Ένα οδοιπορικό στο χρόνο στην Ξάνθη του μεσοπολέμου – Πως ξεκίνησε το Ξανθιώτικο Καρναβάλι
Πως γιόρταζαν τις Αποκριές οι Ξανθιώτες μέσα από δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής
Πρώτα «Αποκρηάτικες Θρακικές Γιορτές» έπειτα «Θρακικές Λαογραφικές Εορτές» τώρα «Ξανθιώτικο Καρναβάλι». Ξεκίνησε ως ιδέα από τα 1926 όπου μια «ομάς συμπολιτών απεφάσισε την ίδρυσιν κομιτάτου «Απόκρεω», όπως μας πληροφορεί, σε σχετικό δημοσίευμα της, εφημερίδα της εποχής. Μεταλλάχθηκε από μια πρωτοβουλία μιας ομάδας συμπολιτών στα 1966 με το όνομα Τοπική Επιτροπή Τουρισμού. Η ιδέα ανήκει στο γιατρό Στ. Στάθη. Άνθρωποι με φαντασία, διάθεση, προπάντων μνήμη. Το «Ε» επιχειρεί μια αναδρομή στο παρελθόν βασισμένη στα δημοσιεύματα της εποχής και σε φωτογραφικό υλικό προκειμένου να φωτίσει πως ζούσαν τις Αποκριές οι Ξανθιώτες άλλων εποχών ενώ παράλληλα είναι διαφωτιστική για την πορεία του θεσμού αλλά και για τις μεταλλάξεις στη φυσιογνωμία του. Το οδοιπορικό στο χρόνο ξεκινά από το 1926 και σταματά το 1966 καθώς αυτή η είσοδος ήταν η «μήτρα» που γέννησε το Ξανθιώτικο Καρναβάλι και τις ΘΛΕ που γνωρίζουμε σήμερα.
Κομιτάτο Απόκρεω στα 1926
1926: Διαβάζουμε στον Τύπο της εποχής: «εις την πλατείαν της Δημοκρατίας, η οποία θέλει ενοικιασθεί και προ αυτής θα διέλθουν τα καρναβάλια τρις». Το έπαθλο; «Εις τα εξυπνότερα καρναβάλια θα δοθούν 5 βραβεία εκ των οποίων το πρώτον θα είναι 5.000δρχ.». Κομιτάτο Απόκρεω λοιπόν στα 1926 και διάθεση που γεννά ιδέες για την ανεύρεση πόρων, αφού, «τα χρήματα των βραβείων και τα άλλα έξοδα του κομιτάτου θέλουν εξευρεθή δια της ενοικιάσεως της εξέδρας, ήτις θα περιέχει περίπου πεντακόσια καθίσματα και δια της συλλογής εράνου μεταξύ των μελών του κομιτάτου». (Εφημ. ‘Μακεδονικά Νέα’, αρ. φ. 644,13/2/1926, σ.3). Η πρώτη προσπάθεια για οργανωμένο καρναβάλι σε μια πόλη όπου για τους ανθρώπους της οι Αποκριές ήταν από πάντα γιορτή που περνούσε με έντονους ρυθμούς ανατρέχουμε στους ομίλους των μεμονωμένων μεταμφιέσεων, των αυτοσχέδιων καρναβαλιών που γυρνούσαν στους δρόμους και επισκέπτονταν τα σπίτια, αλλά και στη συμμετοχή του κόσμου στις αποκριάτικες βραδιές που οργανώνονταν στα χορευτικά κέντρα, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ΄20 και έπειτα.
Προπολεμικό Ξανθιώτικο Καρναβάλι
Στις προπολεμικές ανταποκρίσεις των εφημερίδων η εικόνα είναι ενδεικτική. ‘Οι δρόμοι, τα κέντρα γεμάτα κόσμο, καρναβάλια. Κρίσεις, ανεργίες, στεναχώριες, όλα ξεχάστηκαν, το πνεύμα του μοντερνισμού και της εξελίξεως περιφρονήθηκε στο ώμορφο λαϊκό έθιμο του καρναβαλιού, της τρελλής αποκρηάτικης ζωής……Τη Κυριακή η αποκρηάτικη κίνησης ζωήρευσε λίαν. Κόσμος κάτω στους δρόμους, καρναβάλια, σειρές(Ο.π., αρ.φ. 1603,26/3/1929, σ.3). Κι αλλού: ‘ Χθές – τελευταίαν Κυριακήν των Απόκρω, είχαμε ζωηροτάτην και την μεγάλην ετήσιαν μάχην του χαρτοπόλεμου, η οποία από πρόπερισυ …διεξάγεται εις την λεωφόρον Ανατολικής Θράκης. Το τι έγινε δεν περιγράφεται!!’. (Ο.π., αρ. φ. 1239,2/3/1928, σ.3). ‘ Ο Καρνάβαλος εφέτος ενεφανίσθη παταγώδης και λαϊκώτατος. Οι δρόμοι γεμάτοι από τα παρδαλότερα κουρέλια, περιφερόμενα ζωηρώς και θορυβωδέστατα….αληθινό πανδαιμόνιον, ανακατάπαυστον δε καθ’ όλον το εικοσιτετράωρον! Συμφορά, καταρράχτης, χείμαρρος, κατακλυσμός…… ξενύχτι……ξεθέωμα…’ καταγράφεται στα 1927, για να συμπληρωθεί ‘ Εξ’ άλλου αι δεξιώσεις, οι χοροί και αι εσπερίδες παίρνουν και δίνουν κι αυτοί’. Ξεφάντωμα, αποκριάτικη διάθεση και προπάντων φαντασία: ‘Κατά τον χορόν [των Δημοσίων Υπαλλήλων στην Εμπορική Λέσχη] εκυκλοφόρησε μεσονυκτίας που’ ώραις, και ο «Μασκαράς», καθημερινή εφημερίς εκδιδομένη χάριν…ψύχους, άπαξ το….έτος, συντασσόμενη δε τη συνεργασία του κ. Φανού, όχι των Αθηνών, αλλά της Τραπέζης…Αθηνών’. (Ο.π., αρ.φ. 980,8/3/1927, σ.3).
Οργάνωση «Αποκρηάτικων Θρακικών Εορτών» στα 1966
Τέσσερις δεκαετίες μετά την ίδρυση του Κομιτάτου των Απόκρεω, στις 14/2/1966 βρίσκουμε στην εφημερίδα ‘Προοδευτική’ ανακοίνωση της Τοπικής Επιτροπής Τουρισμού που αφορά την ‘ οργάνωσιν «Αποκρηάτικων Θρακικών Εορτών» διαρκείας μιας εβδομάδας από 13-20 Φεβρουαρίου’, απόφαση που συντελείτε ‘…..εν τη προσπαθεία της [επιτροπής] να βοηθήση εις βελτίωσιν της οικονομίας του τόπου, αλλά συγχρόνως να συμβάλη και εις την εθνικήν, πνευματικήν ανέλιξιν του Νομού Ξάνθης’. Πρώτη απόπειρα λοιπόν και η επιτροπή πιστεύει ειλικρινώς εις τους επιδιωκώμενους σκοπούς των εορτών καθώς και εις την απόλυτον επιτυχίαν των από της πλευράς της οργανώσεώς των, δια την οποίαν οργάνωσιν κατέβαλεν υπεράνθρωπους προσπαθείας. Η πίστις όμως της επιτροπής και ο ενθουσιασμός της δεν είναι αρκετά δια την πλήρην επιτυχίαν των εορτών, επιτυχίαν εκ της οποίας εξαρτάται η συνέχισις καθ’ έκαστον έτος τούτων ή η ματαίωσίς των. Απευθύνεται λοιπόν με έκκλησή της ‘ προς πάντα δυνάμενον να βοηθήση εις την επιτυχίαν των και καλεί όλον τον λαόν του Νομού Ξάνθης να αγκαλιάση την προσπάθειαν αυτήν θεωρώντας την δική του υπόθεσιν’. Ιδιαίτερα αναφέρεται στους νέους, οι οποίοι μπορούν ‘ να συμβάλλουν εις την καλυτέραν επιτυχίαν των εορτών’. (Εφημ. ‘Προοδευτική’, αρ.φ. 1544, 14/2/1966, σ.1). Την Οργάνωση των Θρακικών Λαογραφικών Εορτών έχει αναλάβει ήδη ο Δήμος Ξάνθης από το 1968, στην επιτροπή προεδρεύει ο δήμαρχος, ενώ εξακολουθούν να συμμετέχουν τα μέλη του πρώτου χρόνου. Το πλαίσιο ορίζεται ως ‘ εθνικό, καλλιτεχνικό, ψυχαγωγικό και ειδικά λαογραφικό’ (Εφημ. ‘Προοδ.’, αρ.φ. 1702, 3/3/1969, σ.1), ως προς το χαρακτήρα διαφοροποιούνται από τις γιορτές του Καρνάβαλου και της Αποκριάς που λαμβάνουν χώρα σε άλλα μέρη, μια και εδώ θεωρούνται ως ‘ ένα λαϊκό πανηγύρι, ένα σύνολο λαογραφικών εκδηλώσεων, μέσα σ’ ένα πλαίσιο κεφιού και χαράς’ (Πρόγραμμα ΘΛΕ, 16-23/2/1969, Πρόλογος, σ.1). Εξάλλου στον τίτλο έχει ήδη τοποθετηθεί το ‘ Λαογραφικές’ αντί του ‘Αποκρηάτικες’ και στην προσπάθεια των οργανωτών – σύμφωνα άλλωστε με τις τάσεις της εποχής, εξακολουθεί η διπολική σύνδεση των γιορτών, από τη μια με τον παραδοσιακό πολιτισμό και από την άλλη με την αρχαία ιστορία της Θράκης, ‘των Ορφικών και των Διονυσιακών’. Τώρα στο σκεπτικό τίθεται ανοιχτά το ότι ‘μπορεί να προβλέψη κανείς και πιο πέρα Να γίνουν οι Θρακικές Λαογραφικές Εορτές, πόλος έλξεως και για τους αλλοδαπούς επισκέπτες’. (Πρόγραμμα ΘΛΕ, ο.π. Πρόλογος, σ.1).
Το ήδη αναφερόμενο αναβιωτικό πλαίσιο εθίμων και δρωμένων καθώς και ο προσανατολισμός στην αρχαία ιστορία, ντύνει θεματολογικά όχι μόνο τα άρματα των παρελάσεων, αλλά και τη διακόσμηση των σελίδων στα κατά έτος προγράμματα. Έτσι αυτά βρίθουν από ορφικές και διονυσιακές παραστάσεις, εικόνες θρακικής λύρας, ζευγάρια θρακών χορευτών με ενδυμασίες του νεότερου παραδοσιακού πολιτισμού και παραστάσεις θρακιώτη ‘γκαϊντατζή’. Συχνά όλα αυτά εμφανίζονται δεμένα μεταξύ τους σα σύνολο στην παράσταση, τοποθετημένη κατά προτίμηση στο εξώφυλλο. Επίσης στις σελίδες τους εναλλάσσονται σκίτσα πομπής θρακιώτικου γάμου – πιτεράδων, παραδοσιακά μοτίβα κεντημάτων, λαϊκοί τύποι μπεκρήδων, αστικοί τύποι με τονισμένες από την κρασοκατάνυξη μύτες – αναφορές στην περίοδο της καπνικής ακμής της πόλης, σοκάκια με παλιά νεοκλασικά σπίτια, φιγούρες κλόουν και πιερρότων.
*Το φωτογραφικό υλικό είναι από τα αρχεία: Τάσου Ζωγράφου, Ελένης Τσιγγέλη, Ανθόπουλου Θοδωρή και Κορνηλίας Κυριαζίδου
