Μικρή συμμετοχή στο περιορισμένο κάλεσμα του ΠΑΚΕΘΡΑ
Δημοσιεύουμε κείμενο του συμπολίτη μας Νίκου Κοσμίδη, που ευαισθητοποιείται τα τελευταία χρόνια μέσω του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών σε θέματα θρησκευτικής και πολιτισμικής συνύπαρξης.
Ένα ανεκπλήρωτο χρέος της πόλης μαςÂ
«Θα μπορούσε να πει κανείς ότι δε νοείται ζωή χωρίς μνήμη. Με άλλα λόγια χωρίς μνήμη όλα θα ήταν κατακερματισμένα και διαλυμένα· δε θα υπήρχε καμία ολότητα ζωής και προπαντός καμία ενότητα». Τα λόγια αυτά δεν είναι δικά μου. Τα δανείζομαι από τον μακαριστό καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Νίκο Ματσούκα (1934 – 2006). Μέσα σε λίγες λέξεις ο Ξανθιώτης καθηγητής, ο οποίος και αναπαύεται στο κοιμητήριο της πόλης μας, συνοψίζει την ουσία της μνήμης ως συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης. Η αλήθεια που αποκαλύπτει, σχεδόν προφητικά, καθίσταται ακόμα πιο σημαντική για εμάς τους πολίτες της Ξάνθης. Και είναι αυτή η αλήθεια που με οδηγεί να γράψω το παρόν άρθρο-κάλεσμα, το οποίο και απευθύνω προς όλους τους συμπολίτες μου.
Αν η μνήμη αποτελεί ενοποιητικό στοιχείο για την ανθρώπινη ύπαρξη, όπως προείπαμε, τότε η διατήρησή της αποτελεί υποχρέωση και εκούσια επιλογή που ο κάθε άνθρωπος και σύνολη η κοινωνία πρέπει να αναλάβουν. Με συνειδητή αυτή την ευθύνη, το απόγευμα της Τετάρτης 4 Μαρτίου 2015, μια μικρή ομάδα από κατοίκους ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Πολιτιστικού Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης να συγκεντρωθεί σε ένα από τα στενά της Ξάνθης. Ένα μοναχικό στενό, αδιάφορο στον καθημερινό άνθρωπο που το διαβαίνει γρήγορα, για να βρεθεί σε δρόμους φωτεινότερους και πολυσύχναστους.
Η καπναποθήκη υπ’ αριθμόν 1
Το στενό είναι η αρχή της οδού Σαλαμίνος. Η μια πλευρά του καταλαμβάνεται στη μεγαλύτερη έκτασή του από ένα παλιό κτήριο, μια από τις πολλές κλειστές, εδώ και καιρό, καπναποθήκες της πόλης, που φέρει τον αριθμό 1. Η εικόνα του συνηθισμένη για εμάς τους Ξανθιώτες, μιας και η πόλη μας διαθέτει αρκετά τέτοια κτίρια. Ψηλό, με μεγάλα παράθυρα και μια μελαγχολική μονοτονία που επιτείνεται μέσα από την συντηρητική επανάληψη των αρχιτεκτονικών στοιχείων. Το κτίριο αυτό, κρύβει, παρόλα αυτά, μια ιστορία που δυστυχώς παραμένει άγνωστη στους περισσότερους που το προσπερνούν. Όπως μάθαμε, όσοι βρεθήκαμε μπροστά από τις σφαλιστές του μεταλλικές πόρτες, εκεί, στις 4 Μαρτίου του 1944, συγκεντρώθηκαν τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας Ξάνθης από τις φασιστικές δυνάμεις κατοχής, πριν οδηγηθούν στον σιδηροδρομικό σταθμό, για να βρεθούν, τελικά, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα, στην Πολωνία, όπου και έχασαν τη ζωή τους. 550 συμπολίτες μας, 550 ψυχές, που το ναζιστικό φυλετικό μίσος απέκοψε βίαια από την ιστορία και την κοινότητα αυτής της πόλης. Οι ελάχιστοι επιζήσαντες δεν επέστρεψαν πίσω, γεγονός που τερμάτισε οριστικά την παρουσία του εβραϊκού στοιχείου στην κοινωνία της Ξάνθης.
Καμία επίσημη ανάμνηση του Ολοκαυτώματος στην Ξάνθη
Ακριβώς πριν δέκα χρόνια, το 2005, είχα βρεθεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς – Μπίρκεναου, στο πλαίσιο εκπαιδευτικού προγράμματος του Οικουμενικού Συμβουλίου Νέων της Ευρώπης. Επιστρέφοντας στην Ξάνθη, φιλοξενήσαμε στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης και στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης έκθεση φωτογραφίας με εικόνες από τη σημερινή όψη του στρατοπέδου, σε αντιπαραβολή με εικόνες από την περίοδο λειτουργίας του. Τις δυο εκθέσεις τις είχαμε αφιερώσει σε αυτούς τους 550 ανθρώπους, ελπίζοντας πως και από πλευράς μας θα συμβάλαμε ώστε η Ξάνθη να αρχίσει να ενδιαφέρεται και γι’ αυτό το κομμάτι της ιστορίας της. Δυστυχώς, το Ολοκαύτωμα, παρότι με νόμο έχει καθιερωθεί να τιμάται και στην Ελλάδα στις 27 Ιανουαρίου ως «ημέρα μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος», στην πόλη της Ξάνθης δεν έχει τύχει μέχρι σήμερα αντίστοιχης προβολής.
Αρνήθηκε την φροντίδα του εβραϊκού νεκροταφείου ο δήμος
Στην εκδήλωση μνήμης παρευρέθηκαν ο αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, κ. Μώρις Μαγρίζου και ο Δρ. Πωλ Χάγουελ, ο οποίος και ανέπεμψε εβραϊκή προσευχή-μνημόσυνο. Οι υπεύθυνοι του ΠΑΚΕΘΡΑ κάλεσαν τους παρευρισκόμενους να ενδιαφερθούν ενεργά για τη διατήρηση της μνήμης, μέσα και από την φροντίδα που πρέπει να δοθεί για τη συντήρηση του παλαιού εβραϊκού νεκροταφείου που υπάρχει στην Ξάνθη. Τελευταίο σημάδι της εδώ προπολεμικής παρουσίας των Ελλήνων Εβραίων. Σε κουβέντα που ακολούθησε, ενημερωθήκαμε από τον κ. Μαγρίζο για τις πρακτικές δυσκολίες που υπάρχουν σχετικά με την εξ αποστάσεως φροντίδα του. Μάλιστα μας ενημέρωσε, πως πρόσφατα ο Δήμος της Ξάνθης επικοινώνησε με το ΚΙΣ, ενημερώνοντάς τους για τη δυσκολία της πόλης να αναλάβει τη συντήρησή του, λόγω ύπαρξης ερπετών στον χώρο.
Πολυπολιτισμική και πολυθρησκευτική Ξάνθη
Οι πολίτες της Ξάνθης είμαστε περήφανοι για την ιστορία της πόλης και τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της. Αποτελεί στοιχείο πλούτου για την κοινωνία, που πρέπει να κατανοηθεί και να αναδειχθεί ακόμα περισσότερο. Πόσο μάλλον που η πολιτισμική ποικιλομορφία δεν εδράζεται μόνο στον διαχωρισμό πλειονότητας-μειονότητας, αλλά και στην ποικιλομορφία που ενυπάρχει τόσο στον Χριστιανικό πληθυσμό, όσο και ιδιαίτερα στον Μουσουλμανικό. Το γεγονός πως δεν υπάρχει, πια, εβραϊκή κοινότητα στην Ξάνθη, δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για τη μη αναφορά και σε αυτό το στοιχείο του παρελθόντος της πόλης. Έχοντας βρεθεί σε εκδηλώσεις μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος στην πόλη του Βόλου και έχοντας γίνει μάρτυρας της εκεί αγαστής συνεργασίας των αρχών, της ελληνοεβραϊκής κοινότητας, της Ιεράς Μητρόπολης και προσωπικά του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Δημητριάδος & Αλμυρού κ. Ιγνατίου, των σχολείων, συλλόγων και φορέων της πόλης, για την ετήσια συλλογική ανάμνηση του Ολοκαυτώματος, θεωρώ δυνατή την αντίστοιχη ανάληψη πρωτοβουλίας και στην Ξάνθη.
Προτάσεις
Προς αυτή την κατεύθυνση, θα μπορούσε να υπάρξει μέριμνα για την ειδική σήμανση της οδού όπου βρίσκεται η καπναποθήκη, καθώς και η διοργάνωση εκδηλώσεων μνήμης, με τη συνεργασία κάθε ενδιαφερόμενου φορέα. Επίσης, πρέπει να επανεξεταστεί η ευθύνη της πόλης για τη συντήρηση και ανάδειξη του εβραϊκού νεκροταφείου, ως σημείο μνήμης και μαρτυρίας, ίσως και με την από κοινού με το ΚΙΣ τοποθέτηση αναμνηστικής πλάκας για τα θύματα του Ολοκαυτώματος. Ο χώρος πρέπει να καταστεί επισκέψιμος και για τα σχολεία, ώστε οι μαθητές να γνωρίσουν πως τα θύματα του Ολοκαυτώματος (Εβραίοι, Έλληνες, Σλάβοι, κομμουνιστές, χριστιανοί, άθεοι, δημοκράτες, ομοφυλόφιλοι, ψυχικά και σωματικά ανάπηροι, τσιγγάνοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά, πολιτικοί αντιφρονούντες κτλ), δεν αποτελούν απλά ιστορικές καταγραφές ή έναν ασύλληπτο ανώνυμο αριθμό, αλλά ανθρώπινες υπάρξεις, τα ίχνη και το μαρτύριο των οποίων αγγίζουν και πρέπει να αγγίζουν και εμάς.
Παρακαλώ και προσκαλώ ως πολίτης τις αρχές του Δήμου της Ξάνθης και τους επικεφαλής των δημοτικών παρατάξεων, ως εκλεγμένους αντιπροσώπους μας, να αναλάβουν σχετική πρωτοβουλία, ώστε να ανοίξει δημόσιος διάλογος επί του θέματος. Σε μια εποχή όπου η ιστορική αλήθεια σχετικοποιείται και διαστρέφεται, ο αντισημιτισμός και ο ρατσισμός επιστρέφουν θρασύτατοι και ο φασισμός καθίσταται αποδεκτή καθημερινότητα, πρέπει όλοι να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Στην Ξάνθη δεν μπορούμε να επιλέγουμε να θυμόμαστε μόνο την αμέριμνη εποχή της Μπελ Επόκ, το κάλλος της Παλιάς Πόλης ή την ευθυμία των καρναβαλικών – λαογραφικών εκδηλώσεων. Μια τέτοια μνήμη είναι μερική, επιλεκτική και καταλήγει να είναι επικίνδυνη αμνησία.
Του Νίκου Κοσμίδη, μέλους της ΝΕ ΣΥΡΙΖΑ Ξάνθης, φοιτητή Ευρωπαϊκού Πολιτισμού
