Ο ερευνητής, θεατρολόγος και συγγραφέας μιλά στο «Ε» για τη συνύπαρξη, τη δημοκρατία και τη νέα κοινωνική συμφωνία που έχει ανάγκη η Θράκη
«Η Ξάνθη μιλά στο “Ε” – Πρόσωπα, ιδέες, προοπτικές»
Στο πλαίσιο του ανοιχτού διαλόγου «Η Ξάνθη μιλά στο “Ε” – Πρόσωπα, ιδέες, προοπτικές», που εγκαινίασε το «Ε» για την Ξάνθη και τη Θράκη του σήμερα και του αύριο, ο ερευνητής, θεατρολόγος και συγγραφέας Χασάν Μπουγιουκλού, μιλά για τις προκλήσεις και τις προοπτικές της περιοχής, τη συνύπαρξη, την ανάπτυξη και το όραμα μιας δίκαιης, συμμετοχικής Θράκης.
Η διακομματική επιτροπή για τη Θράκη είχε δεσμευθεί σε πολιτικές και παρεμβάσεις που θα ενίσχυαν την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη της περιοχής. Τέσσερα χρόνια μετά, πώς αξιολογείτε τα αποτελέσματα για την Ξάνθη; Ποιες πρωτοβουλίες θεωρείτε ότι μπορούν να στηρίξουν το σύνολο της τοπικής κοινωνίας, ανεξάρτητα από καταγωγή, γλώσσα ή θρησκεία;
Η αξιολόγηση της Διακομματικής Επιτροπής για τη Θράκη -και ειδικότερα για την Ξάνθη- τέσσερα χρόνια μετά, είναι μάλλον απογοητευτική. Παρά τις αρχικές δεσμεύσεις για μια ολιστική πολιτική ανάπτυξης που θα εστίαζε στην κοινωνική συνοχή, την ισότητα και την ενδυνάμωση όλων των κατοίκων της περιοχής, στην πράξη κυριάρχησε μια τεχνοκρατική, συγκεντρωτική και συχνά «αθηνοκεντρική» προσέγγιση.
Οι παρεμβάσεις επικεντρώθηκαν κυρίως σε έργα υποδομών και λιγότερο σε κοινωνικές πολιτικές, εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες και δράσεις ενδυνάμωσης της τοπικής κοινωνίας. Η πραγματική συνύπαρξη των κοινοτήτων -χριστιανικής και μουσουλμανικής, πλειονοτικής και μειονοτικής- δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με ασφαλτοστρώσεις και επενδυτικά σχέδια, αλλά με πολιτικές που χτίζουν εμπιστοσύνη, συμμετοχή και κοινή προοπτική.
Αν θέλουμε να μιλήσουμε για πραγματική κοινωνική συνοχή στην Ξάνθη, χρειάζονται πρωτοβουλίες που:
- Ενισχύουν τη δημόσια εκπαίδευση και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, ώστε τα παιδιά όλων των κοινοτήτων να μαθαίνουν και να ζουν μαζί, όχι σε παράλληλους κόσμους.
- Προάγουν τη συμμετοχική δημοκρατία, μέσα από τοπικά συμβούλια νέων, πολιτιστικούς διαλόγους και κοινές δράσεις που δεν χωρίζουν αλλά ενώνουν.
- Υποστηρίζουν τη νεανική επιχειρηματικότητα και την κοινωνική οικονομία, ώστε οι νέοι της περιοχής να μην αναγκάζονται να φύγουν, αλλά να δημιουργούν το μέλλον τους εκεί, με σεβασμό στο περιβάλλον και στις ανθρώπινες σχέσεις.
- Ενισχύουν την πολιτιστική ποικιλομορφία ως πλούτο, όχι ως πρόβλημα – με στήριξη σε κοινά φεστιβάλ, καλλιτεχνικά εγχειρήματα και δίγλωσσα προγράμματα.
- Ανοίγουν διαύλους επικοινωνίας ανάμεσα στους φορείς, τις κοινότητες και τα πανεπιστήμια της Θράκης, ώστε η γνώση και η πολιτική να παράγονται από κάτω προς τα πάνω.
Η Θράκη —και η Ξάνθη ιδιαίτερα— δεν χρειάζεται άλλη μια επιτροπή που θα «αξιολογεί» τη ζωή των ανθρώπων της από μακριά, αλλά μια νέα κοινωνική συμφωνία βασισμένη στη δημοκρατία, στη συμμετοχή και στην εμπιστοσύνη.
Η Αριστερά του 21ου αιώνα οφείλει να σταθεί δίπλα σε αυτή την προοπτική, όχι απλώς καταγγέλλοντας, αλλά προτείνοντας ένα νέο μοντέλο συνύπαρξης και ανάπτυξης, όπου η διαφορετικότητα δεν είναι διαχωριστική γραμμή αλλά θεμέλιο συλλογικής προόδου.
Πώς φαντάζεστε την Ξάνθη και τη Θράκη σε πέντε ή δέκα χρόνια; Υπάρχει τρόπος να ξεφύγουμε από την περιθωριακή διάσταση και την υστέρηση; Με τι τρόπο;
Αν προσπαθήσω να φανταστώ πώς θα είναι τα πράγματα σε πέντε ή δέκα χρόνια, θα έλεγα ότι το ζητούμενο δεν είναι τόσο να αλλάξει ο κόσμος από μόνος του, όσο να αλλάξουμε εμείς τον τρόπο που τον αντιλαμβανόμαστε. Ζούμε σε μια εποχή γρήγορων μεταβολών — στην οικονομία, στην τεχνολογία, στις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτές οι αλλαγές δημιουργούν συχνά ένα αίσθημα αποξένωσης και περιθωριοποίησης, ιδιαίτερα στους νέους.
Από τη σκοπιά νέου ανθρώπου, δεν πιστεύω σε εύκολες ανατροπές ούτε σε συνθήματα. Πιστεύω, όμως, στην ανάγκη να ξανασκεφτούμε τις αξίες και τα εργαλεία μας. Να αναζητήσουμε νέες μορφές συμμετοχής και συλλογικότητας, που να ανταποκρίνονται στις σημερινές συνθήκες χωρίς να χάνουν το ανθρωπιστικό τους περιεχόμενο.
Η υπέρβαση της «υστέρησης» δεν είναι μόνο οικονομικό ζήτημα. Έχει να κάνει με την παιδεία, τον πολιτισμό, τη δυνατότητα των ανθρώπων να αισθάνονται ότι έχουν λόγο και ρόλο. Αν καταφέρουμε να ξαναδώσουμε αξία σε αυτά, τότε ίσως τα επόμενα δέκα χρόνια να είναι λιγότερο αγχώδη και περισσότερο δημιουργικά.
Ποιες παραμέτρους ή πρωτοβουλίες θεωρείτε κομβικές για την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής;
- Ανάπτυξη με κοινωνικό έλεγχο και περιφερειακή αυτονομία. Η Θράκη χρειάζεται οικονομική αναζωογόνηση από τα κάτω, όχι επιβολή σχεδίων «από το κέντρο».
- Στήριξη της κοινωνικής και συνεταιριστικής οικονομίας. Η Θράκη διαθέτει ισχυρό πολιτισμικό πλούτο και παραγωγική ποικιλία, αλλά ο κατακερματισμός και η εξάρτηση από μεσάζοντες φτωχοποιούν τους παραγωγούς.
- Οικολογική και βιώσιμη αξιοποίηση των φυσικών πόρων. Η Θράκη, με τον Νέστο, το Δέλτα του Έβρου, τα βουνά της Ροδόπης, προσφέρεται για οικοτουρισμό, βιολογική γεωργία και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μικρής κλίμακας, με τοπικό έλεγχο και σεβασμό στο περιβάλλον.
- Επένδυση στη γνώση και στην πολυπολιτισμικότητα. Το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης μπορεί να μετατραπεί σε κέντρο κοινωνικής καινοτομίας, συνδέοντας τη γνώση με την τοπική παραγωγή (π.χ. αγροτεχνολογία, ψηφιακές υπηρεσίες, πράσινη ενέργεια).
- Δίκτυα αυτοδιαχείρισης και αποκέντρωσης. Η νέα αριστερή θεώρηση επιδιώκει αποκέντρωση της εξουσίας και αναδιανομή των μέσων παραγωγής. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ενίσχυση τοπικών ενεργειακών κοινοτήτων, αστικών συνεταιρισμών κατοικίας και τροφίμων, τοπικών νομισμάτων ή ανταλλακτικών δικτύων, που θα μειώσουν την εξάρτηση από τις μεγάλες επιχειρήσεις και το κράτος.
- Πολιτιστική αναγέννηση ως μοχλός ανάπτυξης. Η Ξάνθη, με την παράδοση των γιορτών, της μουσικής και των τεχνών, μπορεί να γίνει πολιτιστικός κόμβος των Βαλκανίων.
- Δίκαιη ενεργειακή μετάβαση. Η Θράκη πρέπει να αποφύγει να γίνει «ζώνη διέλευσης» αγωγών χωρίς ανταποδοτικά οφέλη. Απαιτείται δίκαιη συμμετοχή στις ενεργειακές επενδύσεις και στροφή προς τοπικά ενεργειακά δίκτυα — μικρές, δημοτικές ή κοινοτικές μονάδες ΑΠΕ, με διαφάνεια, κοινωνικό έλεγχο και προστασία του τοπίου.
Η Ξάνθη συχνά προβάλλεται ως παράδειγμα ειρηνικής συνύπαρξης πλειονότητας και μειονότητας. Στην πράξη όμως υπάρχουν ακόμα παράλληλοι κόσμοι. Ποιες είναι οι δικές σας προτάσεις για να σπάσουν αυτά τα τείχη και να υπάρξει πραγματική, ειλικρινής και κυρίως ανεμπόδιστη συνύπαρξη;
Η Ξάνθη προβάλλεται όντως ως πρότυπο, αλλά κάτω από την επιφάνεια συνυπάρχουν δύο κόσμοι που ζουν παράλληλα: ο πλειονοτικός και ο μειονοτικός. Αυτή η παράλληλη πραγματικότητα δεν είναι μόνο κοινωνική, είναι και πολιτική, εκπαιδευτική, πολιτισμική, ακόμα και χωρική — δύο πόλεις μέσα στην ίδια πόλη.
1.Διάλογος χωρίς “μεσολαβητές”. Οι μειονότητες πρέπει να μπορούν να μιλούν απευθείας— όχι μέσω κρατικών, κομματικών ή θρησκευτικών «εκπροσώπων». Οι ίδιοι οι άνθρωποι της μειονότητας πρέπει να έχουν δημόσιο λόγο, να συμμετέχουν σε επιτροπές, συμβούλια, καλλιτεχνικά και εκπαιδευτικά fora. Ο διάλογος πρέπει να είναι οριζόντιος, όχι ιεραρχικός.
2.Εκπαίδευση που ενώνει, όχι που διαχωρίζει. Η δίγλωσση εκπαίδευση πρέπει να ιδωθεί όχι ως πρόβλημα αλλά ως πλούτος. Τα σχολεία μπορούν να λειτουργούν ως χώροι συνάντησης, με κοινά προγράμματα πολιτισμού, τέχνης, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Να καταργηθεί η λογική των «μειονοτικών για τους μεν» και «δημόσιων για τους δε». Η γνώση της τουρκικής και της πομακικής θα μπορούσε να προσφέρεται ως επιλογή και σε παιδιά της πλειονότητας, ώστε να καλλιεργηθεί *αμοιβαία κατανόηση*.
3.Πολιτισμική ανάμιξη, όχι φολκλόρ. Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις δεν πρέπει να είναι βιτρίνες «ανεκτικότητας», αλλά κοινές δημιουργίες: θεατρικές ομάδες με μαθητές από διαφορετικές κοινότητες, φεστιβάλ που δεν δείχνουν απλώς “παραδόσεις”, αλλά προωθούν τη σύγχρονη πολιτιστική έκφραση όλων.
4.Αποπολιτικοποίηση της ταυτότητας και ενίσχυση της ελευθερίας της. Ο καθένας πρέπει να μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται όπως θέλει — Τούρκος, Πομάκος, Ρομά, Έλληνας ή όλα μαζί — χωρίς φόβο, χωρίς πολιτικές ή κοινωνικές επιπτώσεις. Αυτό δεν είναι απειλή για την κοινωνική συνοχή· είναι προϋπόθεσή της.
5.Αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων. Δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική συνύπαρξη όσο υπάρχουν τεράστιες διαφορές σε εισόδημα, πρόσβαση σε υγεία, παιδεία και εργασία. Η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής πρέπει να στοχεύει προοδευτικά ενίσχυση τοπικών συνεταιρισμών, στήριξη νεανικής επιχειρηματικότητας, πρόσβαση όλων στα πανεπιστήμια.
6.Αποδόμηση στερεοτύπων μέσα από τα ΜΜΕ και τον δημόσιο λόγο. Χρειάζεται μια νέα γλώσσα, χωρίς καχυποψία και χωρίς “άλλους”. Οι τοπικές εφημερίδες, τα ραδιόφωνα και τα ψηφιακά μέσα μπορούν να παίξουν ρόλο-κλειδί στη δημιουργία μιας κοινής ταυτότητας που δεν θα φοβάται τη διαφορετικότητα.
Η πραγματικά ανεμπόδιστη συνύπαρξη θα υπάρξει μόνο όταν η μειονότητα δεν αντιμετωπίζεται ως “πρόβλημα που λύθηκε”, αλλά ως ζωντανό, δυναμικό κομμάτι της κοινωνίας. Όταν οι νέοι της Ξάνθης —ανεξαρτήτως προέλευσης— δεν θα νιώθουν ότι πρέπει να διαλέξουν στρατόπεδο, αλλά ότι μπορούν να συνδημιουργήσουν έναν κοινό, πολυφωνικό τόπο.
Πώς αξιολογείτε τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο και κατά πόσο επηρεάζουν άμεσα τη Θράκη και την Ξάνθη; Θεωρείτε ότι δημιουργείται χώρος για νέες πολιτικές δυνάμεις που θα εκφράσουν την κοινωνία της Ξάνθης ή οι παραδοσιακές κομματικές γραμμές εξακολουθούν να κυριαρχούν;
Οι τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο δείχνουν ένα ρευστό τοπίο: η κυβέρνηση διατηρεί την εξουσία, αλλά με περιορισμένη κοινωνική αποδοχή, ενώ η απογοήτευση και η αναζήτηση νέων λύσεων εντείνονται. Η αδυναμία των παραδοσιακών κομμάτων να απαντήσουν ουσιαστικά στα προβλήματα της καθημερινότητας —ανεργία, ακρίβεια, κοινωνικές ανισότητες— δημιουργεί πολιτικό κενό, μέσα στο οποίο μπορούν να αναδειχθούν νέες δυνάμεις.
Στη Θράκη και ειδικά στην Ξάνθη, οι εθνικές εξελίξεις επηρεάζουν έμμεσα, όμως το βάρος πέφτει στα τοπικά προβλήματα: υποδομές, απασχόληση, εκπαίδευση, και αρμονική συνύπαρξη πλειονότητας και μειονότητας. Η κοινωνία της περιοχής δείχνει κουρασμένη από τα παλιά κομματικά σχήματα που στηρίζονται σε δίκτυα εξυπηρετήσεων και όχι σε όραμα.
Από τη σκοπιά ενός νέου αριστερού, αναθεωρητικού ανθρώπου, φαίνεται πως υπάρχει χώρος για μια νέα πολιτική πρόταση — προοδευτική, δημοκρατική και ρεαλιστική — που θα εκφράσει τις ανάγκες των πολιτών της Ξάνθης, ειδικά της νεολαίας, των εργαζομένων και των μειονοτήτων. Για να υπάρξει όμως αποτέλεσμα, χρειάζεται συλλογική προσπάθεια «από τα κάτω»: κοινωνική παρουσία, δράση σε τοπικά προβλήματα, αλληλεγγύη και προτάσεις με πρακτική εφαρμογή.
Οι παραδοσιακές κομματικές γραμμές θα συνεχίσουν να κυριαρχούν όσο δεν εμφανίζεται κάτι ουσιαστικά νέο. Όμως οι πολιτικές και κοινωνικές ρωγμές που διαφαίνονται σήμερα ανοίγουν χώρο για μια ανανεωμένη, σύγχρονη αριστερή φωνή που θα συνδυάζει ρεαλισμό, κοινωνική ευαισθησία και τοπική δράση.
Πώς μπορεί η Ξάνθη να μετατρέψει την πλούσια πολυπολιτισμική της ταυτότητα και τη γεωγραφική της θέση σε κινητήριες δυνάμεις για τη βελτίωση της συνολικής ευημερίας των κατοίκων της;
Αν έπρεπε να ορίσετε σήμερα τις βασικές πολιτικές/κοινωνικές/οικονομικές προτεραιότητες για την Ξάνθη, ποιες θα ήταν; Αναφέρετε επιγραμματικά τους πέντε βασικούς άξονες, κατά τη γνώμη σας.
Οι βασικοί άξονες πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής προτεραιότητας θα μπορούσαν να διατυπωθούν ως εξής:
- Πράσινη και δίκαιη ανάπτυξη με έμφαση στην καινοτομία
- Αναβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης και σύνδεσή της με την τοπική παραγωγή
- Κοινωνική συνοχή και ισότητα ευκαιριών
- Αναγέννηση της υπαίθρου και αγροτουριστική/πολιτιστική ταυτότητα
- Διοικητικός και θεσμικός εκσυγχρονισμός
Αυτοί οι πέντε άξονες συγκροτούν ένα όραμα ριζοσπαστικού εξορθολογισμού: μια Ξάνθη που πατά γερά στην παράδοσή της, αλλά κοιτά μπροστά, στη νέα εποχή της πράσινης, συμμετοχικής και δίκαιης ανάπτυξης.
