Νέο ιστορικό εύρημα για την Ξάνθη πέραν των προσδοκιών
Μετά από σχεδόν 140 χρόνια λήθης, μία κτητορική επιγραφή βρέθηκε πρόσφατα σε υπόγειο της παλιάς πόλης της Ξάνθης. Ο ιδιοκτήτης του χώρου, Απόστολος Χατζηβασιλείου, αναγνωρίζοντας την ιστορική της αξία, μου τη δώρισε με σεβασμό και εμπιστοσύνη, θεωρώντας ότι στα χέρια ενός ιστορικού ερευνητή θα είναι ασφαλέστερη και θα αναδειχθεί όπως της αξίζει.
Η επιγραφή μαρτυρεί το έργο ευποιίας της Χιουσνιγέ Χανούμ (Hüsniye Hanım), κόρης του αειμνήστου μεγάλου ευεργέτη Χατζή Εμίν Αγά (Hacı Emin Ağa), και συνδέεται με την ανέγερση ενός dârü’l-fünûn – δηλαδή ενός σχολείου / Οίκου των Επιστημών και Τεχνών – το έτος 1299 Η. (1881/82 μ.Χ.).
Οθωμανικά (λατινική μεταγραφή)
Merḥûm Hacı Emîn Ağa kerîmesi Hüsniye Ḫanım’ın eser-i ḥayrâtı târîḥi
Bir zen-i pâkîze gelüb bi’l-rızâ
Ṣaḥâ-i adâba ḳoydu numûne
Eazz-i gevherîn eyledi ḥizmet
Târîḥ-i binâ-i dârü’l-fünûn’a
Sene 1299.
Νέα Τουρκικά
Merhum Hacı Emin Ağa’nın kızı Hüsniye Hanım’ın hayrat eserinin tarihidir.
Temiz kalpli, erdemli bir kadın rızasıyla geldi, edep alanına örnek koydu.
Kıymetli bir cevherle bu hizmeti yaptı.
Mektebin (dârü’l-fünûn’un) inşa tarihi Hicrî 1299’dur (1881/82).
Ελληνικά (Μετάφραση).
«Είναι το έργο ευποιίας της Χουσνιγέ Χανούμ, κόρης του αειμνήστου Χατζή Εμίν Αγά.
Μια αγνή και ενάρετη γυναίκα, με τη θέλησή της, έθεσε υπόδειγμα ευπρέπειας.
Με τον πολυτιμότερο λίθο στήριξε το έργο αυτό.
Η χρονολογία ανέγερσης του σχολείου είναι το έτος 1299 Εγίρας (1881/82 μ.Χ.).»
Η σημασία της επιγραφής
Η επιγραφή αυτή επιβεβαιώνει ότι η οικογένεια του Χατζή Εμίν Αγά συνέχισε το έργο ευεργεσίας στην Ξάνθη και μετά τον ίδιο. Αποκαλύπτει τον ρόλο της Hüsniye Hanım ως αυτόνομης δωρήτριας, καταγράφει την ύπαρξη σχολείου (dârü’l-fünûn) στην πόλη κατά το 1881/82, εντάσσει την Ξάνθη στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Tanzimat και, τέλος, υπενθυμίζει πως η ιστορία της Ξάνθης εξακολουθεί να κρύβει πολύτιμα τεκμήρια που περιμένουν να αναδειχθούν.
Το πλαίσιο του Tanzimat και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση
Η επιγραφή της Hüsniye Hanım αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία όταν ενταχθεί στο ιστορικό πλαίσιο του Tanzimat (1839–1876) και των μεταρρυθμίσεων που ακολούθησαν με το Hatt-ı Hümayun του 1856. Οι Οθωμανοί αναγνώρισαν τότε την ανάγκη για ένα νέο εκπαιδευτικό σύστημα που θα απαντούσε στις προκλήσεις του 19ου αιώνα, προσαρμόζοντας την αυτοκρατορία στο ευρωπαϊκό μοντέλο.
Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκαν τα dârü’l-fünûn, κοσμικά σχολεία επιστημών και τεχνών, σε αντιπαράθεση με τα medrese, όπου η εκπαίδευση είχε κυρίως θρησκευτικό χαρακτήρα. Εμφανίστηκαν τα mekteb-i terakki («σχολεία προόδου»), με σαφή προσανατολισμό στις θετικές επιστήμες, τις ξένες γλώσσες και τις τεχνικές γνώσεις, ενώ παράλληλα δημιουργήθηκαν τα zanaat okulları (σχολεία τεχνών και επαγγελμάτων), που εκπαίδευαν νέους σε χρήσιμες πρακτικές ειδικότητες.
Στη σύγχρονη Τουρκία, η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέσα από τα Fen Lisesi, τα λύκεια θετικών επιστημών, που αποτελούν άμεση εξέλιξη της οθωμανικής μεταρρυθμιστικής παιδείας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Ξάνθη το 1882 απέκτησε το δικό της Fen Lisesi χάρη στη δωρεά της Hüsniye Hanım. Η ύπαρξη ενός τέτοιου σχολείου σε μια επαρχιακή πόλη της Θράκης μαρτυρεί το βάθος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης αλλά και την πρόθεση της οικογένειας του Χατζή Εμίν Αγά να προσφέρει στην κοινωνία όχι μόνο πνευματική αλλά και επιστημονική πρόοδο.
Συμπέρασμα – Επίλογος
Η κτητορική επιγραφή της Hüsniye Hanım, κόρης του Χατζή Εμίν Αγά, που βρέθηκε μετά από δεκαετίες λήθης σε υπόγειο της παλιάς πόλης, αποτελεί μοναδικό τεκμήριο για την ιστορία της Ξάνθης. Δεν φανερώνει μόνο την ευεργεσία μίας οικογένειας, αλλά αποτυπώνει τη μεταμόρφωση της κοινωνίας: την άνοδο της παιδείας, τη σημασία των κοινωφελών έργων (vakıf) και τον ρόλο των γυναικών στην οθωμανική Θράκη του 19ου αιώνα.
Η επιγραφή αυτή, που αναδύεται στο φως της ιστορίας μετά από σχεδόν ενάμιση αιώνα, εμπλουτίζει τη συλλογική μνήμη της Ξάνθης και αναδεικνύει την παράδοςη της ευεργεσίας που χαρακτήρισε την πόλη στην ύστερη Οθωμανική περίοδο. Δεν είναι μόνο ένα άψυχο πέτρινο τεκμήριο· είναι φωνή μνήμης που έρχεται από τα βάθη του χρόνου για να μας υπενθυμίσει την ευεργεσία, την αφοσίωση και την ανιδιοτέλεια.
Ο Χατζή Εμίν Αγά, μεγάλος ευεργέτης της Ξάνθης, και τα παιδιά του άφησαν πίσω τους όχι πλούτη ούτε επιδείξεις, αλλά έργα που έθρεψαν ψυχές και φώτισαν γενιές. Κι όμως, η μνήμη τους κινδύνευσε να σβήσει μέσα στη λήθη, όπως η επιγραφή που έμεινε θαμμένη για 140 χρόνια σε ένα υπόγειο.
Ας είναι αυτή η ανακάλυψη κάλεσμα ευγνωμοσύνης: να μη λησμονούμε εκείνους που πρόσφεραν στο κοινό καλό, να τιμούμε τους ευεργέτες μας, να διδάσκουμε τα ονόματά τους στα παιδιά μας. Γιατί η πόλη που ξεχνά τους ευεργέτες της, χάνει την ψυχή της. Κι η Ξάνθη δεν έχει δικαίωμα να ξεχάσει τον Χατζή Εμίν Αγά και την οικογένειά του. Η ιστορία οφείλει – και πρέπει – να είναι δίκαιη.
Ευχαριστίες
Στον αξιότιμο Κύριο Σεντάτ Καράνταγη, Θεολόγο του Ισλάμ (Sedat Karadayi Hocamız İlahiyatçı – Müderris).
Hayrullah Satılmış, Nidal Siyam, Zeki Özkan.
Επιμέλεια ιστορικής έρευνας
Γιώργος Φ. Μπατζακίδης Ιστορικός Ερευνητής.
