Ένα από τα επαγγέλματα προς εξαφάνιση ο σαλεπιτζής
Ιστορία, δοξασίες, ιδιότητες και τα ανατολίτικα μυστικά για να το απολαύσετε
Σαλέεεπ, ζεστό σαλέεεεπ! Η φωνή του πλανόδιου σαλεπιτζή ‘’σχίζει’’ τον κρύο αέρα, φέρνοντάς μας ένα ζεστό παραδοσιακό ρόφημα της Ανατολής, μαζί με τις μυρωδιές και τις αναμνήσεις των παλαιοτέρων. Όπως ο κούκος προαναγγέλλει την άνοιξη, έτσι και ο πλανόδιος σαλεπιτζής μοιάζει με πρόδρομο του χειμώνα. Η φωνή του δικού μας ‘’σαλεπτσή’’ ακούγεται μέσα στην πόλη της Ξάνθης από νωρίς το πρωί. Όπως μας εξήγησε ο γραφικός λευκοφορεμένος πωλητής του, που προτίμησε να παραμείνει ανώνυμος μόνο με την ιδιότητά του, το γευστικό αρωματικό ταξίδι του αρχίζει καθημερινά στις 7:30 από το κέντρο της πόλης, μέχρι και την 13:30 το μεσημέρι. «Ξυπνάω νωρίς το πρωί για να φτιάξω το σαλέπι, που είναι παλιά οικογενειακή συνταγή, και μετά βγαίνω στην ‘’γύρα’’» μας περιγράφει ο ίδιος. Εργάζεται κυρίως με τους καταστηματάρχες της πόλης, αλλά και τους βιαστικούς διαβάτες που κάνουν μια στάση, σπεύδοντας να προμηθευτούν το καυτό ρόφημα με ένα ευρώ, για να ζεσταθούν γευστικά.
Αυθόρμητα το μυαλό μεταφέρεται στον ‘’ξεπεσμένο δερβίση’’, το πανέμορφο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη: «Οι πετεινοί δεν είχαν λαλήσει το τρίτον λάλημα. Ίσως είχαν τρομάξει από την βαθείαν, θρηνώδη φωνήν του σαλεπτσή, όστις είχεν αρχίσει, νύκτα βαθιά, να κράζει: Ζεστό! Βράζει!». Πώς το διατηρεί όμως ζεστό μέσα στο κρύο; Ο καλοσυνάτος σαλεπτσής μας σηκώνει το μεταλλικό του σκεύος, που έχει τοποθετημένο σε ένα αυτοσχέδιο μικρό καροτσάκι, και μας αποκαλύπτει τα κρυμμένα μικρά κάρβουνα που σιγοκαίνε στο κάτω μέρος, διατηρώντας την κατάλληλη θερμοκρασία του ροφήματος. Η τέχνη και το μεράκι του δεν κρύβονται μόνο στην παρασκευή του σαλεπιού, αλλά και στο σερβίρισμά του, που το κάνει θελκτικό όχι μόνο στον ουρανίσκο και την μύτη μας, αλλά και στα μάτια, με την εμφάνισή του.
Το φυτό και τα παράγωγά του
Τι είναι όμως το σαλέπι; Η κοινή ονομασία σαλέπι αναφέρεται τόσο στο αλεύρι που λαμβάνεται από τους ξηρούς κονδύλους, τους βολβούς στην ρίζα, πολλών ειδών ορχιδέας, όσο και στην ονομασία του ίδιου του φυτού, που στον κόσμο της φυτολογίας αναφέρεται ως Orchis masculus. Ως φυτό είναι ποώδες και πολυετές, πράσινο στη βάση και μωβ στην κορυφή. Φυτρώνει σε όλη την Ευρώπη και στη χώρα μας, ιδιαίτερα στα ορεινά μέρη της Θεσσαλίας. Το επιστημονικό του όνομα είναι όρχις ο άρρενας, γιατί το κυριότερο χαρακτηριστικό του είναι δύο κόνδυλοι που σχηματίζουν οι ρίζες του, που μοιάζουν με όρχεις. Το φυτό ανθίζει από τον Μάιο μέχρι τον Ιούνιο.
Το σαλέπι στην ελληνική μυθολογία
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Όρχις ήταν γιος μιας νύμφης και ενός σάτυρου. Κατά την διάρκεια των εορτών προς τιμή του Βάκχου, διέπραξε ιεροσυλία, επιχειρώντας να βιάσει μια ιέρεια. Η τιμωρία του ήταν να κατασπαραχθεί από άγρια θηρία και να μεταμορφωθεί σε ένα αδύνατο και σεμνό φυτό. Ο Θέοφραστος ήταν ο πρώτος από τους αρχαίους συγγραφείς που αναφέρθηκε στις ορχιδέες. Ήταν αυτός που τους έδωσε την ονομασία Όρχις επιστημονικά, ορμώμενος από τον μύθο του Όρχι και αντανακλώντας την ομοιότητα της διπλοκόνδυλης ρίζας τους με τα ανδρικά γεννητικά όργανα. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι μπορούσαν να ελέγξουν το φύλο των αγέννητων παιδιών τους τρώγοντας κονδύλους ορχιδέας.
Ιατρική της φύσης
Το σαλέπι θεωρείται και φαρμακευτική ουσία, γιατί περιέχει αραβίνη, τραγακανθίνη και πολύ άμυλο, το οποίο, όταν διαλύεται στο νερό, δημιουργεί ένα υγρό πηκτό και βλεννώδες, το γνωστό μας ρόφημα, που θεωρείται κατάλληλο για την ανακούφιση του βήχα, του άσθματος και του στομαχόπονου. Στις ορχιδέες αυτές και στις θεραπευτικές ιδιότητές τους αναφέρεται και ο Ιπποκράτης, ο Ασκληπιός, ο Θεόφραστος αλλά και ο Γαληνός. Το σαλέπι είναι επίσης μαλακτικό και αντιδιαρροϊκό. Το αφέψημά του είναι γλοιώδες και κατάλληλο για τη δυσεντερία και κατά του ξερόβηχα με φλεγμονή. Στην Ανατολή και την Ελλάδα από τους κονδύλους παράγεται το ρόφημα σαλέπι, το οποίο είναι θρεπτικό πρωινό ρόφημα και θερμαντικό, καταπραϋντικό του νευρικού συστήματος και αγχολυτικό, ενώ θεωρείται και δυνατό αφροδισιακό.
Λαογραφία και δοξασίες
Το σαλέπι ή αλλιώς σερνικοβότανο, θεωρείται βότανο της Αφροδίτης και οι γυναίκες το ξερίζωναν πάντοτε την Παρασκευή. Από τα φύλλα του φυτού έκαναν αλοιφή με ροδόσταμο και άλειφαν την επίμαχη περιοχή, ώστε να γίνουν πιο ελκυστικές προς τους άντρες. Επίσης η ρίζα δινόταν για βρώση σε κάποιον που ήθελαν να τους αγαπήσει έντονα, ενώ τα σπόρια από το σερνικοβότανο δίνονταν σε γυναίκες που ήθελαν να αποκτήσουν αρσενικό παιδί, σε σκόνη μαζί με μέλι και απόσταγμα αψιθιάς που έκαναν μπαλάκια σαν μικρά χάπια.
Πώς θα φτιάξετε σαλέπι
Υλικά:
• 1 φλιτζάνι νερό
• 2 γαρίφαλα
• Λίγη κανέλα
• Λίγη πιπερόριζα σε σκόνη (προαιρετικά)
• 1 κουταλάκι του γλυκού ζάχαρη ή μέλι (ανάλογα με τις προτιμήσεις σας)
• Σαλέπι (ελάχιστη ποσότητα, στη μύτη του κουταλιού)
Τρόπος παρασκευής:
• Bράζετε 1 φλιτζάνι νερό μαζί με τα 2 γαρίφαλα και τη ζάχαρη
• Kατεβάζετε το νερό από τη φωτιά, προσθέτετε το σαλέπι (προσέξτε να είναι ελάχιστο, γιατί αλλιώς το ρόφημά σας θα γίνει παχύρρευστο σαν ζελέ) και ανακατεύετε καλά
• Aρωματίζετε (προαιρετικά) το ρόφημα με λίγη πιπερόριζα και κανέλα
• Πίνετε το ρόφημα πολύ ζεστό
Σήμερα μπορούμε να βρούμε το σαλέπι σε σκόνη, σκέτο ή με διάφορα επιπλέον μυρωδικά μέσα του, παρότι η εμπορευματοποίηση έχει επιφέρει, όπως γίνεται συνήθως, και τον ‘’εκφυλισμό’’ του. Στην Ξάνθη υπάρχουν παραδοσιακά μαγαζιά με μπαχαρικά, τα οποία πωλούν γνήσιο, αυθεντικό σαλέπι, χωρίς προσμίξεις. Ένα από αυτά βρίσκεται στο στενάκι της οδού Σμηναγού Μητράκη. Θα το καταλάβετε αμέσως από τις μυρωδιές των μπαχαρικών. Μην ξαφνιαστείτε όμως με την τιμή ανά κιλό. Θα χρειαστείτε πολύ μικρή ποσότητα από τους αλεσμένους δυσεύρετους βολβούς. Αν συναντήσετε πάντως στον δρόμο σας τον σαλεπτσή ή τον ακούσετε να διαλαλεί το καυτό ρόφημά του, σπεύσετε να το προμηθευτείτε, ενισχύοντας ταυτόχρονα ένα παραδοσιακό επάγγελμα που σιγά-σιγά σβήνει.
Χ.Δ.
