Το εκπληκτικό αυτό κτίριο, που η κάθε σπιθαμή του είναι μια ολόκληρη ιστορία, αυτό το μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που άντεξε και αντέχει ακόμη στο πέρασμα τόσων αιώνων, το μοναδικό αυτό αριστούργημα της αρχιτεκτονικής (Ανθέμιος από τις Τράλλεις και Ισίδωρος από την Μίλητο), που στέκεται όρθιο εδώ και 1483 συναπτά έτη.
Όπου, αν σταθείς στο κέντρο του και κλείσεις τα μάτια σου, εξακολουθεί να σου δίνει ζωντανές εικόνες από το πέρασμα των τριών αυτοκρατοριών, της Βυζαντινής, της Λατινικής και της Οθωμανικής.
Ο ίδιος ο κτήτορας του, ο Ιουστινιανός Α’ στις 27 Δεκεμβρίου του 537 μ.χ. έμεινε εμβρόντητος από την θέα που αντίκρισε όταν στην ημέρα των εγκαινίων (Θυρανοίξια της Αγιάς Σοφιάς), μπήκε μέσα για πρώτη φορά και σήκωσε τα χέρια του ψηλά και αναφώνησε την ιστορική φράση, “σε νίκησα Σολομώντα”.
Όταν ακόμη και αυτός ο κατακτητής ο Μεχμέτ Β’ (Μωάμεθ ο Πορθητής), την στιγμή που την επισκέφτηκε, όπως μας πληροφορεί ο Ισκεντέρης στο χρονικό της αλώσεως, {… και έφτασε στην πλατεία, μπροστά στην μεγάλη εκκλησία, ξεπέζεψε κι έπεσε με το πρόσωπο χάμω στη γη, πήρε χώμα με το χέρι του και το εσκόρπισε στο κεφάλι του, έτσι ευχαρίστησε τον Θεό.
Κι αφού εθαύμασε το μέγιστο αυτό κτίσμα είπε τα ακόλουθα: “Αλήθεια, οι άνθρωποι αυτοί ήρθαν κι έφυγαν κι ύστερα από κείνους άλλοι τέτοιοι ποτέ δεν θα υπάρξουν”. Εμπήκε και στο ναό κι είδε την αίσχιστη ερήμωση* (λεηλασία) μέσα στο ιερό του Θεού κι επήγε κι εστάθηκε εκεί ακριβώς, στ άγια των αγίων. Ο Πατριάρχης* κι όλος ο κλήρος και ο λαός έσυραν βοή με δάκρυα και θρήνους κι έπεσαν να τον προσκυνήσουν. Τους έδωσε με το χέρι σημείο να σηκωθούν και τους είπε: “Γνώριζε, Αναστάσιε* κι εσύ κι όλος σου ο κλήρος κι όλος σου ο λαός ότι από σήμερα και στο εξής κανείς να μην φοβάται την οργή μου, κανείς δεν θα θανατωθεί, ούτε θα σκλαβωθεί πλέον”.
Και γυρίζοντας στους πασάδες και τους σαντζάκ-μπέηδες είπε ν απαγορεύσουν σ όλο το στρατό και σε κάθε αξιωματούχο του σεραγιού μου κανέναν να μην πειράξουν από τους κατοίκους της πόλης, ούτε τις γυναίκες τους, ούτε τα παιδιά τους, κανέναν να μην σκοτώσουν, ούτε σκλάβο τους, ούτε καμία άλλη εχθρική πράξη. Κι όποιος παραβεί τη διαταγή μας θα πεθάνει με κακό θάνατο.}
Στο παρακάτω σημείο φαίνεται καθαρά, ότι έμεινε άφωνος από τον όγκο του κόσμου που ήταν μέσα. Σίγουρα δεν φανταζόταν ότι υπάρχει ένα τόσο μεγάλο και επιβλητικό κτίριο.
{…Και περίμενε να αδειάσει από το πλήθος ο ναός για να μείνει μόνος του και θαύμασε το μέγεθος και την χωρητικότητα του κτιρίου και το πλήθος έβγαινε και έβγαινε και τελειωμό δεν είχε…}
28.000 άνθρωποι χωρούσαν στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας.
Επίσης, ο Σφραντζής μας διασώζει την εξής πληροφορία, {…όταν κατέβηκε από το άλογο του αναφώνησε: “αυτός είναι οίκος για να δοξάζει κανείς τον Θεό του”}.
Έτσι λοιπόν, η Αγιά Σοφιά μετατράπηκε από Ορθόδοξο Καθεδρικό Ναό σε Ισλαμικό Τέμενος μέχρι το 1931.
Τότε, το νεοσύστατο πια τουρκικό έθνος-κράτος (Τουρκική Δημοκρατία) και συγκεκριμένα ο πρόεδρός της, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, πήρε μια γενναία πρωτοφανής και απροσδόκητη θα λέγαμε για τα δεδομένα απόφαση, να σταματήσει την λειτουργία της Αγιάς Σοφιάς ως λατρευτικό τέμενος, έτσι ώστε να μην υπάρχει η έριδα μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών για την χρήση του κτιρίου και να την μετατρέψει τελικά σε Μουσείο. Όπερ και εγένετο.
Με προεδρικό διάταγμα του 1934 γίνεται και επίσημα η μετατροπή του κτιρίου σε Μουσείο και ξεκινά η λειτουργία του το 1935 μέχρι και σήμερα εν έτει 2020.
Αξιοσημείωτο γεγονός είναι, ότι μέσα στα αμέτρητα χρόνια που κουβαλά η Αγιά Σοφιά και τα αναρίθμητα εκατομμύρια των ανθρώπων που την επισκέφτηκαν, δημιούργησαν θρύλους για μαρμαρωμένους βασιλιάδες, μύθους, απορίες για μυστικές κρύπτες που βρίσκονται κάτω στα υπόγειά της, αινίγματα και μυστήρια αιώνων που δεν λύθηκαν τελικά ποτέ.
Αυτή είναι η ομορφιά της Αγιάς Σοφιάς, ο “Ομφάλιος λώρος” της γης, εκεί όπου στέφθηκαν όλοι οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες για 916 χρόνια ακριβώς (537-1453).
Όσα χρόνια κράτησε, ως μια τραγική, μοιραία σύμπτωση, (αφήνω στον αναγνώστη να το χαρακτηρίσει όπως εκείνος το ορίζει, το σπάνιο αυτό φαινόμενο) η Σχολή του Πλάτωνα στην Αθήνα (387 π.χ – 529 μ.χ.), πάλι 916 χρόνια ακριβώς και μάλιστα με πρωταγωνιστή το ίδιο κομβικό και ιστορικό πρόσωπο, αυτό του Ιουστινιανού Α’ !
(Αυτός έκλεισε την Σχολή των Αθηνών, αυτός άνοιξε την Αγιά Σοφιά).
Επίλογος
Άραγε, ο σημερινός Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, έχει υπόψην του, ότι όποιος χρησιμοποιεί για πολιτικές σκοπιμότητες τα Ιερά Σύμβολα της Οικουμένης, η μοίρα θα του παίξει άσχημο παιχνίδι;
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την συμπαντική θεώρηση μέσα από το σχήμα (και θα έπρεπε να το λάβει σοβαρά υπόψη του), Ύβρις-Άτη-Νέμεσις-Τίσις.
Η Αλαζονεία οδηγεί τους ανθρώπους να διαπράττουν την Ύβρη… Οι Θεοί τους στέλνουν την Άτη, να τους θολώσει το νου και να διαπράξουν χειρότερες ανοησίες… Κι ύστερα έρχεται η Νέμεσις, δηλαδή η Τιμωρία τους… Τελικά, και η Τίσις, η Καταστροφή τους!
Σημαντικές ημερομηνίες χρήσης της Αγιάς Σοφιάς.
*537-1054 Χριστιανικός Καθεδρικός Ναός.
*1054-1204 Ορθόδοξος Καθεδρικός Ναός. (Σχίσμα).
*1204-1261 Καθολικός Καθεδρικός Ναός. (Φράγκοι)
*1261-1453 Ορθόδοξος Καθεδρικός Ναός.
*1453-1931 Ισλαμικό Τέμενος. (Οθωμανοί).
*1935-2020 Μουσείο (Τουρκική Δημοκρατία).
Υστερόγραφα
-Θα ήθελα να ευχαριστήσω ολόψυχα τον αγαπητό φίλο Κώστα Μαυρομάτη, ερευνητή και συλλέκτη, ο οποίος και παραχώρησε το φωτογραφικό υλικό που για πρώτη φορά βγαίνει στο φως της δημοσιότητας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Χαράλαμπο Αλατά για την παραχώρηση των σπάνιων βιβλίων-πηγών από την προσωπική του βιβλιοθήκη και τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την εφημερίδα Εμπρός και την εκδότριά της Ελένη Διαφωνίδη που πάντα δημοσιεύει κάθε νέα μου έρευνα δίνοντας έτσι το δικαίωμα στη γνώση προς όλους.
Σημείωση: η καμπάνα της φωτογραφίας είναι μια σπάνια από τις πολλές της Αγιάς Σοφιάς. Επίσης το κείμενο με τις υπογραφές είναι από τον νόμο της μετατροπής της χρήσης της Αγιάς Σοφιάς του 1934. Ακόμη στη φωτογραφία που είμαι εγώ, δίπλα μου είναι ο παγκοσμίου φήμης καθηγητής Οθωμανολογίας Dr. Ιλμπέρ Ορταϊλί (Prof. Dr. İlber Ortaylı) πρώην πρόεδρος του μουσείου της Αγιάς Σοφιάς και πρώην σύμβουλος του προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας σε θέματα πολιτισμού και ιστορίας, ο οποίος μάλιστα δήλωσε και την έντονη αντίθεση του με το θέμα της χρήσης της Αγιάς Σοφιάς.
Επιμέλεια ιστορικής έρευνας
Μπατζακίδης Φ. Γεώργιος
Απόφοιτος Ε.Α.Π. τμήμα ανθρωπιστικών σπουδών με μεταπτυχιακές σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό και Ιστορία.
