Δικαστική απόφαση του Μαΐου 2017 προστατεύει απόλυτα το δικαίωμα επιλογής μουσουλμάνας να συντάξει διαθήκη και όχι να διαθέσει την περιουσία της κατά το φεραΐζ
Στη νομική του σκέψη το Δικαστήριο της Ροδόπης επιχειρηματολογεί ότι βούληση του νομοθέτη δεν ήταν η στέρηση αστικών δικαιωμάτων, αλλά η προστασία της θρησκευτικής και πολιτισμικής ταυτότητας των μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας
Το πώς η ίδια η Δικαιοσύνη και κυρίως τα δικαστήρια της περιοχής που έχουν προσλαμβάνουσες από την πραγματική ζωή της μειονότητας, δημιούργησαν το έδαφος, ώστε να γίνει αποδεκτή χωρίς αντιδράσεις, αλλά ως λογική συνέπεια, η προαιρετικότητα της εφαρμογής της Σαρίας για τις προσωπικές και κληρονομικές σχέσεις των μελών της μειονότητας, αποτυπώνεται σε απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Ροδόπης, που εκδόθηκε ήδη από τον Μάιο του 2017.
Την απόφαση δημοσίευσε σε ρεπορτάζ της στην εφημερίδα «Χρόνος» η Δήμητρα Συμεωνίδου, όπου διαπιστώνεται ότι η Δικαιοσύνη προστατεύει τα μέλη της μειονότητας από τη Σαρία, όταν η τελευταία λειτουργεί σε βάρος των ελευθεριών και δικαιωμάτων των υποκειμένων και άρα η άρση της υποχρεωτικότητας από την πλευρά της Πολιτείας έρχεται να λειτουργήσει υποστηρικτικά σε αυτή την πραγματικότητα. Και δρομολογείται σε αυτή τη συγκυρία, ακριβώς γιατί μία ακόμη υπόθεση μουσουλμάνας που έχει φτάσει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναμένεται να εκδικαστεί στις 6 Δεκεμβρίου.
Το Πολυμελές Πρωτοδικείο Ροδόπης με τη νομική του σκέψη τεκμηριώνει ότι είναι νομικό δικαίωμά του κάθε μέλους της μειονότητας να διαθέσει την περιουσία μετά θάνατον υπό τους ίδιους όρους, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες πολίτες. Διαφορετικά, θα στερούνταν αποκλειστικά και μόνο λόγω της θρησκευτικής της συνείδησης ένα αστικής φύσης δικαίωμα.
Βέβαια, η νομοθετική πρωτοβουλία δεν πρέπει να θεωρηθεί απολύτως ασήμαντη, καθώς, πέρα από την πλήρη προστασία της ελευθερίας επιλογής των μελών της μειονότητας, δίνει κατευθύνσεις και στη Δικαιοσύνη αναφορικά με την ερμηνεία του νόμου. Γιατί ας μην ξεχνάμε ότι, αποφάσεις του Αρείου Πάγου, όπως μία χαρακτηριστική περίπτωση του 2013 που έκρινε ως άκυρη δημόσια διαθήκη μουσουλμάνου επειδή είναι μέλος της μειονότητας, έθεσε σοβαρά ζητήματα για το κύρος των χιλιάδων διαθηκών των μελών της μειονότητας.
Τα μέλη της μειονότητας δεν γίνεται να στερούνται δικαιώματα σε σχέση με τους υπόλοιπους πολίτες
Σύμφωνα με την προκείμενη απόφαση, μία μουσουλμάνα μέλος της μειονότητας της Θράκης, που ζούσε σε χωριό του δήμου Ιάσμου, επέλεξε να συντάξει διαθήκη σε συμβολαιογράφο και να αφήσει τα υπάρχοντά της (ακίνητα) όχι στο γιο της, αλλά στα παιδιά της αδερφής της, με το σκεπτικό ότι αυτά της στάθηκαν τον τελευταίο χρόνο της ζωής της που είχε προβλήματα, ενώ ο γιος της ζούσε στην Τουρκία. Όταν η γυναίκα πέθανε, ο γιος της προσέβαλε τη διαθήκη (τον Απρίλιο του 2015), με το επιχείρημα ότι η μητέρα του κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης βρισκόταν σε πλάνη και επικουρικά ισχυριζόμενος ότι είναι μέλος της μουσουλμανικής μειονότητας και άρα η τύχη της περιουσίας της καθορίζεται από το μουσουλμανικό κληρονομικό δίκαιο (φεραΐζ), που προβλέπει κατά βάση μόνο την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή και δεν αναγνωρίζει τη σύνταξη διαθήκης.
Το Δικαστήριο αξιολόγησε τα πραγματικά περιστατικά και δεν δέχθηκε ότι υπάρχει πλάνη, ωστόσο στάθηκε ιδιαίτερα στο έτερο επιχείρημα του ενάγοντος, για τη Σαρία, με την πρόθεση να θεμελιώσει την ερμηνεία του ότι το διακύβευμα είναι η προστασία και όχι ο περιορισμός των δικαιωμάτων των μελών της μειονότητας.
Προτεραιότητα δίνει και ο νομοθέτης στο σεβασμό του δικαιώματος επιλογής
Στην απόφασή του το Πολυμελές Πρωτοδικείο Ροδόπης επισημαίνει ότι:
«κατά το ισχύον δίκαιο, δηλαδή κατ’ άρθρο 5 παρ. 2 ν. 1920/1991, ο μουφτής λειτουργεί ως ιεροδίκης μεταξύ άλλων και επί υποθέσεων κληρονομικού δικαίου, όταν πρόκειται για ζητήματα ισλαμικών διαθηκών και εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής, εφόσον οι σχέσεις αυτές διέπονται από τον ιερό μουσουλμανικό νόμο. Η χρήστη της υποθετικής πρότασης «εφόσον οι σχέσεις αυτές διέπονται από τον ιερό μουσουλμανικό νόμο» σημαίνει ότι ο νομοθέτης γνωρίζει και αποδέχεται το ενδεχόμενο ότι οι κληρονομικές σχέσεις των Ελλήνων μουσουλμάνων δεν διέπονται πάντοτε από τον ιερό μουσουλμανικό νόμο, αλλά είναι δυνατόν ενίοτε να διέπονται από τον Αστικό Κώδικα», τονίζοντας ότι ο Έλληνας μουσουλμάνος μπορεί να επιλέξει αν θέλει τα κληρονομικά του δικαιώματα να ρυθμίζονται μέσω του φεραΐζ ή από τις διατάξεις του ΑΚ.
Περαιτέρω το Δικαστήριο, ως προς το δικαίωμα της επιλογής, αποφαίνεται ότι: «βούληση του νομοθέτη (είναι) να προστατεύσει την ιδιαίτερη θρησκευτική και πολιτισμική ταυτότητα της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης. Σκοπός του νομοθέτη δεν ήταν η στέρηση των αστικών δικαιωμάτων των μελών της μειονότητας, αλλά η υποβοήθηση τους στη διατήρηση ορισμένων κανόνων δικαίου που άπτονται της προσωπικής και οικογενειακής τους κατάστασης και των κληρονομικών σχέσεών τους. Βεβαίως, τα φυσικά πρόσωπα δεν δύνανται να επιλέγουν μεταξύ περισσότερων δικαίων το δίκαιο που θα ρυθμίζει τις προσωπικές και κληρονομικές τους σχέσεις, όπως αντιθέτως ισχύει με τις συμβατικές σχέσεις, πλην όμως οι μουσουλμάνοι πολίτες της ελληνικής επικράτειας, ανεξαρτήτως αν κατοικούν ή όχι στη Θράκη έχουν όλα τα ατομικά δικαιώματα που κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και το δικαίωμα της διάθεσης της περιουσίας μετά θάνατον».
Γι’ αυτό το λόγο και διατείνεται ότι: «η εφαρμογή του φεραϊζ στα ανωτέρα πρόσωπα με τρόπο, ώστε να απαγορεύεται η διάθεση της περιουσίας τους μετά θάνατον, εισάγει ανεπίτρεπτη δυσμενή διάκριση λόγω των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων, δεδομένου ότι, αν γινόταν δεκτή αυτή η απαγόρευση, τα μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας θα στερούνταν ένα αστικό δικαίωμα, το οποίο απολαμβάνουν οι λοιποί πολίτες, αποκλειστικά και μόνο λόγω των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων, ανεξάρτητα αν αυτοί θέλουν ή πιστεύουν στη θρησκεία τους».
Έγκυρες και απολύτως σύννομες οι διαθήκες των μουσουλμάνων
Ως προς τη σχέση του ισλαμικού δικαίου της Σαρία με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, το Δικαστήριο υπογραμμίζει πως «η εφαρμογή του (φεραΐζ) πρέπει να γίνεται με τρόπο εναρμονισμένο στο Σύνταγμα, την ΕΣΔΑ και το Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλό της, που αποτελούν πηγή δικαίου υπερνομοθετικής ισχύος», ενώ τάσσεται απερίφραστα υπέρ της εγκυρότητας των διαθηκών των μουσουλμάνων, λέγοντας: «θα ήταν αντίθετη στο Σύνταγμα και στην ΕΣΔΑ η ερμηνεία και εφαρμογή του μουσουλμανικού κληρονομικού δικαίου με τέτοιο τρόπο, ώστε να οδηγηθεί η ελληνική έννομη τάξη να θεωρεί άκυρες ή ανεργές τις διαθήκες που συντάσσουν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Θράκης κατά τις διατάξεις του ΑΚ, παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι με μόνη τη σύνταξή τους διατυπώνουν απερίφραστα τη βούλησή τους να ασκήσουν το δικαίωμα της μετά θάνατον διάθεσης της περιουσίας τους και να απεμπολήσουν την υπαγωγή τους στον ιερό Μουσουλμανικό Νόμο» και προσθέτει: «το γεγονός ότι η εφαρμογή του ιερού μουσουλμανικού νόμου καλύπτεται νομικά και από το διεθνές δίκαιο και ειδικότερα από τα άρθρα 42 και 45 της Συνθήκης της Λωζάνης δεν είναι δυνατόν να οδηγήσει στην ερμηνεία και εφαρμογή του φεραϊζ κατά τρόπο που οδηγεί στην περιστολή ατομικών δικαιωμάτων των Ελλήνων μουσουλμάνων, διότι ο σκοπός της Συνθήκης αυτής ήταν ο αντίθετος, δηλαδή η ενίσχυση της μειονότητας, και όχι η στέρηση των αστικής φύσης δικαιωμάτων από τα μέλη της».
Ελένη Διαφωνίδου
ediafonidou@empros.gr
