O μεγάλος Έλληνας συνθέτης έφυγε από την ζωή σαν χθες, αλλά είναι πάντα εδώ
Μ. Χατζιδάκις: «Απέφυγα μετά περίσσιας βδελυγμίας ότι τραυμάτιζε το ερωτικό μου αίσθημα και την προσωπική μου ευαισθησία»
Αν ζούσε σήμερα θα ήταν 90 χρόνων. Όμως ο Μάνος Χατζιδάκις κατοικεί στη γειτονιά των αγγέλων από τις 15 Ιουνίου του 1994. Πάνε 21 χρόνια από τότε που ο, κατά πολλούς, μεγαλύτερος Έλληνας συνθέτης του 20ού αιώνα έφυγε από τη ζωή, η μουσική και το σπινθηροβόλο πνεύμα του όμως έγιναν οδοδείκτες και παραμένουν σε πείσμα των καιρών. Σε κάθε γενιά υπάρχουν οι εξαιρέσεις. Οι φωτεινές προσωπικότητες που ήρθαν σ’ αυτό τον κόσμο για να αφήσουν έντονο το στίγμα τους και να ‘’οργώσουν’’ καρδιές και διάνοιες, θέτοντας τον σπόρο της ψυχής του για κοινή καρποφορία και συγκομιδή. Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν μια από τις μεγαλύτερες φωτεινές εξαιρέσεις της εποχής του.
Ο λυρικός Μάνος Χατζιδάκις
Ποιητής, πρωτοπόρος, πυλώνας του ελληνικού τραγουδιού, ο Μάνος -όπως μας έχει επιτρέψει να τον αποκαλούμε πλέον όλοι- αποτελεί την συνέχεια του δημοτικού και του ρεμπέτικου τραγουδιού. Τα είδη που διαμόρφωσαν τον γενετικό κώδικα της μουσικής μας. Είναι η παράδοση της χώρας μας. Ο Μάνος με το έργο του εξήγαγε το ελληνικό μουσικό προϊόν στα πέρατα του κόσμου. Σεβάστηκε αμφότερα και πρόσθεσε το στοιχείο που έλειπε: Την ποίηση. Όχι μόνο μελοποιώντας την, αλλά εντάσσοντάς την στο έργο του. Η ελεγεία και ο λυρισμός της ακούγονται στη δουλειά του Μάνου Χατζιδάκι.
Ο Μάνος της Ξάνθης, Μάνος της οικουμένης
Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1925 στην Ξάνθη. «Στην Ξάνθη τη διατηρητέα», όπως έλεγε ο ίδιος, «κι όχι την άλλη τη φριχτή που χτίστηκε μεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες». Ο πατέρας του, Γεώργιος Χατζιδάκις, ήταν δικηγόρος. Η μητέρα του Αλίκη καταγόταν από την Αδριανούπολη. Για την μητέρα του είχε πει: «κληρονόμησα όλους τους γρίφους που από παιδί μ’ απασχολούν και μέχρι σήμερα κάνω προσπάθειες να τους λύσω. Χωρίς τους γρίφους της δεν θα ήμουν ποιητής». Από την ηλικία των τεσσάρων αρχίζει μαθήματα πιάνου, στην σημερινή οδό Βενιζέλου, με δασκάλα την Αλτουνιάν, γνωστή μουσικό της Ξάνθης, αρμενικής καταγωγής, εκεί όπου σήμερα ανακαινίστηκε ο Πολυχώρος Τέχνης και Σκέψης που φέρει το όνομά του.
Ανοίγει τα φτερά του στην Αθήνα
Το 1932 η μητέρα και τα δύο παιδιά, ο Μάνος και η Μιράντα, εγκαθίστανται στην Αθήνα. Οι γονείς χωρίζουν, ενώ το 1938 ο πατέρας του σκοτώνεται σε αεροπορικό δυστύχημα. Ακολουθεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η οικογένεια καταστρέφεται οικονομικά. Στα χρόνια της Κατοχής και της απελευθέρωσης θα κάνει διάφορες δουλειές. Δεν αφήνει την μουσική και ξεκινά ανώτερα θεωρητικά μαθήματα με τον Μενέλαο Παλλάντιο. Ξεκινά σπουδές Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ έρχεται σε επαφή με καλλιτέχνες και διανοούμενους (Γκάτσος, Ελύτης, Σεφέρης, Τσαρούχης, κ.ά.), που θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό την σκέψη του.
Πρωτοπόρος στην πνευματική κίνηση της χώρας
Με το πέρας της στρατιωτικής δικτατορίας, στο διάστημα 1975 – 1982, καθήκοντα Διευθυντή του κρατικού ραδιοσταθμού Τρίτο Πρόγραμμα αναλαμβάνει ο Μάνος Χατζιδάκις, η παρουσία του οποίου στο Τρίτο Πρόγραμμα έμελλε να αποτελέσει –και εξακολουθεί να αποτελεί μέχρι σήμερα– σημείο αναφοράς και ίσως την ποιοτικότερη περίοδο του ραδιοσταθμού. Ο Χατζιδάκις είναι πρωτοπόρος και το δείχνει σε κάθε ευκαιρία. Διοργανώνει “Μουσικές Γιορτές”, “Αγώνες ελληνικού τραγουδιού”. Το 1985 εκδίδει το πολιτιστικό περιοδικό “Τέταρτο”. Την ίδια χρονιά ιδρύει την πρώτη ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρεία “Σείριος”. Το 1989 δημιουργεί την “Ορχήστρα των Χρωμάτων”. Την διευθύνει μέχρι το τέλος της ζωής του, που επήλθε στις 15 Ιουνίου 1994 από οξύ πνευμονικό οίδημα.
Οξύς λόγος απέναντι σε κάθε κακογουστιά
«Παρέμεινα ένας γνήσιος Έλληνας και Μεγάλος Ερωτικός», έγραφε στις σημειώσεις του, χωρίς αυτό να τον εμποδίζει να στηλιτεύει τα κακώς κείμενα σε κάθε έκφανση της δημόσιας ζωής. Ο λόγος του διαχρονικός, όπως και το έργο του: «Περιφρονώ αυτούς που δεν στοχεύουν στην αναθεώρηση και στην πνευματική νεότητα, τους εύκολα «επώνυμους» πολιτικούς και καλλιτέχνες, τους εφησυχασμένους συνομήλικους, την σκοτεινή και ύποπτη δημοσιογραφία την πάσα λογής χυδαιότητα καθώς και κάθε ηλίθιο του καιρού μου».
Χ.Δ.
