Τα ίχνη των Αρμενίων στην Ξάνθη και την ιστορία της

Σήμερα όταν μιλούμε για Αρμένιους της Ξάνθης, ουσιαστικά αναφερόμαστε στις 11 οικογένειες που έχουν απομείνει και ζουν εδώ. Όμως τα ίχνη της αρμένικης κοινότητας συναντώνται στο χώρο, στην τοπική ιστορία, στην εθνολογική καταγραφή της, που δείχνει πόσο δραστήριο κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας της περιοχής υπήρξαν οι Αρμένιοι, πώς εντάχθηκαν στην τοπική κοινωνία, διατηρώντας την ταυτότητά τους και πόσο συντέλεσαν στην εξέλιξη των καθημερινών ιστοριών της Ξάνθης που οδήγησε στη δική μας σύγχρονη ιστορία.

Προς αυτή την κατεύθυνση ιδιαίτερα αξιόλογο είναι το αρχείο της αρμένικης κοινότητας Ξάνθης, στο οποίο καταγράφονται 378 οικογένειες και συνολικά 1248 άτομα με αρμενική καταγωγή, από το 1922 έως το 1947. Το αρχείο αυτό ανέλαβε να παρουσιάσει σε εκδήλωση της αρμένικης κοινότητας Ξάνθης η υποψήφια διδάκτωρ του τμήματος γλώσσας, ιστορίας και πολιτισμού παρευξείνιων χωρών του ΔΠΘ Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου, παρουσία των Αρμενίων της Ξάνθης, αλλά και άλλων ξανθιωτών με ενδιαφέρον για την τοπική ιστορία.

Η Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου εξήγησε στο «Ε» ότι ζήτησε από την αρμένικη κοινότητα να ασχοληθεί με το αρχείο, καθώς θα συμμετέχει με δική της σχετική εργασία σε μία συνεργασία της ακαδημίας αρχαιολογίας και εθνολογίας της Αρμένικης Δημοκρατίας με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο.

Τους παρευρισκόμενους στην εκδήλωση καλωσόρισε ο πρόεδρος της αρμένικης κοινότητας Ξάνθης Τακβόρ Καραογλανιάν και στη συνέχεια, παρουσιάζοντας την ομιλήτρια, ο διευθυντής του Λαογραφικού Μουσείου Πασχάλης Ξανθόπουλος, μίλησε για τη γνωριμία με στοιχεία της τοπικής ιστορίας που κάνουν την Ξάνθη πιο υπερήφανη για τη διαφορετικότητά της.

Μιλώντας η κ. Θεοδωρίδου για τα στοιχεία του αρχείου, σημείωσε ότι την περίοδο 1922-1947 οι Αρμένιοι αποτελούσαν μία εύρωστη κοινότητα 378 οικογενειών και 1248 ατόμων, ωστόσο αμέσως μετά σημειώθηκε μεγάλος βαθμός μετοικήσεων, με τους Αρμενίους να κατευθύνονται κυρίως προς την Αρμενία, με τα κίνητρα που έδωσε η π. ΕΣΣΔ, αλλά και σε Γερμανία, Γαλλία, Αργεντινή, Αμερική και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Σήμερα έχουν απομείνει 11 οικογένειες στην Ξάνθη.

Στο αρχείο, που παρουσιάζεται με μεγάλους πίνακες στην αίθουσα δίπλα στην αρμένικη εκκλησία, όπου πραγματοποιήθηκε και η εκδήλωση, αναφέρεται ο τόπος απ’ όπου ξεκίνησε το κάθε ζευγάρι με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, ο τόπος καταγωγής, του, ο χρόνος γέννησής τους, οι ενδιάμεσοι τόποι, ο τόπος κατοικίας στην Ξάνθη, το επάγγελμα, καθώς και η ανατομία της οικιακής μονάδας, δηλαδή ο αριθμός των παιδιών και τα υπόλοιπα προστατευόμενα μέλη, όπου μάλιστα διαπιστώθηκε μεγάλος αριθμός χήρων ανδρών.

Σύμφωνα με όσα ανέφερε η κ. Θεοδωρίδου, οι Αρμένιοι της Ξάνθης ήταν βασικά επαγγελματίες, τόσο μικροεπαγγελματίες, όσο και μεγαλέμποροι (πχ καπνέμποροι). Εντοπίστηκαν μόλις 6-7 αγρότες και αυτοί στα χωριά της Ξάνθης (πχ Άβδηρα, Πασχαλιά), καθώς και ένας αλιέας στο Πόρτο Λάγος. «Οι Αρμένιοι όμως ήταν ο βασικός κορμός των μικροεπαγγελματιών. Στο αρχείο συναντώνται πάρα πολλοί φαρμακοποιοί, γιατροί, δικηγόροι, οδοντίατροι. Επίσης, μουσικοί, πιανίστριες , συμπεριλαμβανομένης της δασκάλας του Χατζιδάκι που βρέθηκε στο αρχείο, αλλά και επαγγελματίες των κλάδων ένδυσης και τροφίμων, όπως κρεοπώλες και ζαχαροπλάστες με πολύ καλό οικονομικό στάτους», σημείωσε η εισηγήτρια της εκδήλωσης στο «Ε», εξηγώντας ότι αυτό είναι λογικό αφενός διότι διπλασιάστηκε ο πληθυσμός της Ξάνθης με την έλευση των προσφύγων από 15.000-16.000 σε 32.000-33.000 και αφετέρου γιατί οι Αρμένιοι ήταν μαθημένοι στο να μετακινούνται και δραστηριοποιούνταν πάντα στο εμπόριο, αναπτύσσοντας έτσι μια ιδιαίτερη ικανότητα στον εντοπισμό των αναγκών. «Ακόμη, στο αρχείο συναντούμε τσαγκάρηδες, ράπτες, τενεκετζήδες, καροποιούς, αμαξηλάτες, σοφέρ και πάρα πολλούς αχθοφόρους. Κοινό σε όλους είναι η ιδιαίτερη σχέση τους με το ‘μαγαζί’ τους», συμπλήρωσε η ίδια.

Ακόμη, πρόσθεσε ότι στην Ξάνθη ήρθαν κυρίως Αρμένιοι από τα παράλια, Κωνσταντινούπολη, Αδριανούπολη, Αβά Παζάρ, Μάλγαρα, Ραιδεστό και λιγότερο από τη Σμύρνη. «Ήταν μία κοινότητα αστικοποιημένη. Φαίνεται αυτό και από το αρχείο. Καθόλου γυναίκες με μαντήλα, παρά μόνο λίγες ηλικιωμένες, ρούχα καθόλου παραδοσιακά , εμφανίζονται ακριβώς με το στυλ του μεσοπολέμου της Ξάνθης», επεσήμανε ως ένα ενδιαφέρον στοιχείο επιπλέον, η κ. Θεοδωρίδου.

Όμως ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι, παρότι εντάχθηκαν πλήρως οικονομικά στην παραγωγική διαδικασία της Ξάνθης, κράτησαν και κρατούν έως σήμερα την ταυτότητα και την ιδιαιτερότητά τους. Αυτό αποτυπώνεται και στο αρχείο, όπου φαίνεται η τήρηση των όρων της ενδογαμίας. Σε μόλις 3-4 από τις 378 οικογένειες η νύφη είναι μη αρμένισσα.

Τέλος, η ομιλήτρια σχολίασε: «μέσα από το αρχείο φαίνεται ότι πέρα από συγκυρίες, πολέμους, προσφυγιά, υπάρχει μία εθνογραφική ματιά που συμπληρώνει τη γεγονοτολογική ιστορία, αλλά εστιάζει όχι στους μεγάλους και τους τρανούς που υπογράφουν τις συνθήκες, αλλά στην καθημερινή ζωή, τον απλό κόσμο, πώς βιώνει την κάθε συγκυρία και πώς αφήνει το χνάρι της».

Ελένη Διαφωνίδου