Μία πτυχή θρησκευτικών ιερών αντικειμένων που επεστράφησαν στην Ελλάδα
Τα οστά του Πολύκαρπου Ψωμιάδη βρίσκονται πλέον στην Ξάνθη
Όλοι θα γνωρίζουν λίγο πολύ την πασίγνωστη Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα του Πόντου. Είναι ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Βυζαντινής περιόδου το οποίο βέβαια, παρέμεινε εν λειτουργία και κατά την Οθωμανική περίοδο. Ξεκίνησε να χτίζεται το 386 μ.χ. από τους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρονίου ως κελιά στην αρχή και μετέπειτα ολόκληρη εκκλησία. Στο μοναστήρι αυτό υπήρχε και περίφημη εικόνα της Παναγίας Σουμελά η οποία μέχρι το 1924 ήταν εκεί.
Οι τελευταίοι μοναχοί που εγκατέλειψαν την Μονή δεν τους επετράπη να πάρουν μαζί τους τίποτα και έτσι από κείνη τη στιγμή μένουν άγραφα τα ιερά τετράδια της ιστορικής τούτης Μονής, ύστερα από 1545 χρόνια συνεχούς παρουσίας.
Το 1931 όμως είναι ένα έτος που πολλά αξιοσημείωτα γεγονότα συμβαίνουν. Ένα όμως τεράστιας σημασίας γεγονός για την Ορθοδοξία είναι η δραματική ανεύρεση και η μεταφορά στην Ελλάδα της ανεκτίμητης σε αξία για την Χριστιανοσύνη, εικόνας της Παναγίας Σουμελά από την Τραπεζούντα του Πόντου.
Στις 29 Μαΐου του 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος βρίσκεται στην Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα όπου πήγε για να προσκυνήσει. Κατά μία καρμική σύμπτωση, μέσα στο μοναστήρι αυτό, βρίσκεται και ο Μητροπολίτης Ξάνθης Πολύκαρπος, Πόντιος στην καταγωγή και αμέσως οι δύο άντρες συναντήθηκαν και αντάλλαξαν απόψεις.
Εκεί, ο αείμνηστος Πολύκαρπος Ξάνθης, αφού του εκμυστηρεύτηκε το μεγάλο μυστικό, του έθεσε το θέμα της μεταφοράς της σπάνιας ιστορικής εικόνας από την Τραπεζούντα του Πόντου όπου και ήταν κρυμμένη κάπου κοντά στην Μονή της Παναγίας Σουμελά.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έδωσε ιδιαίτερη σημασία στα λόγια του Ποιμενάρχη Ξάνθης και όταν το 1931 ο Ισμέτ Ινονού επισκέφθηκε την Ελλάδα ως πρωθυπουργός της Τουρκίας, ο Βενιζέλος ζήτησε να μεταφερθεί το αίτημα στον Ατατούρκ και να δοθεί η έγκριση της ανασκαφής και εύρεσης της εικόνας και των υπολοίπων ανεκτίμητων κειμηλίων και να μεταφερθούν στην Ελλάδα.
Όπερ και εγένετο, ο Ινονού συγκατάνευσε και κατόπιν συνεννοήσεως του Βενιζέλου με τον τότε αποκρισσάριον του Πατριαρχείου Χρύσανθο τον από Τραπεζούντα μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, απεστάλη στον Πόντο ο εκ των μοναχών της Μονής, Αμβρόσιος Σουμελιώτης, ο οποίος αναχώρησε για την Τραπεζούντα στις 27 Οκτωβρίου του 1931, έφτασε στην Μονή όπου βρήκε το σημείο που οι ίδιοι μοναχοί έθαψαν τα εξής: Το περγαμηνό χειρόγραφο Ιερό Ευαγγέλιο που έγραψε ο τρίτος κτήτορας του μοναστηριού, Όσιος Χριστόφορος, περίπου το 690 μ.Χ. μαθαίνοντας όπως υποστηρίζεται θαυματουργικά, γραφή και ανάγνωση, τον μόλις 22 εκατοστών βαρύτιμο Τίμιο Σταυρό που προσέφερε ως δώρο στο κτιριακό συγκρότημα της Παναγίας Σουμελά το έτος 1390 ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μανουήλ Γ’ ο Μεγαλοκομνηνός, και την πολύτιμη θαυματουργή εικόνα της Μεγαλόχαρης, στην οποία πρωθυπουργός και υπουργός έδωσαν και τη μεγαλύτερη έμφαση, καθώς θεωρείται μία από τις πρώτες απεικονίσεις της Παναγίας στον κόσμο και σύμφωνα με την παράδοση φιλοτεχνήθηκε από τον ίδιο τον Ευαγγελιστή Λουκά.
Όλα αυτά τα βαρύτιμα θρησκευτικά ιερά αντικείμενα, μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα στις 11 Νοεμβρίου του 1931. Η μετέπειτα ιστορία της ιερής τούτης εικόνας της Ορθοδοξίας από τον Πόντο, είναι πολύ θλιβερή για τα επόμενα είκοσι χρόνια περίπου όπου βρίσκονταν σε διάφορα μέρη παραμελημένη και ξεχασμένη μια σε μουσεία, μια σε αποθήκες, έως ότου ο σεβάσμιος Πόντιος από την Τραπεζούντα Λεωνίδας Ιασωνίδης ανέλαβε δράση το 1951 και να φτάσει έτσι στο σωστό σημείο που βρίσκεται σήμερα και όλη η Ελλάδα την επισκέπτεται στο Βέρμιο στην εκεί Μονή Σουμελά.
Αυτό που κρατώ και είναι πολύ σημαντικό και δυστυχώς δεν αναφέρεται πουθενά, είναι η τεράστια συμβολή του αείμνηστου Μητροπολίτη Ξάνθης Πολυκάρπου που ενέπνευσε τον Έλληνα πρωθυπουργό να δράσει μέσα στα πλαίσια της ελληνοτουρκικής προσέγγισης όπου ένα χρόνο πριν είχε υπογραφεί το ένα και μοναδικό σύμφωνο φιλίας και ειρήνης μεταξύ των δύο χωρών.
Αντιλαμβανόμαστε όλοι λοιπόν, πως η παρέμβαση του Πολυκάρπου προς τον Βενιζέλο υπήρξε καθοριστική για την εύρεση και μεταφορά της εικόνας και των κειμηλίων στην Ελλάδα.
Στις 9 Νοεμβρίου του 2013, με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Ξάνθης και Περιθεωρίου κ. Παντελεήμονος, έγινε η ανακομιδή των οστών του Πολυκάρπου από το κοιμητήριο της Νέας Σμύρνης στην πόλη της Ξάνθης.
Επίσης, με πρωτοβουλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ξάνθης και Περιθεωρίου κ. Παντελεήμονος, η πόλη μας υποδέχτηκε και φιλοξένησε την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά, τον Μάιο του 2017 (5-6-7 Μαΐου) όπου πλήθος κόσμου έσπευσε να την προσκυνήσει.
Αφιερώνεται στη μνήμη του: Μητροπολίτη Ξάνθης Πολύκαρπου Ψωμιάδη (1922 – 1935).
Πηγές: Ποντιακή εστία (Βραβείον Ακαδημίας Αθηνών)
Αύγουστος – Σεπτέμβριος 1959
Τεύχος 116-117. Σελ. 16-18.
Όλες οι πληροφορίες αλλά και η ιστορική έρευνα του συγκεκριμένου άρθρου, προέρχονται αποκλειστικά από τον εκλεκτό συλλέκτη, Κώστα Μαυρομάτη.
Επιμέλεια ιστορικής παρουσίασης:
Μπατζακίδης Φ. Γεώργιος απόφοιτος του ΕΑΠ
με μεταπτυχιακές σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό και Ιστορία.
