Ο «γκουχτός» και το έθιμο της καμήλας αναβιώνουν στην Ξάνθη – Η «Χριστόκλουρα» και ο συμβολισμός της στους Σαρακατσάνους
Τα Χριστούγεννα είναι αναμφισβήτητα μία από τις σημαντικότερες γιορτές του χρόνου. Σηματοδοτούν τη γέννηση της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο και φέρνουν πιο κοντά την οικογένεια και τα αγαπημένα πρόσωπα.
Με δεκάδες έθιμα, που «παντρεύουν» τις χριστιανικές παραδόσεις με τα αρχαιοελληνικά ήθη, οι κάτοικοι της χώρας μας τιμούν τη μέρα αυτή όσο λίγες. Το «καλές γιορτές» και το «χρόνια πολλά» αντηχούν σε κάθε σημείο συνάντησης, ενώ οι ήχοι από τα τρίγωνα και τα κάλαντα των παιδιών «δονούν» με χαρούμενες νότες την ατμόσφαιρα.
Παρακάτω, παρουσιάζονται μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά χριστουγεννιάτικα έθιμα του τόπου μας:
Οι τσουμάκες
Τα χαράματα της Παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά έβγαιναν στους δρόμους κρατώντας χοντρά ξύλα, τις λεγόμενες «τσουμάκες», τα οποία συμβόλιζαν τα ραβδιά των ποιμένων της Βίβλου, αλλά ήταν και τα προστατευτικά τους μέσα από τις επιθέσεις των σκυλιών. Με τις τσουμάκες στο χέρι τα παιδιά πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και χτυπούσαν τις πόρτες.
Η Χριστόκλουρα
Ένα άλλο έθιμο είναι αυτό της Χριστόκλουρας, δηλαδή μιας παραλλαγής του «Χριστοκούλουρου» που συναντάμε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη ζύμωναν και να έφτιαχναν τη «Χριστόκλουρα», η οποία είναι κεντημένη.
Τα κεντήματα στη «Χριστόκλουρα» αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, τη στάνη, τη στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου. Τη «Χριστόκλουρα» την τρώνε όλοι μαζί με μέλι, περιμένοντας τη γέννηση του Χριστού. Στο τραπέζι των Θρακιωτών ακόμη και σήμερα, το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, βρίσκονται εννέα διαφορετικά τρόφιμα, που το καθένα συμβολίζει στιγμές της καθημερινότητας.
Ραγκάτσια
Στο Πύθιο του Έβρου τα μικρά παιδιά έβγαιναν στους δρόμους του χωριού για να πουν τα “κόλιαντα” μια μέρα νωρίτερα από την παραμονή των Χριστουγέννων, δηλαδή στις 23 Δεκεμβρίου. Τα αγοράκια, από νωρίς το πρωί, ξεχύνονταν στα σοκάκια του χωριού και φώναζαν: ” Kόλιντα,μπάμπου τσικ,τσικ,τσικ …;.” Ανήμερα τα Χριστούγεννα τα παλικάρια του χωριού χωρίζονταν σε μικρές ομάδες και γύριζαν όλα τα σπίτια. Τα Ρουγκάτσια, δηλαδή οι παρέες των παλικαριών, όταν έμπαιναν στο σπίτι κάθονταν, όπου τους έβαζαν οι νοικοκυραίοι, και τραγουδούσαν εναλλάξ δυο-δυο το παραπάνω τραγούδι. Κι αυτό για να “ξεκουράζουν” τη φωνή τους. Γιατί το τραγούδι ήταν πολύ μεγάλο, χωρίς ενδιάμεσα “ξεκουράσματα”, και θα δυσκολεύονταν να τα βγάλουν πέρα. Εξάλλου έπρεπε να τραγουδήσουν σε πολλά σπίτια και μέχρι αργά το βράδυ της μέρας των Χριστουγέννων. Όταν θα ‘ρχονταν τα Ρουγκάτσια στο σπίτι έπρεπε όλα τα μέλη της οικογένειας να βρίσκονται εκεί. Σπίτι κλειστό τα Ρουγκάτσια δεν έπρεπε να βρουν.
Τα χοιροσφάγια
Την παραμονή ή προπαραμονή των Χριστουγέννων, έχουν προηγηθεί τα «χοιροσφάγια», η σφαγή των γουρουνιών, που το παχύ τους κρέας και το λίπος ήταν η κατάλληλη τροφή για τον βαρύ θρακικό χειμώνα. Το παχύ έντερο των γουρουνιών, καθαρίζεται και γεμίζεται με ψιλοκομμένο κρέας, πράσο, ρύζι και μυρωδικά, για να αποτελέσει το καθιερωμένο στα περισσότερα μέρη του Έβρου, έδεσμα την «μπάμπω».
Ξάνθη: «Γκουχτός»
Το βραδινό τραπέζι πρέπει να έχει δώδεκα είδη φαγώσιμα, «για τα δουδικάμιρα» (— δωδεκάμερα). Απαραίτητος είναι ο « γκουχτός».Πρόκειται για χοντραλεσμένο σιτάρι- αλέθεται στο χερόμυλο, – πού το βράζουν καλά και γίνεται πιλάφι. Τίποτα δεν προσθέτουν, εκτός από καρύδι κοπανισμένο – από πάνω. Ο «γκουχτός»μπαίνει στη μέση του τραπεζιού και του τοποθετούν μια αναμμένη λαμπάδα. Όταν καθίσουν στο τραπέζι, πρώτα θα θυμιάσει η νοικοκυρά κι έπειτα θα κόψουν το «Χριστόψουμου». Ο γεροντότερος το παίρνει, το τοποθετεί στο κεφάλι του και το τραβά, ως που να κοπεί. Μέσα έχει παρά. Το μοιράζει γύρω κόβοντας με το χέρι και σ’ όποιον πέσει ο παράς είναι τυχερός. Τρώνε πρώτα από μια κουταλιά «γκουχτό» και συνεχίζουν, με τα άλλα νηστήσιμα.
Το έθιμο της καμήλας στην Ξάνθη Παραμονές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς
Παραμονές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, κακοπροαίρετα καρκαντζέλια, κακομούτσουνοι μπαμπουσαραίοι, πονηροί πουρπούρηδες, ένας ολόκληρος συφερτός από στοιχειά του υποχθόνιου κόσμου, βγαίνουν στους δρόμους της Θράκης τρομοκρατώντας τον κόσμο!
Όμως έρχεται η Καμήλα (μέσον εμπορίου, άρα σύμβολο αφθονίας, πλούτου, αντοχής) που φέρνει το Καλό και την Ελπίδα, για να θριαμβεύσουν και να ξαποστείλουν για άλλον έναν χρόνο τα σιχαμερά ζλάπια (ζουλάπια) στα έγκατα της γης…
Τραγουδούν ευχόμενοι:
Σούρβα, σούρβα!
Γιρό[1] κουρμί[2], γιρό σταυρί[3],
σαν ασήμ’, σαν κρανιά[4]
κι του χρόν’ ούλ'[5] γιροί,
ούλ’ γιροί, ούλ’ καλόκαρδοι…
