O οικονομολόγος και καθηγητής του ΕΚΠΑ Νικόλας Θεοχαράκης μιλά στο «Ε» και εξηγεί πώς η δομή της ολιγοπωλιακής αγοράς επηρεάζει την αγοραστική δύναμη των πολιτών
Η ελεύθερη αγορά δεν είναι σε θέση να ρυθμίσει την ακρίβεια, σημειώνει
Τα τελευταία χρόνια, οι Έλληνες καταναλωτές αντιμετωπίζουν ραγδαία αύξηση των τιμών στα σούπερ μάρκετ, με το κόστος των βασικών αγαθών να ξεπερνά την αύξηση των μισθών και να εντείνει την πίεση στους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών. Ενώ παγκόσμιοι παράγοντες, όπως ο πληθωρισμός, οι διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού και η ενεργειακή κρίση έχουν διαδραματίσει κάποιο ρόλο, το βαθύτερο και πιο συστημικό ζήτημα εντός της ελληνικής οικονομίας έχει αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό: η ολιγοπωλιακή δομή της αγοράς. Σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων και της γεωργίας, ένας μικρός αριθμός επιχειρήσεων κατέχει δυσανάλογα μεγάλο έλεγχο της προσφοράς και της τιμολόγησης, με αποτέλεσμα την έλλειψη ανταγωνισμού και τις διογκωμένες τιμές.
Ο οικονομολόγος και καθηγητής του ΕΚΠΑ Νικόλας Θεοχαράκης υπογραμμίζει μιλώντας στο «Ε» ότι αυτή η ολιγοπωλιακή δομή της ελεύθερης αγοράς είναι η κύριος παράγοντας πίσω από το υψηλό κόστος των προϊόντων στην Ελλάδα.
«Με μόνο μια χούφτα ισχυρών παικτών σε αυτές τις αγορές, οι τιμές δεν καθορίζονται από τις δυνάμεις του ανταγωνισμού αλλά μέσω της στρατηγικής τιμολόγησης και των διακρίσεων τιμών – τακτικές που συχνά αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση των κερδών εις βάρος των καταναλωτών. Αυτή η αναποτελεσματικότητα της αγοράς επιτρέπει στις επιχειρήσεις να διατηρούν υψηλές τιμές ακόμη και όταν το εξωτερικό κόστος σταθεροποιείται», αναφέρει.
Σχετικές έρευνες, όπως αυτή του Αλέξανδρου Θεοδωρίδη και του Koichi Kagitani για την επίδραση του ολιγοπωλίου στην ελληνική οικονομία, ενισχύουν τον ισχυρισμό του κ. Θεοχαράκη, αποδεικνύοντας πώς η ολιγοπωλιακή δομή στην Ελλάδα επιδεινώνει την αύξηση των τιμών. Μελέτες τόσο του φαρμακευτικού όσο και του γεωργικού τομέα αποκαλύπτουν ένα μοτίβο «χειραγώγησης» των τιμών, όπου οι κυρίαρχες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν την ισχύ τους στην αγορά για να υπαγορεύουν τις τιμές, ανεξάρτητα από το κόστος παραγωγής ή τη ζήτηση των καταναλωτών. Για παράδειγμα, στη φαρμακευτική αγορά, η εξάρτηση της Ελλάδας από πρακτικές καθορισμού τιμών από το εξωτερικό έχει ως αποτέλεσμα διογκωμένες εγχώριες τιμές, ενώ στη γεωργία, η αναποτελεσματικότητα και το υψηλό λειτουργικό κόστος συμβάλλουν περαιτέρω στην αύξηση των τιμών για βασικά αγαθά όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
Στην Ολλανδία τα περισσότερα προϊόντα στα super market είναι φθηνότερα από την Ελλάδα
Από το ρεπορτάζ που πραγματοποίησε το «Ε» και τις σχετικές φωτογραφίες που παραθέτουμε από τα ράφια του super market Albert Heijn της Ολλανδίας φαίνεται ότι το ένα κιλό γιαούρτι της εταιρίας De Zaanse Hoeve κοστίζει μόλις 2,19 ευρώ, την ίδια ώρα που το γιαούρτι ελληνικής εταιρείας σε ράφι ελληνικού super market αγγίζει τα 5 ευρώ. Συν τοις άλλοις η φέτα της Melkan κοστίζει 11,40 ευρώ το κιλό, ενώ η βαρελίσια φέτα ΠΟΠ Συνεταιρισμού 12,30 ευρώ ή η φέτα άλλης γνωστής γαλακτοκομικής εταιρείας της Ηπείρου κοστίζει 16,88 ευρώ.
Ο κ. Θεοχαράκης εξηγεί ότι η διαφορά της τιμής οφείλεται στο γεγονός ότι σε άλλες χώρες ο τομέας των super market τείνει να είναι πιο ανταγωνιστικός, με μεγαλύτερο εύρος εγχώριων και διεθνών παικτών. Αυτός ο ανταγωνισμός μεταξύ πολλών επιχειρήσεων ευνοεί την πτώση των τιμών και τις εκπτώσεις, ωφελώντας τους καταναλωτές με χαμηλότερες τιμές. Μεγάλες αλυσίδες ανταγωνίζονται ενεργά τους τοπικές επιχειρήσεις, μειώνοντας όσο γίνεται τις τιμές για να κερδίσουν ένα μερίδιο στην αγορά.
«Αντίθετα, η αγορά της Ελλάδας είναι ολιγοπωλιακή, με λίγες κυρίαρχες επιχειρήσεις να ελέγχουν μεγάλο μέρος της αγοράς. Αυτή η έλλειψη ανταγωνισμού οδηγεί σε ακαμψία τιμών – ακόμη και όταν το κόστος μειώνεται ή οι εξωτερικοί παράγοντες δεν επηρεάζουν καίρια, οι κυρίαρχες επιχειρήσεις μπορούν να διατηρούν υψηλότερες τιμές λόγω του ελέγχου τους στην αλυσίδα εφοδιασμού», σημειώνει και συμπληρώνει ότι «αν παρατηρήσει κάποιος τις τιμές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό θα συμπεράνει ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό της ακρίβειας οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες όπως π.χ. ο πόλεμος στην Ουκρανία».
Ο κ. Θεοχαράκης επισημαίνει επίσης ότι στην Ελλάδα, αν και υπάρχουν ρυθμιστικοί φορείς όπως η Επιτροπή Ανταγωνισμού, οι έλεγχοι είναι ασθενέστεροι και οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις μπορούν να ασκούν σημαντική επιρροή, επιτρέποντάς τους να διατηρούν υψηλότερες τιμές χωρίς να αντιμετωπίζουν σημαντικές συνέπειες.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο βασικός μισθός στην Ολλανδία είναι 1.995 ευρώ (Ιούλιος 2023), ενώ στην Ελλάδα 830 ευρώ.
Η ελεύθερη αγορά δεν είναι σε θέση να ρυθμίσει την ακρίβεια
Με την συγκεκριμένη διαπίστωση συνεχίζει ο κ. Θεοχαράκης λέγοντας ότι «η ελληνική οικονομία έχει πάψει να είναι ανταγωνιστική και βρίσκεται στα χέρια των ολίγων εις βάρος των πολλών».
H ελεύθερη αγορά, όπως σημειώνεται, δεν είναι ικανή από μόνη της να ελέγξει το κύμα ακρίβειας. Ο κ. Θεοχαράκης τονίζει ότι η κυβέρνηση οφείλει να πάρει σοβαρά μέτρα ώστε το να μειωθούν οι τιμές όπως μείωση του ΦΠΑ, όπου στην Ισπανία το συγκεκριμένο μέτρο στέφθηκε με επιτυχία, επιβολή αυστηρότερων κανονισμών για τις αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές, όπως ο καθορισμός των τιμών ή εφαρμογή ελέγχων τιμών σε βασικούς τομείς όπως τα γαλακτοκομικά και τα τρόφιμα, διασφαλίζοντας ότι οι καταναλωτές έχουν πρόσβαση σε βασικά αγαθά.
Παρόλαυτα, διαφαίνεται «να μην υπάρχει καμία πολιτική βούληση, παρά τις εξαγγελίες, ώστε να υπάρξει πραγματικός έλεγχος στην αγορά», υπογραμμίζει.
Πολλοί τομείς έχουν παραδοθεί στην ακρίβεια και όχι μόνο τα τρόφιμα
«Το χαρακτηριστικό στην Ελλάδα είναι ότι υπάρχει ακρίβεια σε πολλούς τομείς. Ο πολίτης αντιμετωπίζει ακρίβεια στα τρόφιμα, το οποίο είναι αυτό που ίσως τον απασχολεί πιο πολύ, αλλά επίσης υπάρχει μεγάλη ακρίβεια στην ενέργεια, τη στέγαση όπου το 40% του διαθέσιμου εισοδήματος πηγαίνει εκεί όπως και στην κινητή τηλεφωνία σε σχέση με τις χώρες του εξωτερικού. Ο κατώτατος μισθός δυστυχώς αυξάνεται με πολύ μικρότερο ρυθμό από την ακρίβεια με αποτέλεσμα οι Έλληνες και πάλι να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν και επικρατεί μια γενικευμένη κρίση», λέει καταληκτικά ο κ. Θεοχαράκης.
