Στο πλάνο πρόσωπα και γεγονότα μέσα από την προσωπική μαρτυρία του 94χρονου Ξανθιώτη Γιώργου Κουμπαρίδη
Σκηνές από τα προπολεμικά χρόνια, την κατοχή και την απελευθέρωση – Όταν μπήκε ο Καραϊσκάκης του ΕΛΑΣ στην Ξάνθη
Κοινωνική ζωή: Όταν ήρθε στην Ξάνθη ο Μάρκος Βαμβακάρης και η Μαίρη Λίντα
Ο χρόνος και ο τόπος , οι άνθρωποι και οι ιστορίες τους, ιστορίες καθημερινές που όμως προσδιορίζονται και καθορίζονται από τα γεγονότα της κάθε εποχής και αποτελούν ψηφίδες που συνθέτουν το ψηφιδωτό της ιστορίας ενός τόπου… Κι’ όλα αυτά καλά φυλαγμένα στην κιβωτό της μνήμης που ανασύρονται από μια παλιά φωτογραφία, ένα τραγούδι της εποχής, έτσι σαν παλιά ασπρόμαυρη ταινία που μας μεταφέρει σε μια περασμένη εποχή, στον περασμένο αιώνα.
Σ’ αυτή την εποχή μας μεταφέρει ο 94χρονος συμπολίτης μας Γιώργος Κουμπαρίδης, φωτίζοντας με την εκπληκτική διαύγεια της μνήμης και της σκέψης του πρόσωπα και γεγονότα που διαμόρφωσαν το ιστορικό, το κοινωνικοικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο στην Ξάνθη κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, της κατοχής, του εμφυλίου και μετέπειτα στις δεκαετίες του ‘50, του ‘60, του ’70 έως και σήμερα.
Τα παιδικά χρόνια μέχρι το ’39…Πολλή φτώχεια… δύσκολη ζωή!
Όμως ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή. Ο κ. Γιώργος γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1924. Οι γονείς του Δημήτρης και Κυριακή είχαν έλθει 2 χρόνια νωρίτερα πρόσφυγες από την Αδριανούπολη μαζί με τους δύο μεγαλύτερους αδελφούς τους τον Κώστα και το Θόδωρο που δεν ζουν πια… Εγκαταστάθηκαν μαζί με άλλες 30 οικογένειες σε ένα σπίτι που το γκρέμισαν μετά, δίπλα στο κονάκι του Μουζαφέρ Μπέη. Κάθε οικογένεια σε μια κάμαρα. Η οικογένεια Κουμπαρίδη έμενε εκεί μέχρι που ο Γιώργος έγινε 15 ετών: «Πολύ φτώχεια… πολύ δύσκολη ζωή», θυμάται κ. Γιώργος. Ωστόσο κατάφερε να τελειώσει το δημοτικό αλλά παράλληλα δούλευε: «Δεν μας άφηναν να αλητεύουμε… Στις παύσεις των σχολείων δουλεύαμε στην αγορά, άλλος σε κουρείο, άλλος σε καφενείο… για να μάθουμε μια τέχνη. Εγώ έκανα πολλές δουλειές, δούλεψα όταν ήμουν 12 ετών και στην πλατεία σε καφενείο στου Χαϊδά, στο φαρμακείο του Χατζηαναγνώστου, που ήταν φαρμακοποιός και μικροβιολόγος και κατάγονταν από τον Βόλο. Αλλά μετά έγινα Ζαχαροπλάστης, δούλεψα στο Ζαχαροπλαστείο του Στογιαννίδη στη γωνία απέναντι στην Εμπορική Λέσχη». Η κουβέντα μας συνεχίζεται και ο κ. Γιώργος θυμάται πρόσωπα και ιστορίες που λίγοι μέσα στην πόλη γνωρίζουν ή θυμούνται. Όπως ότι μετά το Ζαχαροπλαστείο του Στογιαννίδη το πήρε ο Μπακάλογολου και ο Στογιαννίδης κράτησε μόνο τον επάνω όροφο το εργαστήριο και το έκανε ταβέρνα με ζωντανή μουσική «Πίνανε τα ουζάκια τους και τραγουδάγανε…».
Συνεχίζοντας μας λέει πως εκείνη την εποχή, δηλαδή το 1938 – 1939 είχε 5 ζαχαροπλαστεία στην Ξάνθη. Του Νικολαΐδη, του Παπαπαρασκευά, του Παπαλιά και του Βαριόπουλου και 2 γαλακτοζαχαροπλαστεία. Ένα κάτω από το Επιμελητήριο και απέναντι εκεί που είναι το χρυσοχοείο του Μελέτη. Αυτοί ήταν από το Κόσοβο . Πουλούσαν τουλούμπες σιροπιαστά και γάλα κρέμες ρυζόγαλα. Εγώ έμαθα την Ζαχαροπλαστική στου Στογιαννίδη. Δούλευα και το βράδυ βοήθαγα… Εκεί ερχόταν η αριστοκρατία και έπινε βερμούτ, τσέρυ μπράντυ…».
Φτιάχναμε κορμούς, κώκ, πάστες διάφορες πάστες. Ο κόσμος όμως δεν είχε λεφτά για να πάρει πάστες Βγάζαμε 100 και οι 50 μας έμεναν… Ευτυχώς ήταν ο Στρατός. Κάθε Σαββατοκύριακο βγάζαμε 2.000 πάστες για τον Στρατό. Έτσι επιβιώναμε».
Γλυκές και πικρές ιστορίες…
Όπως ανέφερε ο κ. Γιώργος είχε τότε στην Ξάνθη το 41ο Σύνταγμα με Διοικητή τον Κωνσταντίνο Βεντήρη.: «Εκεί που είναι το 1ο Γυμνάσιο ήταν το Σύνταγμα και θυμάμαι που ερχόταν με το άλογο ο ιπποκόμος και τον έπαιρνε. Τον θυμάμαι πολύ καλά. Μετά το 1935 έγινε μια επανάσταση μεταξύ των Βενιζελικών και των Λαϊκών. Έχασαν οι Βενιζελικοί. Τότε ο Βεντήρης που ήταν Βενιζελικός μαζί με τον Καμμένο, θείος του σημερινού υπουργού, και ο Πιαλόγλου , πατέρας του Κλέωνα Πιαλόγλου, πέρασαν τα σύνορα στην Βουλγαρία για να μην τους πιάσουν. Απέναντι στο σπίτι μου ήταν ένας ταγματάρχης, Χριστοφόρου λεγόταν. Αυτόν τον έπιασαν για να περάσει έκτακτο στρατοδικείο. Δεν έμαθα τι απέγινε…»!
Ο Κ. Γιώργος δούλεψε και στου Νικολαΐδη και στου Τασελαρίδη, του Αλεξίου. Αυτοί έκαναν χαλβάδες , λουκούμια , φλόκες , καραμέλες και είχαν τις αντιπροσωπίες στις σοκολάτες του Παυλίδη.
Σκληρή βουλγάρικη κατοχή: Μεγάλη πείνα στην πόλη
Κι έρχονται ακόμη πιο πικρές μνήμες. Η κατοχή: «Στον πόλεμο όπως μπορούσε ο καθένας την έβγαζε. Ο κόσμος στην πόλη πείνασε πολύ. Μόνο στα χωριά ήταν κάπως καλύτερα …Είδα ανθρώπους πρησμένους να πεθαίνουν από την πείνα. Ήταν σκληρή η κατοχή και οι Βούλγαροι πολύ σκληροί. Κυνηγούσαν τον κόσμο. Μάθαμε τότε που είχαν σφάξει κόσμο στην Δράμα… Οι Γερμανοί έκατσαν μόνο δυο εβδομάδες στην Ξάνθη. Η παλιά Τράπεζα της Ελλάδος ήταν το Αρχηγείο τους στην Βενιζέλου».
Η απελευθέρωση: Όταν μπήκε ο Καραϊσκάκης του ΕΛΑΣ στην Ξάνθη
«Εγώ δούλευα στο Ζαχαροπλαστείο που το είχε ένας από τα Σκόπια. Τον Αύγουστο του ‘ 44 θυμάμαι σαν τώρα… κατέβαινα να πάω στην δουλειά μου και βλέπω έναν αντάρτη με μια μηχανή με το καλάθι. Καραϊσκάκης, έμαθα πως λεγόταν και ήταν προπομπός του ΕΛΑΣ που έμπαινε στην Ξάνθη Οι Βούλγαροι έφευγαν… Ήταν η απελευθέρωση. Ήρθε η Ελλάδα… Διοικητής του ΕΛΑΣ ήταν ο Λαζάνης. Το αρχηγείο του ήταν στην Σαρανταπόρου 70 στο σπίτι την δασκάλας κας Ελβίρας. Η διοίκηση αυτή έμεινε κανένα 1,5 χρόνο. Είχαν και δήμαρχο τον Θεόφιλο Παπαδόπουλο.
Στρατιώτης στον εμφύλιο από το 1946 – 1950
«Να μην ξανάρθουνε τέτοια χρόνια…. να κοιτάνε να τα βρίσκουνε …να μην πολεμάει ο αδελφός τον αδελφό… Τα είδαμε όλα. Σκοτωμούς … Ήμουν στην Εφεδρεία του Γ’ σώματος με έδρα την Θεσσαλονίκη. Όπου είχε ανάγκη μας πηγαίνανε ..στρατιώτες ήμασταν. Θυμάμαι πήγαμε στην Ασπροβάλτα που είχαν κάψει κάτι αυτοκίνητα λεωφορεία και φορτηγά με υλικά στρατιωτικά. Μας πήραν από την Ξάνθη 2 τάγματα και μας πήγαν το ένα προς την Ξάνθη το ένα προς την Χαλκιδική και το άλλο προς τις Σέρρες. Είχε κοπεί ο δρόμος καναδυό μήνες. Μας πήγαν στην Φλώρινα τότε που την χτύπησαν. Στην Νάουσα έκαψαν του Λαναρά το εργοστάσιο… όλες τις μηχανές. Μπήκαν μέσα μια εβδομάδα μετά που είχαμε φύγει εμείς… Μετά πήρα μετάθεση για το Έβρο και από εκεί πήρα το απολυτήριο».
Το ψωμί της ξενιτιάς είναι πικρό…
Ο κ. Γιώργος γύρισε στην Ξάνθη. Τα αδέλφια του όσο εκείνος ήταν φαντάρος άνοιξαν ένα Ζαχαροπλαστείο στην οδό Καβάλας, η «Μέλισσα», λεγόταν: «Εκεί που είναι το Φαρμακείο του Ιγνατιάδη ήταν το Εργαστήριο. Απέναντι ήταν το Ζαχαροπλαστείο. Καλή επιχείρηση. Την κρατήσαμε κάμποσα χρόνια … αλλά πέσαμε έξω… Είδα κι απόειδα έφυγα έξω . Ήταν το 1956. Πήγα την Γερμανία. Κανείς δεν ήταν τότε… Η Γερμανία άνοιξε μετά το 1960.. Πήρα μια μέρα την βαλίτσα μου και έφυγα πήγα στην Κολωνία έτσι ξεκάρφωτα. Βρήκα κάτι παιδιά από την Ξάνθη που ήταν στο Βέλγιο στα ανθρακωρυχεία και μετά ήρθαν στην Κολωνία. Ο Μαναβόπουλος , ο Στράτος, ο Σπυριδόπουλος , ο Χαραλαμπίδης, ο Παπασπύρου, Γερμίδης Νίκος ας είναι καλά… Έπιασα δουλειά σε χυτήριο βαριά δουλειά έπαιρνα 400 μάρκα και μερικές φορές αν δούλευα παραπάνω 450. Καλά ήταν για την εποχή. Τόσα έπαιρναν και οι Γερμανοί τότε. Οι Γερμανοί κάνουν άλλη ζωή όλα μετρημένα …και δουλειά σπίτι… Δεν άντεξα. Έκατσα 12 χρόνια και γύρισα το 1968. Κουράστηκα…».
«Ξηροί καρποί Κουμπαρίδης» στην Ξάνθη
Έκλεισε την σελίδα της Γερμανίας ο κ. Κουμπαρίδης και ανοίγει την δική του επιχείρηση στην Ξάνθη. Κι ενώ κάποιος θα περίμενε να ανοίξει ένα Ζαχαροπλαστείο εκείνος ανοίγει κατάστημα με ξηρούς καρπούς επί της Βασ. Κωνσταντίνου. « Απέναντι είχε κινηματογράφους. Ο κόσμος με προτιμούσε, αγόραζε από μένα ξηρούς καρπούς. Λιανεμπόριο έκανε αλλά έπαιρνα καλό εμπόρευμα. Ακόμη μου το λένε. Θέλει προσοχή η δουλειά. Αν δεν την προσέχεις σ’ αφήνει! Κι ο πελάτη δεν θέλει μούτρα ο πελάτης …»μας συμβουλεύει. Την περίοδο αυτή ο κ. Γιώργος γνώρισε την γυναίκα του την κα Κατίνα που κατάγεται από την Κομοτηνή και παντρεύτηκαν. Κράτησε το μαγαζί 25 χρόνια. «Μόλις έγινα 65 χρονών και βγήκα στην σύνταξη το άφησα. Παιδιά δεν απέκτησα . Εχω όμως καλή γυναίκα, καλός άνθρωπος και καλή νοικοκυρά! Είναι 90 χρονών και εκείνη… έχει κάποια προβλήματα την προσέχω εγώ… Καλά περάσαμε μαζί», λέει ο κ. Γιώργος εξωτερικεύοντας μια τρυφερότητα για την γυναίκα του: «Πέρασε κι αυτή δύσκολα …Ήταν άλλα τότε τα χρόνια δεν έδιναν οι γονείς πολύ προσοχή στα παιδιά, δεν είναι όπως τώρα… που τα κυνηγάνε για να φάνε… Η γυναίκα μου λέει: «τώρα είναι τα καλύτερά μου χρόνια» Ο δικός μου πατέρας ήταν κοινωνικός, πήγαινε με την μητέρα του στα ταβερνάκια κάτω από το Ξενία, πήγαινε και στο θέατρο και έβλεπαν την Γκόλφω. Το θέατρο ήταν στην Δαγκλή. Έρχονταν πολλοί ηθοποιοί μεταπολεμικά και έπαιζαν. Ο κόσμος πήγαινε πολύ σινεμά Είχε 4 κινηματογράφους η Ξάνθη. Δουλεύαμε, πίναμε κάνα ουζάκι , κάνα κρασάκι πίναμε . Ο κόσμος ήταν γλεντζές… “.
Όταν ήρθε στην Ξάνθη ο Μάρκος Βαμβακάρης και η Μαίρη Λίντα
Χείμαρρος ο κ. Γιώργος μας μεταφέρει στην κοσμική ζωή της Ξάνθης τότε που η πόλη μας είχε 35.000 κατοίκους: «Η Ξάνθη είχε πάντα πολύ καλή ζωή όχι όπως την Κομοτηνή. Αυτό το λένε όλοι. Η Μαίρη Λίντα είχε έρθει στην Ξάνθη το 1952 και τραγουδούσε στο κέντρο «Ροζάνα» στην Δαγκλή. Ήταν 18 χρονών. Το 1938 ήρθε ο Μάρκος Βαμβακάρης και τραγούδησε στην ταβέρνα «Παπασταύρος» στις γραμμές. Και μεις παιδιά πήγαμε να τον ακούσουμε. Η Ξάνθη είχε παντοπωλεία πολυτελείας. Στην πλατεία είχε ένα παντοπωλείο που πουλούσε μαύρο χαβιάρι μπρικ και πατέ. Αυτά τα αγόραζαν οι πλούσιοι καπνέμποροι. Στην οδό Καβάλας ήταν καμιά δεκαριά παντοπωλεία. Είχε 4 – 5 καφενεία, το «Εθνικό», επί της οδού Καβάλας με δύο μπιλιάρδα, το «Λαϊκό» του Σταύρου Σταυρίδη και ο Αρίστος ο Σπάρταλης εκεί που είναι του Δαλακλίδη το μαγαζί». Και η χαρτογράφηση του επαγγελματικού προφίλ της πόλης συνεχίζεται: «Είχε καμιά 20αριά φούρνους, 7 φαρμακεία, Του Γούτα, Πολυχρονιάδης, Κοκμάδης, Γρηγοριάδη. Τα χρόνια έγιναν πιο καλά από μετά το 1974. Τότε άρχισε ο κόσμος να κάνει εκδρομές, άνοιξαν οι δουλειές…».
Στυφή η επίγευση της ζωής του εκτός από τα χρόνια της πρώτης νιότης
Κοιτώντας τώρα προς τα πίσω ο κ. Γιώργος κάνει τον απολογισμό του και μας λέει πως έχει μια στυφή επίγευση από τη ζωή του. Μόνο μια περίοδο της νιότης του ξεχωρίζει: « Σαν νέος μόνο αυτό που θυμάμαι ήταν το 1944 μέχρι το 1946 μετά που έφυγαν οι Βούλγαροι και ήρθε ο ΕΛΑΣ. Τότε περνούσα ωραία. Πηγαίναμε κάθε βράδυ στα χορευτικά κέντρα. Κάθε βράδυ γίνονταν χοροί. Ήταν πολύ ωραία. Δεν ήταν υποχρεωτικό να είσαι στο ΕΑΜ εγώ δεν μπερδεύτηκα. Εκείνα τα χρόνια είχε και βασιλική οργάνωσης ΒΕΝ ούτε σ’ αυτή ήμουν. Αλλά τότε ήταν ωραία. Μετά πόλεμος, Γερμανία, δουλειά. Να αυτά είναι …παλιές ιστορίες»!
Παλιές ιστορίες που μοιράστηκε μαζί μας ο κ. Γιώργος Κουμπαρίδης και μας έβαλε και μας στο πλάνο της ζωή του και μιας αλλοτινής Ξάνθης.
Μαριάννα Ξανθοπούλου
