μέλλοντος μπορούμε να σκεφθούμε στο παρόν το κύριο ζήτημα.
14. Τη σημασία του να είσαι Έλληνας.
Η σημασία του ελληνικού μέτρου
15. Η έλλειψη μέτρου δεν χωρεί και δεν ταιριάζει στον Έλληνα. Ο Έλληνας έχει πίστη, τιμή, υπερηφάνεια, φιλότιμο, αξία και αξιοπρέπεια και λαχτάρα για ελευθερία : όλα αυτά όμως χωρίς μέτρο.
16. Η αποφυγή αυτοκριτικής και αυτογνωσίας είναι απόρροια της έλλειψης Παιδείας, έλλειψης γνώσης, έλλειψη, στην οποία περιήλθαμε (κοινώς καταντήσαμε), αλλά που μπορούμε να θεραπεύσουμε.
17. Ο χαρακτήρας του Έλληνα συγκροτείται από στοιχεία του Οδυσσέα, του Λεωνίδα, του Παλαιολόγου, του Πατροκοσμά, του Μακρυγιάννη, του Θεόφιλου, του Αρ. Ωνάση, του Ελ. Βενιζέλου: είναι ικανός για το απόλυτα καλύτερο και το απόλυτα χειρότερο. Η παρακμή του Εφιάλτη, του Ιούδα Ισκαριώτη, του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη, του γκιαούρη και του Πήλιου Γούση διαρκώς μάς στοιχειώνει και μάς κυνηγά – ευτυχώς όχι πάντα με αποτέλεσμα.
18. Έχουμε απολήξει στην αφάνεια και στην ταπείνωση χωρίς να μας αξίζει ούτε να μας ταιριάζει.
19. Ο Έλληνας δέχεται την κριτική, δεν διεκδικεί το αλάθητο. Τη δέχεται σε αυτό, που είναι, όχι σε αυτό που φαίνεται ότι είναι.
20. Αυτό, που κύρια μάς χαρακτηρίζει ως λαό, είναι η ψυχή και η λεβεντιά. Σήμερα και τα δύο είναι κουρελιασμένα.
21. Ο Έλληνας ζει με χιούμορ και χαμογελά. Αντιλαμβάνεται την ζωή από την ευχάριστη πλευρά της, γιατί θέλει να την βιώσει και να την γευθεί μέχρι το τέλος.
22. Μάς προσάπτουν την “γκρίνια” και την “μιζέρια” χωρίς να ερευνήσει κανείς πότε και γιατί προέκυψαν αυτές.
23. Δίκαια μπορούν να μάς κατηγορήσουν και να μας κατακρίνουν για την διχόνοια και την διαρκή διαφωνία μας. Άραγε φαντάσθηκε κανείς τι θα μπορούσαμε να επιτύχουμε ενωμένοι και συνεργαζόμενοι ;
24. Γκρίνια – διαφωνία – διχόνοια : το τρίπτυχο του Νεο-Ελληνα. Αφετηρία όμως, όχι τέρμα.
Η σημασία της συνέχειας στο χρόνο
25.Λαοί με μεγάλη ιστορία, ελάχιστοι υπάρχουν. Η ταυτότητα, που διατηρήσαμε, και η πορεία, που διαγράψαμε, μάς κάνει ξεχωριστούς.
26. Άλογες και μάταιες προσπάθειες, να προσπεράσουμε αβασάνιστα το παρελθόν μας, πρέπει να αγνοούνται : αυτό ανήκει σε όλους μας. Ακόμα και ο Αυτοκράτωρ Ιουλιανός, ο συκοφαντημένος ως “Παραβάτης”, ο συμμαθητής και φίλος του Μεγάλου Βασιλείου και του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, το καμάρωνε “(…) Ούτως αντί της εμαυτού εστίας την Ελλάδα λαχών εγαννύμην, ουχ αγρόν, ου κήπον, ου δωμάτιον εκεί κεκτημένος (…)” [Τέτοια αγαλλίαση ένοιωθα, που μού έλαχε να ταξιδεύσω στην Ελλάδα αντί να παραμείνω στο σπίτι μου, αν και δεν είχα εκεί δικό μου ούτε χωράφι ούτε κήπο ούτε δωμάτιο – Επιστολή στον φιλόσοφο Θεμίστιο].
27.Η στρεβλή εικόνα, που σχηματίσαμε από τη γνωριμία μας με το έργο των προγόνων μας, και οι εμπειρίες από την προχειρότητα στη μελέτη της Ελληνικής γλώσσας και ιστορίας οφείλονται στο βαυαρικό σύστημα. Αυτό όμως δεν δικαιολογεί και τη δική μας (εγκληματική…) αμέλεια να γνωρίσουμε το παρελθόν μας.
28.”Αρχαίος και όχι βυζαντινός” : κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί υφίσταται αυτή η μονομέρεια στην αναγνώριση των καταβολών μας. Λες και μεταξύ του 146 πΧ και του 1453 μΧ δεν υπήρχαμε ως Γένος. Το ομολογούσε όλο πίκρα και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος [Προλεγόμενα. Ιστορία των ονομάτων Έλληνες, Ελληνικόν Έθνος, Ελληνισμός – Εκδόσεις Ερμής] :”(…) Αυτός ο λαός δεν ετόλμησε να διατηρήση το πάτριον όνομα, και αυτοί οι κάτοικοι των χωρών αίτινες ανέκαθεν απετέλουν την μητρόπολιν του ελληνικού έθνους, κατήντησαν να ονομάσωσιν εαυτούς Ρωμαίους.
29. Η επιταγή είναι ρητή : σεβασμό στην σκέψη των προγόνων και ορθή ένταξή της στο σήμερα. Παράδοση και Αύριο αλλά πώς; Πάλι ο Ιουλιανός μάς οδηγεί [“Εγκώμιο στην Αυτοκράτειρα Ευσεβία”] “(…) Ούκουν ουδέ εξ Ελλήνων παντελώς οίχεται φιλοσοφία, ουδέ επέλιπε τας Αθήνας ουδέ την Σπάρτην ουδέ την Κόρινθον. Ηκιστα δε έστι τούτων των πηγών έκητι το Αργος πολυδίψιον. (…) των Αθηνών δε πολλά μεν και καθαρά και επιχώρια τα νάματα (..)” [Έτσι και στην Ελλάδα δεν χάνεται η φιλοσοφία, δεν εγκατέλειψε ούτε την Αθήνα ούτε την Σπάρτη ούτε την Κόρινθο. Χάρη σε αυτές τις πηγές δεν μένει το Αργος διψασμένο. (…) και η Αθήνα έχει πολλά και καθαρά τρεχούμενα νερά, που αναβλύζουν από το έδαφός της].
Η σημασία της συνέχειας στο χώρο
30. Η μοναδικότητά μας στηρίζεται στο ότι μπορέσαμε να διασωθούμε στις αναμίξεις με άλλους λαούς, ότι διατηρούμε ίσους δεσμούς, τόσο με τη “Δύση”, όσο και με την “Ανατολή”.
31. Φαιδρά διλήμματα τύπου “Ευρωπαίος της Ανατολής” ή “Ανατολίτης της Ευρώπης” αφορούν τους εμπνευστές τους – και μόνο.
32. Η πέντε αιώνων σκλαβιά στους Οθωμανούς κατέλειπε τα βαθειά σημάδια της πάνω μας. Δύο αιώνες έκτοτε αγωνιζόμαστε να τα αποβάλλουμε και δεν είχαμε κανένα συμπαραστάτη.
33. Ο Οθωνας, παρά τις προσδοκίες του, δεν συνάντησε με τον ερχομό του στην Ελλάδα ούτε τον Περικλή ούτε τη Σαπφώ. Και πώς θα μπορούσε άραγε; Σίγουρα όμως κατέβαλε κάθε προσπάθεια να τους αναστήσει και να παραμερίσει και να εξαλείψει τον Κολοκοτρώνη και τον Νικηταρά, μα, ευτυχώς, δεν το κατόρθωσε και, όταν πέθανε, ετάφη με την φουστανέλα του- κατά ζωηρή επιθυμία του.
34. Μάς μέμφονται για το ότι δε γνωρίσαμε Αναγέννηση, Μεταρρύθμιση, Διαφωτισμό : μα τίνος είναι η “Γέννηση” και η “Ρύθμιση” ; Τον Ξεσηκωμό δεν τον προετοίμασε ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός και οι Διδάσκαλοι του Γένους; Ο σκλάβος και ο πεινασμένος έγινε αφέντης και χορτασμένος – έγινε;
35. Ακολουθώντας την πολυχιλιετή πορεία μας ήρθαμε σε επαφή με δεκάδες λαών με έντονες επιδράσεις μερικών από αυτούς πάνω μας. Αναμιχθήκαμε και μείναμε Έλληνες. Ο Οδυσσέας Ελύτης το εξήγησε: “(…) Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σού απομένουν μία ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις. (…)”.
36. Οι Έλληνες είναι προνομιούχος, μα όχι προνομιακός, λαός. Ο ιστορικός και ο περιβάλλων τόπος και χώρος αρμώνονται πρωτόφαντα και μοναδικά. Γιατί άραγε διαγκωνιζόμαστε να καταστρέψουμε και τους δύο;
Η σημασία της συνέχειας στη γλώσσα
37. Η Γλώσσα μας με ζωή χιλιάδων χρόνων διατηρεί την μοναδικότητα και το κάλλος της παρά την αδιαφορία μας.
38. Ο Γεώργιος Βυζάντιος στην “Βαβυλωνία” του των πρώτων μετεπαναστατικών ημερών ήταν πρωτοπόρος στην εποχή του. Αντί για διαλέκτους και ντοπιολαλιές από την Κρήτη, την Αρβανιτιά ή τον Mωριά, σήμερα θα πολεμούσε αργκό, περιθωριακά ιδιώματα, καλιαρντά, υβρεολόγιο, τεχνικούς όρους, αρκτικόλεξα και greeklish.
39. Στοιχεία, που παρεισέφρησαν στην γλώσσα μας, πρέπει να απομονωθούν και να αποβληθούν. Χρειάζεται προσπάθεια.
40. Προς Θεού, όχι άλλο “Πύργο της Βαβέλ”. Η προφητική “Βαβυλωνία” δείχνει πού, σίγουρα, οδηγούμαστε.
