H ιστορία του πανέμορφου αρχοντικού και η κατάρα των Αβδηριτών στον Παναγιώτη Παμουκτσόγλου
Σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας, όχι για φαντάσματα, αλλά για αρχαιολόγους, επιστήμονες και φοιτητές
Με αφορμή την αυριανή εκδήλωση Ανατολικής και Λόγιας Μουσικής στο αρχοντικό Παμουκτσόγλου στα Άβδηρα, η αρχαιολόγος Κυριακή Χατζηπροκοπίου διηγείται με περιγραφικό τρόπο την ιστορία του «καταραμένου», αλλά αξιοζήλευτου αρχοντικού, τα χρόνια της λάμψης του, την παρακμή, αλλά και τη σημερινή του κατάσταση. Για τους μεγαλύτερους Αβδηρίτες, η ιστορία αυτή αποτελεί μνήμη ανεξίτηλη, τότε που η ζωή της εύρωστης οικογένειας, γινόταν αντιληπτή με δέος από τις φτωχικές συνήθειες των περισσότερων, ενώ οι νεότεροι μαθαίνουν για τη δική τους ιστορία και όσα μαρτυρά σήμερα η θέα του περήφανου αρχοντικού.
Το 1979 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Θράκης απέκτησε στα Άβδηρα το αρχοντικό Παμουκτσόγλου, ένα καστρόσπιτο, κατασκευασμένο πιθανότατα κατά τη δεκαετία 1860-1870. Κρύπτες, κρυφές σκάλες, δίοδος διαφυγής, καταπακτές, υπόγεια, ισχυρός μαντρότοιχος, είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν ένα ενδιαφέρον οχυρωμένο σύνολο σχεδόν απόρθητο για την εποχή του. Το αρχοντικό αποτελεί κόσμημα για το χωριό των Αβδήρων με την εξαίσια θρακιώτικη αρχιτεκτονική του, αλλά γοητεύει ακόμη περισσότερο με την ιστορία και τους θρύλους που το συνοδεύουν. Επειδή λοιπόν κι εμένα με συγκινούν οι περίεργες ιστορίες για κατάρες και στοιχειωμένα σπίτια, θα σας αφηγηθώ την ιστορία του.
Η κατάρα των Αβδηριτών
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας πλούσιος έμπορος καπνού από την Κωνσταντινούπολη, ο Παναγιώτης Παμουκτσόγλου. Στα μέσα του προπερασμένου αιώνα έφυγε από την Πόλη και εγκαταστάθηκε στα Άβδηρα όπου έχτισε αυτό το μεγάλο καστρόσπιτο για τον ίδιο και την οικογένειά του. Οι Αβδηρίτες τού εμπιστεύθηκαν τις οικονομίες τους προκειμένου να πάει στην Κωνσταντινούπολη και να διαπραγματευτεί με τους Τούρκους κατακτητές, εκ μέρους τους, την αγορά ενός μεγάλου αγροκτήματος ανατολικά των Αβδήρων, στην περιοχή της σημερινής Βελόνης. Αυτός όμως αγόρασε το τσιφλίκι για λογαριασμό του και έτσι από καπνέμπορος έγινε και μεγαλοτσιφλικάς. Τότε, οι εξαπατημένοι Αβδηρίτες μην μπορώντας να αποδείξουν και να διεκδικήσουν το δίκιο τους, καταράστηκαν τον Παναγιώτη Παμουκτσόγλου να μείνει άκληρος. Ο Παναγιώτης Παμουκτσόγλου παντρεύτηκε δύο φορές και απέκτησε συνολικά επτά παιδιά. Κανένα όμως από τα παιδιά του δεν απέκτησε απογόνους. Έτσι, η κατάρα έπιασε. Η οικογένεια έκανε ζωή αστικού χαρακτήρα. Στο σπίτι υπήρχαν υπηρέτες, μαγείρισσα, ράφτρα, παραμάνα για τα παιδιά, ενώ τα έπιπλα και τα διακοσμητικά αντικείμενα ήταν τις περισσότερες φορές φερμένα από το εξωτερικό. Συχνά φιλοξενούνταν καπνέμποροι, μπέηδες, αγάδες και άλλα επίσημα πρόσωπα.
Ο δρόμος της καταστροφής και η τελευταία απόγονος
Το 1929 το Ελληνικό Δημόσιο απαλλοτρίωσε ένα μεγάλο μέρος του αγροκτήματος Παμουκτσόγλου και το έδωσε σε ακτήμονες πρόσφυγες του χωριού με αποτέλεσμα η οικογένεια να χάσει ένα μεγάλο μέρος της ακίνητης περιουσίας της. Έκτοτε άρχισε και η οικονομική κάμψη η οποία επιδεινώθηκε τα επόμενα χρόνια. Η τελευταία κόρη του Παμουκτσόγλου, η Μαγδαληνή Χαντζίδου, ζούσε σε ένα δωμάτιο του ισογείου, πάμφτωχη έως το θάνατό της, το 1980, σε ηλικία 103 χρόνων. Προηγουμένως, οι κληρονόμοι της, Ιωάννης Τσοντάκης και Θεόδωρος Κοντογιάννης παραχώρησαν το σπίτι (ο πρώτος με δωρεά και ο δεύτερος με πώληση του μεριδίου του) στην Εφορεία Αρχαιοτήτων. Η Μαγδαληνή ήταν τόσο φτωχή που τη συντηρούσαν οι γείτονες. Η εικόνα της υπέργηρης γυναίκας να περιφέρεται ρακένδυτη στο μεγάλο ερειπωμένο σπίτι, σε συνδυασμό με τον θρύλο για την κατάρα που το συνόδευε, έκαναν τους Αβδηρίτες να πιστεύουν ότι το σπίτι είναι στοιχειωμένο και ότι τριγυρνούν σε αυτό ακόμη και σήμερα φαντάσματα!
Ακτινοβολώντας την παλιά γοητεία
Σήμερα ανήκει στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης και λειτουργεί ως ξενώνας. Στα δωμάτιά του δεν τριγυρνούν φαντάσματα αλλά αρχαιολόγοι, επιστήμονες που επισκέπτονται τα Άβδηρα για ερευνητικούς και άλλους παρεμφερείς σκοπούς και φοιτητές στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης. Το 2008 στους χώρους του γυρίστηκαν πολλές σκηνές από τη σειρά του Κουτσομύτη «Ματωμένα χώματα». Ήταν το σπίτι του Μανώλη Αξιώτη από τον Κιρκινζέ της Μικράς Ασίας. Τα τελευταία χρόνια κάθε καλοκαίρι στον αύλειο χώρο του πραγματοποιείται κάποια μουσική εκδήλωση με ανατολίτικη και λόγια μουσική στο πλαίσιο των Δημοκρίτειων εορταστικών εκδηλώσεων του Δήμου Αβδήρων. Έτσι λοιπόν το αρχοντικό Παμουκτσόγλου απέκτησε τη θέση που του αρμόζει και στη σύγχρονη ιστορία των Αβδήρων. Το Σάββατο 1 Αυγούστου στις 9 μ.μ. σας περιμένουμε όλους στην αυλή του να απολαύσουμε συναυλία ανατολικής μουσικής και θεατρικό αναλόγιο «παραμύθια και ιστορίες από τις πατρίδες». Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!
Να σημειωθεί ότι πληροφορίες για την καταγραφή αντλήθηκαν από το άρθρο των Ε. Σκαρλατίδου και Μ. Αναγνωστίδη «Η οικογένεια και το αρχοντικό Παμουκτσόγλου στα Άβδηρα», Θρακικά Χρονικά 38, 1983.
