Μια έκδοση-αφιέρωμα στα 100 χρόνια από την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης
Εκατό χρόνια μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης κανείς δεν γνωρίζει ποιος ακριβώς ήταν ο Οθωμανός Αλβανός Αρχιστράτηγος Χασάν Ταχσίν Πασάς που παρέδωσε την πόλη αμαχητί στον Ελληνικό Στρατό στις 26 Οκτωβρίου 1912. Το κενό αυτό, μέσα από άγνωστες δημοσιογραφικές, πολιτικές, διπλωματικές και στρατιωτικές πηγές έρχεται τώρα να καλύψει το βιβλίο «Οι Τρείς ταφές του Χασάν Ταχσίν Πασά» που έγραψε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Χρίστος Κ. Χριστοδούλου. Με αθησαύριστο έως τώρα υλικό που προέρχεται από ελληνικά, τουρκικά, αλβανικά, αυστριακά, αγγλικά, ιταλικά, αμερικανικά, εβραϊκά και γαλλικά αρχεία το βιβλίο αυτό, το μόνο στο είδος του που θα κυκλοφορήσει για την 100ή επέτειο της Απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης, αποκαλύπτει συγκλονιστικά στοιχεία για την ζωή ενός από τους πιο ικανούς και συνάμα τους πιο παρεξηγημένους στρατιωτικούς ηγέτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αποκαλύπτει τον ρόλο της Κρήτης στα γεγονότα που οδήγησαν στην έκρηξη και την έκβαση των Βαλκανικών Πολέμων.
Επί 40 χρόνια ο Χασάν Ταχσίν Πασάς υπηρέτησε πιστά κι επιτυχημένα την χώρα που τον ανέδειξε, από την Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα και την Κρήτη μέχρι το Ιράκ, την Συρία και την Υεμένη. Η λαμπρή καριέρα του τελείωσε άδοξα με την ήττα της στρατιάς του προ της Θεσσαλονίκης και την καταδίκη του από το στρατοδικείο της Κωνσταντινούπολης «ερήμην εις θάνατον», διότι παρέδωσε την πόλη «αμαχητί» και την στρατιά του «άνευ όρων».
Το βιβλίο που φιλοδοξεί να προσφέρει μια καινούργια άποψη στην ιστορική έρευνα για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια, τη μυθιστορηματική ζωή του ανθρώπου αυτού που από απλός αγροφύλακας στην Κατερίνη, έφτασε στο ύπατο αξίωμα του αρχιστρατήγου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το βιβλίο αποκαλύπτει το χρονικό και τα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην ανέλιξη του.
Ο Χασάν Ταχσίν Πασάς πολέμησε και ανδραγάθησε στην Θεσσαλία, στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Σε ένδειξη ευαρέσκειας ο Σουλτάνος διέταξε τον προσωπικό του ζωγράφο Φάουστο Τζονάρο να του φτιάξει ένα πορτραίτο, μαζί με τους πίνακες από τις Μάχες που φιλοτέχνησε στα πολεμικά πεδία της Ελασσόνας, του Δομοκού και των Φαρσάλων. Το πορτραίτο αυτό δημοσιεύεται για πρώτη φορά.
Πριν από την Θεσσαλία ο Χασάν Ταχσίν Πασάς πέρασε από την Κρήτη –Ηράκλειο και Χανιά- ως στρατιωτικός διοικητής, διοικητής χωροφυλακής και βοηθός γενικός διοικητής Κρήτης. Έμεινε στην Μεγαλόνησο 7 χρόνια, στην διάρκεια των οποίων προσπάθησε να εξομαλύνει τις θανάσιμες διαφορές Ελλήνων και Μουσουλμάνων. Στην Κρήτη άφησε μνήμη δίκαιου, έντιμου και ικανού ανθρώπου. Πλήθος τεκμηρίων επιβεβαιώνουν την αντικειμενική συμπεριφορά του έναντι όλων. Η γνωριμία του εκεί με τον Βενιζέλο έπαιξε αργότερα μεγάλο ρόλο στις αποφάσεις που πήρε για την Θεσσαλονίκη, τον Οκτώβρη του 1912. Πρόκειται για ένα ακόμα αγνοημένο κεφάλαιο που επηρέασε καταλυτικά τις ελληνοτουρκικές εξελίξεις.
Έκπληξη για τον αναγνώστη θα αποτελέσει ασφαλώς η αποκάλυψη ότι το 1895 αυτός διέσωσε από τα νύχια των αρχαιοκάπηλων στην Κρήτη, την περίφημη Δωδεκάδελτη Επιγραφή με τους Νόμους της Γόρτυνας που αποτελεί σήμερα την βάση του Ευρωπαϊκού Ποινικού Δικαίου. Γενικά η θητεία του Χασάν Ταχσίν Πασά στην Κρήτη καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου καθώς οι αναφορές στις επαναστάσεις εκείνης της κρίσιμης περιόδου και στα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν σ αυτές συνδέονται άμεσα με την πολιτική, κοινωνική και στρατιωτική δράση του στο νησί.
Ο κορυφαίος Οθωμανός διπλωμάτης και Γενικός Διοικητής Κρήτης Αλέξανδρος Καραθεοδωρή Πασάς τον έχρισε βοηθό του, ενώ ο Γιωργάκης Βέροβιτς Πασας σώθηκε από τα νύχια του όχλου των τουρκοκρητικών σφαγέων στα γεγονότα του 1897 στα Χανιά, χάρη στην παρέμβαση του Πασά που τον φυγάδευσε. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η επέμβαση του στην διατήρηση της έδρας του Νομού Λασηθίου στην Νεάπολη, όταν ο Νομάρχης Κωνσταντίνος Αξελός Πασάς προσπάθησε να την μεταφέρει στην πατρίδα του την Σητεία. «Δεν είναι δυνατόν, είπε στον Αξελό, το κράτος να ξοδεψει 50-60000 λίρες για να μεταφέρεις εσύ την Νομαρχία στο χωριό σου, ενώ η Νεάπολη έχει όλες τις υποδομές για τον σκοπό αυτόν».
Τέλος ο Χασάν Ταχσίν Πασάς θεωρείται ο κατ ουσία οργανωτής της νέας Κρητικής Χωροφυλακής, μετά τα γεγονότα του 1889. Είναι χαρακτηριστικό ότι μερικά χρόνια αργότερα, στην ελεύθερη πλέον Θεσσαλονίκη τον επισκέπτονταν άνδρες της Κρητικής Χωροφυλακής που επόπτευαν την δημόσια τάξη στην πόλη. Τα παλικάρια αυτά ήξεραν τον Πασά από παλιά ή είχαν ακούσει γι αυτόν, και έτρεφαν μεγάλο σεβασμό στο πρόσωπό του. Όταν μάλιστα τον Ιανουάριο του 1913 έγινε από αγνώστους μια δολοφονική απόπειρα εναντίον του, ο κρητικός σωματοφύλακας του τον έσωσε από βέβαιο θάνατο.
Το βιβλίο του Χρίστου Κ. Χριστοδούλου αποκαλύπτει την σχέση της Κρήτης με την Μακεδονία, και τον ρόλο που έπαιξαν οι Κρητικοί με τους Επαναστάτες της, τους Μακεδονομάχους, τον Βενιζέλο και την Κρητική Χωροφυλακή στην Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου γράφηκε στην Κρήτη και συγκεκριμένα στην Φουρνή Μεραμπέλου όπου ο συγγραφέας διαμένει τον περισσότερο χρόνο του. Εξ άλλου πολύτιμη ήταν η βοήθεια σε πληροφοριακό υλικό που προήλθε από φορείς και πρόσωπα του νησιού, με πρώτους μεταξύ άλλων την Βικελαία, το Ίδρυμα Ελευθέριος Βενιζέλος, τα Τουρκικά αρχεία Κρήτης, τα άγνωστα Απομνημονεύματα του Αντιστρατήγου Ι. Αλεξάκη (από του Ποτάμους) που γνώρισε τον Ταχσίν Πασά προσωπικά και την συνεισφορά της κ. Μαρίας Σεργάκη τ. προϊσταμένης των ΓΑΚ Λασιθίου στην Νεάπολη και του άνδρα της γιατρού Γιώργου Σαρρή. Το ίδιο πολύτιμη ήταν και η μεγάλη βοήθεια του ιστορικού της Ξάνθης Θωμά Εξάρχου, ο οποίος μέσα στα πλαίσια των δικών του ερευνών βρήκε και έδωσε στον συγγραφέα σημαντικά στοιχεία για τον Ταχσίν Πασά.
Μετά την Κρήτη, την Θεσσαλία , το Ιράκ και την Συρία, ο Ταχσίν Πασάς μετατέθηκε στην επαναστατημένη Υεμένη το 1909 όπου πέτυχε την ειρήνευση της περιοχής ύστερα από δεκαετίες συγκρούσεων με τους τοπικούς πολέμαρχους, που κόστισαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς. Το 1911 διορίστηκε Διοικητής του 3ου Σώματος Στρατού στην Θεσσαλονίκη και είχε εκεί υπό τις διαταγές του τον τότε Ταγματάρχη Μουσταφά Κεμάλ τον μετέπειτα Ατατούρκ. Είναι η πρώτη φορά που με επίσημα έγγραφα αποκαλύπτεται η σχέση αυτή και η γνώμη που είχε ο ένας για τον άλλο.
Το βιβλίο του Χρίστου Κ. Χριστοδούλου φέρνει για πρώτη φορά στο φώς τα συνολικά δώδεκα άγνωστα στους Έλληνες ιστορικούς, αμυντικά σχέδια που προετοίμασε το Γενικό Επιτελείο του Αυτοκρατορικού Οθωμανικού Στρατού στην Κωνσταντινούπολη και το ακριβές επιτελικό σχέδιο, το υπ αριθμόν 5, που εφαρμόστηκε στο Σαραντάπορο για την αντιμετώπιση της Ελληνικής επίθεσης.
Ο επίλογος της ζωής του Ταχσίν Πασά όπως αποτυπώνεται πριν και μετά τα κοσμοϊστορικά γεγονότα του 1912, αποτελεί πράγματι κεφάλαιο αρχαίας τραγωδίας. Ηττάται στις επικές μάχες του Σαρανταπόρου και των Γιαννιτσών πράγμα που τον υποχρεώνει να παραδώσει αμαχητί την Θεσσαλονίκη στην Ελλάδα. Η πράξη αυτή χαρακτηρίζεται στην Τουρκία «εσχάτη προδοσία» και ο Πασάς καταδικάζεται «ερήμην εις θάνατον». Οι Έλληνες της Θεσσαλονίκης ωστόσο δίνουν στον γέρο Αρχιστράτηγο τον τίτλο του «σωτήρα και ευεργέτη» της πόλης.
Η μεταφορά των 26.000 Τούρκων αιχμαλώτων από την Θεσσαλονίκη στα νησιά μεταξύ των οποίων και η Μακρόνησος, κατά παράβαση του Πρωτοκόλλου Παράδοσης της πόλης, τον εξοργίζει αλλά και τον εξουθενώνει ψυχολογικά, καθώς πίστευε ότι είχε εξασφαλίσει την επιστροφή των ανδρών του στις πατρίδες τους.
Αποτελεί άγνωστη ιστορική αποκάλυψη ότι σαράντα χρόνια αργότερα –το 1949-50- οι πολιτικοί εξόριστοι της Μακρονήσου που έσκαβαν εκεί για να στήσουν τα αντίσκηνα τους έβρισκαν τα οστά των Τούρκων αιχμαλώτων που είχαν πεθάνει στο θλιβερό αυτό νησί κατά την περίοδο 1912-13, κάτω από συνθήκες απαράδεκτες που καταγγέλθηκαν σε όλο τον κόσμο και διερεύνησε τότε εξονυχιστικά ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός. Ήταν, όπως λέει ο συγγραφέας του Βιβλίου, «η Μακρόνησος πριν την Μακρόνησο».
Από ένα παράξενο παιχνίδι της μοίρας, ο Χασάν Ταχσίν Πασάς τάφηκε τρείς φορές, εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου.. Η πρώτη ταφή έγινε στην Ελβετία όπου πέθανε το 1918. Η δεύτερη έλαβε χώρα στο Αλβανικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης όταν ο γιός του Κενάν Μεσσαρέ μετέφερε τα οστά του το 1936, και η τρίτη το 2002 στην αυλή του Μουσείου των Βαλκανικών Πολέμων στο χωριό Τόψιν. Στον ίδιο χώρο όπου 80 χρόνια πρωτύτερα έγινε η Παράδοση της Θεσσαλονίκης στον Διάδοχο Κωνσταντίνο.
Ο Χρίστος Κ. Χριστοδούλου κατάγεται από την Ξάνθη, είναι π. διευθυντής σύνταξης των εφημερίδων «Μακεδονία» και «Θεσσαλονίκη», π. διευθυντής της ΕΡΤ World, αναλυτής στα ελληνοτουρκικά αθηναϊκών και περιφερειακών εφημερίδων μεταξύ των οποίων και το «Εμπρός». Συνεργάζεται επίσης με ξένα ΜΜΕ και έχει γράψει τα βιβλία: «Τα φωτογενή Βαλκάνια των Αδελφών Μανάκη», «Ο Εκδότης Ιωάννης Βελλίδης» και «Μουσταφά Κεμάλ, ο βίος και η πολιτεία του στην Θεσσαλονίκη». Το καινούργιο βιβλίο του, προϊόν πολύχρονης έρευνας, είναι το τέταρτο στη σειρά, εντάσσεται μέσα στα εξειδικευμένες μελέτες του για τα ελληνοτουρκικά και θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Επίκεντρο» της Θεσσαλονίκης με αφορμή την 100ή επέτειο της 26ης Οκτωβρίου 1912.
Αξίζει να προστεθεί ότι ο Ταχσίν Πασάς σε μια από τις δύο όλο κι όλο συνεντεύξεις που παραχώρησε σε εφημερίδες κατά την περίοδο 1912-13, λέει μεταξύ άλλων: «Σκεφθείτε τι θα είχε συμβεί αν πόλεις σαν την Θεσσαλονίκη, τις Σέρρες και την Ξάνθη έπεφταν στα χέρια των Βουλγάρων». Το τι τελικά συνέβη είναι γνωστό. Τότε όμως δεν είχαν επιδικαστεί στην Βουλγαρία τα λάφυρα των Βαλκανικών Πολέμων και δεν είχαν διαπραχθεί από τον στρατό και τους ατάκτους της οι αγριότητες που ακολούθησαν εις βάρος των Ελλήνων και των Μουσουλμάνων στην Μακεδονία και την Θράκη.
Χρίστος Κ. Χριστοδούλου
