«Τα Φαναρούδια», τα αυθεντικά κάλαντα των Αβδήρων έψαλλε την Παραμονή Χριστουγέννων ο Χορευτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Αβδηριτών
Τι περιείχε το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι: Οι τρεις τσουράκες και το θυμιατό. Οι λαχανοντολμάδες, η πρασόπιτα και η ιστορία του κύμινου
Μια ξεχωριστή εθιμική παράδοση για τα Χριστούγεννα, διαφορετική από των υπολοίπων οικισμών ακόμη και των πιο κοντινών, έχουν τα Άβδηρα. Κι αυτό έχει την εξήγησή του στο γεγονός ότι ο πληθυσμός είναι γηγενής και δεν είχε πρόσμιξη με τους πρόσφυγες που ήρθαν το 1922 από την Ανατολική Θράκη. Έτσι διατήρησαν αυτούσια τα έθιμά τους, οι ρίζες των οποίων χάνονται στο βάθος του χρόνου. Η διαφορετικότητα αυτή διέπει όλο το φάσμα της έκφρασης και της λειτουργίας των κατοίκων αυτές τις ημέρες ξεκινώντας από τα κάλαντα την παραμονή των Χριστουγέννων που είναι διαφορετικά σε σχέση με τα κλασσικά έως και το γαστρονομικό μέρος που περιέχει διαφορετικά εδέσματα. Όλο αυτό το πλέγμα εμπλουτίζεται από το στοιχείο της θρησκευτικότητας που είναι έντονο και κυρίαρχο σ’ όλες τις εκφάνσεις της ζωής.
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα…
Παραμονή Χριστουγέννων και τα παιδιά στα Άβδηρα ομάδες ομάδες έβγαιναν από το πρωί για να ψάλλουν τα κάλαντα και να πάρουν το μπαξίσι τους που ήταν είτε φρούτα και ξηροί καρποί και γλυκά παλαιότερα είτε οι δεκάρες και τα μισόφραγκα αργότερα. Να θυμίσουμε πως ο μποναμάς ήταν ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού αλλά και της συγγένειας με τα παιδιά. Το ίδιο έκανε και φέτος η ομάδα του Χορευτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Αβδηριτών για 8η χρονιά. Τα μέλη του συλλόγου ξεκίνησαν το απόγευμα της Παραμονής από την κεντρική πλατεία και έκαναν την κλασσική διαδρομή του Επιταφίου μέσα στα στενά γραφικά σοκάκια του οικισμού ψάλλοντας τα αβδηρίτικα κάλαντα, με συνοδεία από 2 γκάιντες θυμίζοντας έτσι στους παλιότερους και στους νεότερους τα αυθεντικά αβδηρίτικα κάλαντα τα «Φαναρούδια». Στην συνέχεια τα «Φαναρούδια» κατέληξαν στον Μύλο, (παραδοσιακό κτήριο που είναι ή έδρα του συλλόγου) όπου προσφέρθηκε ζεστό ρόφημα και κέρασμα. Μια πρωτοβουλία του συλλόγου που βρήκε θερμή ανταπόκριση από τους κατοίκους του οικισμού και πέραν αυτού αποτελεί μια σημαντική προσπάθεια με βιωματικό τρόπο διάσωσης της παράδοσης.
Και για του λόγου το αληθές τα αβδηρίτικα κάλαντα λένε:
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα/ Χριστός πρωτογεννιέται/ Γεννιέται και ανατρέφεται με μέλι και με γάλα/ Το μέλι τρων οι άρχοντες/το γάλα οι αφεντάδες και το μελισσοβότανο το πίνουν οι κυράδες
Σ’ αυτό το σπίτι που’ ρθαμε/πέτρα να μη ραΐσει/ και ο νοικοκύρης του σπιτιού Χρονιά Πολλά να ζήσει.
Το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι στα παλιά Άβδηρα
Την τιμητική στο Χριστουγεννιάτικο …σοφρά είχε το χοιρινό το οποίο ήταν από …θυσία του γουρουνιού που έτρεφε κάθε νοικοκυριό ένα χρόνο. Το μαγείρευαν όμως διαφορετικά. Δεν έφτιαχναν μπάμπω όπως στα γειτονικά χωριά ούτε με λάχανο τουρσί αλλά με λάχανα φρέσκα ή πράσα. Επίσης πολλά σπίτια την παραμονή των Χριστουγέννων συνήθιζαν να μαγειρεύουν χταπόδι με πράσα. Υπενθυμίζουμε ότι είχε προηγηθεί 40ήμερη νηστεία που τηρούνταν με ευλάβεια.
Οι τρεις τσουράκες και το θυμιατό
Πριν καθίσουν όμως στον σοφρά ο νοικοκύρης του σπιτιού έκοβε «την τσουράκα», το χριστόψωμο δηλαδή. Ήταν ένα απλό ψωμί και το 12ήμερο έκοβαν 3 χριστόψωμα την παραμονή των Χριστουγέννων , της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων. Η τσουράκα της Πρωτοχρονιάς ήταν ψωμί πασπαλισμένο με ζάχαρη και στολισμένο με καρύδια και οι νοικοκυρές είχαν φροντίσει να βάλουν μέσα κρυφά τον «παρά», το νόμισμα τυλιγμένο σε κόκκινη κλωστή. Και τις τρεις φορές απαραίτητα και πριν κόψει ο νοικοκύρης την τσουράκα την θύμιαζε με το θυμιατό όπως και όλα τα μέλη της οικογένειας. Το πρωί των Χριστουγέννων αξημέρωτα πήγαιναν όλοι στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και μετά συνήθιζαν να φτιάχνουν οι νοικοκυρές χοιρινή τηγανιά και να την προσφέρουν με κόκκινο κρασί,. Να σημειώσουμε ότι οι Αβδηρίτες είχαν σημαντική παραγωγή κρασιού με τοπικές ποικιλίες όπως το Παμίτι επειδή το ευνοούσε το μικροκλίμα της περιοχής.
Οι λαχανοντολμάδες, η πρασόπιτα και η ιστορία του κύμινου
Τα εδέσματα της Πρωτοχρονιάς ήταν απαραιτήτως οι λαχανοντολμάδες από φρέσκο λάχανο και η πρασόπιτα με φύλλο που άνοιγαν οι νοικοκυρές και έψηναν στον σινί (ένα μεγάλης διαμέτρου ταψί). Η πίτα αυτή έχει ιδιαίτερη γεύση καθώς περιέχει κιμά, πράσα και κύμινο ένα μπαχαρικό ιδιαίτερα αγαπητό στα Άβδηρα που το βάζουν και στους λαχανοντολμάδες. Σύμφωνα με μαρτυρίες οι Αβδηρίτες το έμαθαν αυτό το μπαχαρικό από τα καραβάνια που περνούσαν από το χωριό που μετέφεραν μπαχαρικά από την Κωνσταντινούπολη στην Θεσσαλονίκη. Στο χωριό υπήρχε ένα χάνι όπου και διανυκτέρευαν και έτσι ήρθαν σε επαφή με το ιδιαίτερο αυτό μπαχαρικό και το ενέταξαν στην μαγειρική τους. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι το χρησιμοποιούν σε πολλά φαγητά όπως οι σωλήνες –το γνωστό δόλωμα που μαγειρεύεται μ’ αυτό τον τρόπο μόνο στα Άβδηρα αλλά και σε πιο απλά φαγητά όπως το λαχανόρυζο ή γιουβαρλάκια.
Μαριάννα Ξανθοπούλου
mxnathopoulou@empros.gr
