Μοιράζεται μαζί μας την πορεία του στο πολεμικό φωτορεπορτάζ, τα ηθικά διλήμματα του πολεμικού φωτορεπόρτερ αλλά και κατά πόσο η ουδετερότητα είναι επιλογή στο πεδίο της μάχης
Δ. Μεσσίνης: «Ο φωτορεπόρτερ πρέπει να είναι συγκεντρωμένος στη δουλειά του, να αποτυπώνει γιατί αυτή η αποτύπωση της πραγματικότητας αποτελεί ένα μικρό τμήμα καταγραφής της σύγχρονης ιστορίας»
Στο πεδίο του φωτορεπορτάζ, λίγες εμπειρίες είναι τόσο καθηλωτικές και οδυνηρές όσο η αναζήτηση της αλήθειας μέσα στο χάος της σύγκρουσης. Για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, ο Έλληνας φωτορεπόρτερ Δημήτρης Μεσσίνης ήταν ο παρατηρητής, ο αφηγητής που, με τη φωτογραφική του μηχανή στο χέρι, έχει γίνει μάρτυρας των θυελλωδών αφηγήσεων των πολέμων και ανθρωπιστικών κρίσεων σε όλο τον κόσμο.
Ως πρώην Senior Photo Editor για το Associated Press, με βάση το Λονδίνο, ο Δημήτρης Μεσσίνης δεν ήταν μόνο το μάτι πίσω από την κάμερα αλλά και το χέρι που καθοδηγούσε την αφήγηση αμέτρητων ιστοριών. Το έργο του εκτείνεται πολύ πέρα από την αποτύπωση μιας στιγμής. Περικλείει τα αφιλτράριστα συναισθήματα, την πολυπλοκότητα και τις πολύπλευρες πτυχές του πολέμου και τις επιπτώσεις του στην κοινωνία.
Το «Ε» μπήκε στον κόσμο του Δημήτρη Μεσσίνη, ενός ανθρώπου που οι φωτογραφίες του έχουν χρησιμεύσει ως παράθυρα στους κόσμους της σύγκρουσης. Μοιράζεται μαζί μας την πορεία του στο πολεμικό φωτορεπορτάζ, τα ηθικά διλήμματα του πολεμικού φωτορεπόρτερ αλλά και το κατά πόσο η ουδετερότητα είναι επιλογή στο πεδίο της μάχης.
«Ε»: Έχετε καλύψει πολλές συγκρούσεις και πολέμους σε όλη τη διάρκεια της καριέρας σας όπως τον βοσνιακό πόλεμο, τον πόλεμο στο Κοσσυφοπέδιο, τους βομβαρδισμούς κατά της Γιουγκοσλαβίας, την κρίση στη Μέση Ανατολή και τον πόλεμο στο Αφγανιστάν μεταξύ άλλων. Τι σας τράβηξε αρχικά στο πολεμικό φωτορεπορτάζ και πώς προετοιμαστήκατε για την πρώτη σας αποστολή σε μια ζώνη σύγκρουσης;
Δ.Μ.: Καταρχάς, όλα ξεκίνησαν με έναν σεισμό στη Θεσσαλονίκη όπου έβγαλα κάποιες φωτογραφίες. Έδωσα τα φιλμ μου σε ένα φωτορεπόρτερ και από κει ξεκίνησα να ασχολούμαι επαγγελματικά πλέον με την φωτογραφία. Άφησα την δουλειά μου στα λιπάσματα και μπήκα στο τοπικό ρεπορτάζ. Ύστερα έφυγα από την Θεσσαλονίκη και δούλεψα στο Έθνος και στα Νέα καλύπτοντας θέματα εθνικού ενδιαφέροντος. Τέλη του ’90 χτυπάει το τηλέφωνο μου και το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων μου ζήτησε να πάω στα σύνορα με την Αλβανία καθώς είχε ξεκινήσει η έξοδος των Αλβανών προς την Ελλάδα. Φεύγω λοιπόν 31 Δεκεμβρίου να πάω στην Σαγιάδα Θεσπρωτίας μαζί με τον γιό μου Άρη Μεσσίνη. Ρωτάω στο χωριό αν έχουν δει ανθρώπους να έρχονται από την Αλβανία και κανείς δεν ήξερε τίποτα. Καθώς ήταν βράδυ, ξαπλώνω στο αυτοκίνητο για να κοιμηθώ και ξαφνικά βλέπω από το βουνό να κατεβαίνουν άνθρωποι με παιδιά στην αγκαλιά μέσα στις λάσπες. Ειδοποίησα το χωριό και αμέσως άνοιξε το σχολείο ώστε να μπορέσουν οι άνθρωποι να πλυθούν και να κοιμηθούν. Κατευθείαν έφυγα για Θεσσαλονίκη στο Associated Press ώστε να τυπώσω τις φωτογραφίες και να ξαναφύγω για Σαγιάδα, Αυτή η διαδικασία κράτησε τρεις μέρες. Αυτή ήταν η πρώτη μου διεθνής αποστολή.
«Ε»: Ο ρόλος των φωτορεπόρτερ υπερβαίνει τη λήψη εικόνων καθώς περιλαμβάνει επίσης τη μαρτυρία για τον ανθρώπινο πόνο. Πώς αντιμετωπίζετε τη συναισθηματική και ψυχολογική επιβάρυνση της κάλυψης τόσο έντονων και οδυνηρών καταστάσεων;
Δ.Μ.: Οι περισσότεροι από τους συναδέλφους μου έχουν υποστεί μετατραυματικό στρες (Post-Traumatic Stress). Είμαι τυχερός γιατί ακόμα εγώ την έχω γλυτώσει. Η κατάσταση του μετατραυματικού στρες είναι επίπονη. Το πρόβλημα δεν είναι την ώρα που τραβάς αλλά όταν πας στο ξενοδοχείο να κοιμηθείς. Ένας συνάδελφος από τον Λίβανο, o Patrick Baz, ένας κορυφαίος πολεμικός φωτορεπόρτερ, τα παράτησε και πλέον ασχολείται με φωτογραφία μόδας. Ένας άλλος Γάλλος συνάδελφος αφού γλίτωσε την τελευταία στιγμή από μία αποστολή αυτοκτονίας στον Λίβανο στα γραφεία των Δρούζων Μουσουλμάνων, μάζεψε αθορύβως τα πράγματα του και δεν τον ξαναείδαμε από τότε.
«Ε»: Οι φωτογράφοι πολέμου αντιμετωπίζουν συχνά ηθικά διλήμματα, όπως πότε να παρέμβουν ή πότε απλά να καταγράψουν. Μπορείτε να περιγράψετε μια συγκεκριμένη ηθική πρόκληση που αντιμετωπίσατε;
Δ.Μ.: Η δουλειά του φωτορεπόρτερ είναι να καταγράψει με ρεαλιστική οπτική αυτό που λαμβάνει χώρα μπροστά στα μάτια του. Να καταγράψει μία ιστορία που από μόνη της να μιλάει φωτογραφικά. Ο φωτορεπόρτερ πρέπει να είναι συγκεντρωμένος στη δουλειά του, να αποτυπώνει γιατί αυτή η αποτύπωση της πραγματικότητας αποτελεί ένα μικρό τμήμα καταγραφής της σύγχρονης ιστορίας. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η καταγραφή γίνεται σε κλάσματα δευτερολέπτου και αυτό δεν αποτελεί εμπόδιο να βοηθήσεις αυτόν που έχει ανάγκη εκείνη τη στιγμή. Παρόλαυτα σε ένα πεδίο μάχης υπάρχουν αυτοί που πολεμούν, αυτοί που βοηθούν όσοι έχουν ανάγκη και αυτοί που καταγράφουν.
«Ε»: Ποια είναι η πιο δύσκολη στιγμή κατά τη διάρκεια της δουλειάς σας με την οποία βρεθήκατε αντιμέτωπος;
Δ.Μ.: Βρισκόμασταν σε αποστολή στη Ραμάλα στη Δυτική όχθη. Ο ισραηλινός στρατός έχει εισβάλει στους δρόμους και εμείς ήμασταν στο ξενοδοχείο το οποίο είχε μια μεγάλη τζαμαρία, μπροστά από ένα στρατόπεδο προσφύγων. Ανάμεσα από το ξενοδοχείο και το στρατόπεδο περνούσαν τα άρματα του Ισραηλινού στρατού. Σε εκείνη την τζαμαρία όλοι οι δημοσιογράφοι είχαν στήσει τις κάμερες ώστε να καταγράψουν τα γεγονότα και δίπλα μου είχε στήσει η κάμερα του ABC. Ξαφνικά γυρνάει το πολυβόλο του άρματος και ρίχνει μια ριπή προς τους ρεπόρτερ. Ο κάμεραμαν επέζησε επειδή εκείνη τη στιγμή είχε πάει για τσιγάρο. Την κάμερα την πέτυχαν τέσσερις σφαίρες, μία στο τρίποδο, δύο στην κάμερα και μία στο φακό. Εγώ γλίτωσα επειδή ήμουν 40 εκατοστά δεξιότερα αλλά έπεσα από τις σκάλες και έπρεπε την επόμενη να φύγω διότι δεν μπορούσα να περπατήσω και να δουλέψω.
Στο Σαράγιεβο, παραδείγματος χάριν, οι ρεπόρτερ ήταν επικηρυγμένοι για 150 μάρκα το κεφάλι από την πλευρά των Σέρβων. Μας στόχευαν και μας κυνηγούσαν κάθε πρωί.
«Ε»: Έχετε αυτολογοκριθεί ποτέ; Είχατε υλικό στα χέρια σας που θεωρήσατε ότι δεν πρέπει να δημοσιευτεί;
Δ.Μ.: Έχω λογοκρίνει φωτογραφία καθότι θεώρησα ότι δεν θα εξυπηρετούσε τίποτα. Στο Κόσοβο οι Αμερικάνοι βομβάρδισαν από λάθος ένα κομβόι προσφύγων Αλβανών και σκοτώθηκαν οι περισσότεροι από αυτούς. Δύο μέρες μετά το Υπουργείο Τύπου της Σερβίας διοργανώνει ένα ταξίδι για τους δημοσιογράφους για να καλύψουν το γεγονός. Εμάς μας εκπροσώπησε ένας Σέρβος φωτογράφος ο οποίος γύρισε με τρεις φωτογραφίες. Τις δύο τις έστειλα για εκτύπωση ενώ τη μία όχι. Η τελευταία φωτογραφία απεικόνιζε ένα κομμένο κεφάλι σε ένα πράσινο λιβάδι. Εξυπηρετούσε αυτή η εικόνα σε τίποτα την είδηση όταν είχες όλο το υλικό που επαρκούσε; Όχι. Η λογοκρισία δεν γίνεται γιατί έχεις κάτι να κρύψεις αλλά γίνεται ώστε να υπηρετήσεις όσο πιο σωστά την ενημέρωση.
«Ε»: Ενώ ακόμα και αυτή τη στιγμή μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, και υποθέτω ότι καλύπτεται ακόμα από φωτορεπόρτερ, για ποιο λόγο πιστεύετε ότι υπάρχει μία δυσκολία πληροφόρησης γύρω από το ζήτημα που δεν υπήρχε τον πρώτο καιρό;
Δ.Μ.: Αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία υπάρχουν κάποιοι λίγοι ντόπιοι φωτορεπόρτερ. Στην Ουκρανία ένας ρεπόρτερ δεν έχει τη δυνατότητα να είναι ελεύθερος. Όταν χάνει κάποιος δεν θέλει να το δείχνει γιατί θα πέσει το ηθικό των υπολοίπων οπότε η πρόσβαση στην πληροφορία είναι περιορισμένη. Στην αρχή που η Ουκρανία δέχτηκε την μεγάλη επίθεση η πληροφορία ήταν ανοιχτή αλλά όταν άρχισαν οι αντεπιθέσεις όπου πολλοί στρατιώτες έχαναν την ζωή τους τότε οι πληροφορίες στέρεψαν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο έλεγχος των μίντια ξεκίνησε από τον Πόλεμο του Βιετνάμ όταν και οι Αμερικανοί αποχώρησαν από την περιοχή εξαιτίας ορισμένων φωτογραφιών που ξεσήκωσαν κόσμο. Οπότε πλέον πότε οι θύτες και πότε τα θύματα ανάλογα με την κατάσταση προσπαθούν να αποκρύψουν πληροφορίες.
«Ε»: Βάσει της εμπειρίας σας, υπάρχουν κοινά μεταξύ του πολέμου στην Ουκρανία και του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας;
Δ.Μ.: Αυτοί οι δύο πόλεμοι δεν έχουν καμία σχέση. Στην Ουκρανία συγκρούονται δύο στρατοί σε ανοιχτά μέτωπα. Όσον αφορά στο Ισραήλ, έχουμε μία επίθεση της Χαμάς και μία αντεπίθεση των Ισραηλινών στοχεύοντας όλον τον πληθυσμό. Αυτός ο πόλεμος δεν έχει φτάσει στην κατά πρόσωπο σύγκρουση και δεν νομίζω να φτάσουν. Οι Ισραηλινοί βομβαρδίζουν μία εξαιρετικά πυκνοκατοικημένη περιοχή για να αποκαλύψουν τα τούνελ της Χαμάς, τα οποία ναι μεν υπάρχουν αλλά δεν είναι επουδενί 500 χιλιόμετρα, κάτι το οποίο λέγεται στις ειδήσεις. Τα περισσότερα που ακούγονται αποτελούν προϊόντα παραπληροφόρησης.
«Ε»: Πόσο δύσκολο είναι ένας ρεπόρτερ να μείνει ουδέτερος στο πεδίο της μάχης;
Δ.Μ.: Ο φωτορεπόρτερ σε ένα πεδίο μάχης οφείλει να είναι ουδέτερος. Κανένας άνθρωπος δεν είναι tabula rasa αλλά δεν πρέπει να εξωτερικεύεις το τι πιστεύεις παρά μόνο στην δουλειά σου. Τώρα γίνεται carpet bombing στην Γάζα. Ο καθένας βλέπει ότι πρόκειται περί παραλογισμού, ζούμε σκοτεινές εποχές! Βεβαίως και καθένας στηρίζει το θύμα ή το θύτη ανάλογα με τα πιστεύω του και αν αυτό μπορεί κάποιος να το αποτυπώσει στις φωτογραφίες του, μπράβο του. Αλλά δεν πρέπει να βγει να το πει όταν δουλεύει σε διεθνή ειδησεογραφία.
Το μεγάλο ζήτημα και στοίχημα του πολεμικού φωτορεπόρτερ παραμένει πάντα να αποτυπώσει την πραγματικότητα και αυτή η αποστολή είναι πάντα το πρωτεύον.
Κλείνοντας το κεφάλαιο, αλλά όχι την ιστορία
Κλείνοντας, η συνομιλία μας με τον Δημήτρη Μεσσίνη υπενθυμίζει το τεράστιο θάρρος και την αφοσίωση που απαιτείται για να αφηγηθούμε τις ιστορίες των πιο δύσκολων και ταραχωδών στιγμών του κόσμου. Ο φακός του μας έχει προσφέρει μια μοναδική και βαθιά ανθρώπινη οπτική για τη φρίκη της σύγκρουσης και την ανθεκτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος.
Μέσα τις εμπειρίες του, ταξιδέψαμε στην πρώτη γραμμή της ιστορίας, εξερευνώντας τη δύναμη της οπτικής αφήγησης στην πιο αφιλτράριστη μορφή της. Οι εικόνες που τραβήχτηκαν και οι ιδέες που μοιράστηκε ο Δημήτρης Μεσσίνης παραμένουν στις σκέψεις μας, αφήνοντάς μας την εκτίμηση για το ουσιαστικό έργο των φωτορεπόρτερ που ρισκάρουν τη ζωή τους για να καταγράψουν τα πιο απαιτητικά κεφάλαια του κόσμου μας.
Βιογραφικό Δημήτρη Μεσσίνη
Ανταποκριτής Ξένου Τύπου – Φωτοειδησεογράφος
Υπηρέτησε τη φωτοειδησεογραφία για τον Ελληνικό και Ξένο Τύπο από
το 1978 έως το 2014.
Από το 1991 μέχρι το 1996 ήταν προϊστάμενος φωτογραφικού για την
Ελλάδα στο European Pressphoto Agency (EPA).
Από το 1997 μέχρι και το 2014 εργάστηκε στο Associated Press.
Από το 2004 μέχρι το 2006, διετέλεσε, με έδρα το Λονδίνο, διευθυντής
φωτογραφικού του Associated Press για την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή
και την Αφρική.
Από το 2006 μέχρι και τον Ιούνιο του 2014 όπου και συνταξιοδοτήθηκε,
εργάσθηκε ως διευθυντής φωτογραφικού τμήματος του Assosiated
Press για την Νοτιοανατολική Ευρώπη.
‘Εχει καλύψει τις μεγαλύτερες παγκόσμιες στρατιωτικές συρράξεις της
πρόσφατης ιστορίας, όπως πρώην Γιουγκοσλαβία (Κροατία, Βοσνία-
Ερζεγοβίνη, Κόσοβο), Τσετσενία, Λίβανο, πρώτος και δεύτερος Πόλεμος
του Κόλπου, Αφγανιστάν, Υεμένη.
Έχει καλύψει επίσης τα μεγαλύτερα παγκόσμια αθλητικά γεγονότα: Επτά
Ολυμπιακούς αγώνες και οκτώ ευρωπαϊκά και παγκόσμια ποδοσφαιρικά
κύπελλα.
Βραβεύτηκε το 2003 με την ανώτερη δημοσιογραφική διάκριση της
χώρας -Βραβείο Μπότση- για την κάλυψη του πολέμου στο Αφγανιστάν
και είναι κάτοχος πολλών διεθνών δημοσιογραφικών βραβείων.
Τα τελευταία χρόνια (2008-2013) εκλέχτηκε και υπηρέτησε από τις θέσεις
του Προέδρου, Αντιπροέδρου και Γενικού Γραμματέα της Ένωσης
Ανταποκριτών Ξένου Τύπου Ελλάδας.
