Σε προηγούμενο άρθρο αναφέρθηκα στην ιστορία της οικογένειας Ισανδώρου, λεβαντίνικης οικογένειας Ιταλικής καταγωγής, η οποία δραστηριοποιήθηκε και στην Ξάνθη. Με αφορμή την πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση του κ. Μανώλη Χούμα τον Ιανουάριο μιας καρτ-ποστάλ από τη συλλογή του που απεικονίζει την πλατεία της Ξάνθης, θα αναφερθώ στον αποστολέα της και σε μια άλλη οικογένεια λεβαντίνων που ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο, αυτή τη φορά Γερμανικής καταγωγής.
Η καρτ ποστάλ στάλθηκε το 1903 από τον Fritz Buchner–Baucevich στην ξαδέρφη του, Ανναΐς Κουτζουκιάν στη Σμύρνη. Για την Κουτζουκιάν και για το ποια ακριβώς ήταν η συγγένεια τους, δεν υπάρχουν πληροφορίες. Υπάρχουν όμως αρκετά στοιχεία για τον Fritz Buchner-Baucevich και την οικογένειά του, που έπαιξαν ένα ρόλο στην ιστορία της Ξάνθη. Για την ιστορία της οικογένειας αυτής έχουν γραφτεί δυο βιβλία από απογόνους δύο παρακλαδιών, στον Καναδά και στην Ιταλία. Σε συνδυασμό με διάφορα αρχεία παρέχουν πληροφορίες για την πορεία και τις δραστηριότητές της οικογένειας, που μέχρι τώρα δεν έχουν αναφερθεί σχεδόν καθόλου σε μελέτες της τοπικής ιστορίας.
Οι Buchner–Baucevich συνδέονται με την εποχή της ακμής της Ξάνθης αλλά και με τις πιο σκοτεινές εποχές της. Η ιστορία της οικογένειας ξεκινάει με τον Antonio Marino Baucevich. Γεννημένος στη νήσο Σόλτα της Δαλματίας, μετανάστευσε αρχικά στο Μαρόκο και στη συνέχεια στις αρχές του 19ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, όπου ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο. Καθώς δεν έχει παιδιά, αποφασίζει σε μεγάλη ηλικία να υιοθετήσει τον Georg Buchner για να του κληροδοτήσει την επιχείρηση. Ο Georg Buchner είχε γεννηθεί το 1834 σε ένα χωριουδάκι της Βαυαρίας, το Fischbach λίγο έξω από τη Νυρεμβέργη. Μετανάστευσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ασχολήθηκε με το εμπόριο καπνού στη Σμύρνη. Ο Georg Buchner προσθέτει το επίθετό του Baucevich στο δικό του, κάτι που αναφέρεται και στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Βαυαρίας το 1863. Ο Georg παντρεύτηκε τη Lucia Sauvaigo, Ιταλίδα της Κωνσταντινούπολης με καταγωγή από τη Νίκαια, και απέκτησαν δυο γιους, τον Fritz το 1864 και τον Johann το 1878 και ίσως και κάποιες κόρες για τις οποίες δεν υπάρχουν στοιχεία.
Ο Fritz Buchner–Baucevich ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του ασχολούμενος με το καπνεμπόριο και στις αρχές του 20ου αιώνα υπηρέτησε ως διευθυντής του Οθωμανικού Μονοπωλίου Καπνού (Regie) στην Ξάνθη, όπως επιβεβαιώνεται από μια σειρά αναφορών στη γαλλόφωνη εφημερίδα Istanbul το 1906. Σύμφωνα με αυτές, ο Buchner-Baucevich ήταν αρκετά αγαπητός στην πόλη και συνδεδεμένος με την τοπική ελίτ. Η εμπειρία του στην περιοχή και οι διασυνδέσεις που έκανε φαίνεται ότι τον οδήγησαν στην απόφαση να δραστηριοποιηθεί με δική του καπνεμπορική επιχείρηση στην πόλη, η οποία εμφανίζεται και στον εμπορικό κατάλογο του Ιγγλέση του 1911.
Ενώ οι Έλληνες καπνέμποροι εγκατέλειψαν την Ξάνθη μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στη Βουλγαρία το 1913, πληροφορούμαστε από αναφορά του Γερμανικού Υπουργείου Εσωτερικών (Reichsministerium des Innern) ότι η εταιρεία Buchner–Baucevich συνέχισε να δραστηριοποιείται στην πόλη. Ο Fritz πάντως πέθανε το 1913 στη Σμύρνη, οπότε η εταιρεία του έκλεισε.
Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα της εγγονής του, ο Fritz είχε παντρευτεί την Esmeralda, Ιταλικής καταγωγής με την οποία απέκτησε μια κόρη και δυο γιους. Η κόρη του Georgette γεννήθηκε το 1898 στη Σεβάστεια της Μ. Ασίας όπου μάλλον ο Fritz δραστηριοποιούταν τότε ως καπνέμπορος. Οι γιοι ήταν ο Georg, γεννημένος το 1901 και ο Hektor, ο οποίος γεννήθηκε το Νοέμβριο του 1903 στην Ξάνθη.
Οι δυο αδερφοί αποφάσισαν να ανασυστήσουν την οικογενειακή επιχείρηση στη Θεσσαλονίκη και το 1937 έγινε συνεταίρος και ο σύζυγος της αδερφής τους, ο Adam Klotz, ένας τραπεζίτης από την Τιμισόαρα, γερμανικής καταγωγής από το Βανάτο της Αυστροουγγαρίας.
Η εταιρεία Buchner–Baucevich δραστηριοποιήθηκε στο καπνεμπόριο στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία. Οι δυο αδερφοί όμως είχαν μια μάλλον αμφιλεγόμενη πορεία, καθώς γίναν μέλη του Ναζιστικού κόμματος. Σύμφωνα με μεταπολεμικά αρχεία του Αμερικανικού Κογκρέσου ο Hektor έγινε μέλος του κόμματος τον Αύγουστο του 1933, λίγους μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ, ενώ ο Georg εμφανίζεται σύμφωνα με γερμανικά να ανήκει στην οργάνωση του κόμματος στη Βουλγαρία.
Είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε κατά πόσο οι σχέσεις τους με το Ναζιστικό Κόμμα ήταν αποτέλεσμα ιδεολογικής ταύτισης ή οπορτουνιστικής διάθεσης ή συνδυασμός και των δύο. Κατά τη διάρκεια του Ιταλοελληνικού πολέμου, οι οικογένειες Buchner–Baucevich και Klotz κατέφυγαν από τη Θεσσαλονίκη στη Βουλγαρία και επανήλθαν μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Οι σχέσεις τους με το ναζιστικό κόμμα και τη Βουλγαρία ευνόησαν την επιχείρηση κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η εταιρεία Buchner-Baucevich πήρε τον Ιούλιο του 1941 την καπναποθήκη της Αμερικανικής Εταιρείας Gary στην οδό Καραολή, όπως αναφέρει στη μελέτη του για την Gary ο Θωμάς Εξάρχου που εργάστηκε και ως καπνεργάτης στην εταιρεία το 1941.
Η κακή οικονομική κατάσταση της χώρας κατά την κατοχή και η αρνητική τροπή του πολέμου για τον Άξονα φαίνεται ότι οδήγησαν τους Buchner–Baucevich να εγκαταλείψουν και πάλι τη Θεσσαλονίκη και να μεταφέρουν την έδρα τους στη Σόφια. Όταν ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί των Συμμάχων, κατέφυγαν στη Βιέννη και στη συνέχεια στο Τιρόλο. Ο Hektor το έσκασε από κει για την Ιταλία προτού φτάσουν οι συμμαχικοί στρατοί. Μεταπολεμικά στην Ιταλία ασχολήθηκε πάλι με το καπνεμπόριο, ιδρύοντας την εταιρεία Ιντερνασιονάλ Ταμπάκο, η οποία δραστηριοποιούταν και στην περιοχή μας.
Ο Hektor πέθανε τον Ιούνιο του 1969 στη Γερμανία και ο Σύλλογος Καπνεμπόρων Θεσσαλονίκης εξέδωσε ψήφισμα και έκανε δωρεά εις μνήμην του. Ο σύζυγος της αδερφής του όμως δε στάθηκε τόσο τυχερός, καθώς φυλακίστηκε αρχικά για ένα σύντομο διάστημα από τους Συμμάχους ενώ δολοφονήθηκε αργότερα από κομμουνιστές στη Σλοβενία. Η Georgette, αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στον Καναδά μαζί με τις κόρες της, καθώς ο πλούτος της οικογένειας της είχε πια χαθεί.
Πέρα από την πολυτάραχη και αμφιλεγόμενη πολιτική και επιχειρηματική πορεία των δυο αδερφών, φαίνεται ότι και η προσωπική τους ζωή δεν ήταν ήρεμη. Ο Georg χώρισε από την πρώτη του Γερμανίδα σύζυγο, για να παντρευτεί μια 24χρονη Γερμανίδα τη Lisa, η οποία είχε έρθει στην Ελλάδα ως κατά τη διάρκεια της κατοχής και εργαζόταν σε γερμανικές υπηρεσίες. Ο Hektor είχε αρχικά παντρευτεί την κατά δέκα χρόνια μεγαλύτερη του Inge, ηθοποιό από τη Δρέσδη, με την οποία απέκτησε μια κόρη. Χώρισε όμως για να παντρευτεί μια νεαρή χορεύτρια, την Gertie, με την οποία απέκτησαν ένα γιο.
Εκτός από τον Fritz Buchner-Baucevich και τα παιδιά του, ας κάνουμε μια σύντομη αναφορά και στον αδερφό του, τον Johann, παρόλο που δεν είχε κάποια σχέση με την Ξάνθη. Σύμφωνα με άρθρο του ιστορικού Agostino Pendola, ο Johann ακολούθησε τους γονείς του που επέστρεψαν στη Νυρεμβέργη, όπου και πέθανε ο Georg Buchner-Baucevich, μάλλον κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου.
Το 1920 ο Johann μαζί με την ηλικιωμένη μητέρα του, μετακόμισαν στο Ραπάλλο της Βόρειας Ιταλίας. Εκεί παντρεύτηκε μια νεαρή μοδίστρα, τη Teresa Figallo. Απέκτησαν μια κόρη το 1921 τη Maria Lucia, η οποία πέθανε από αρρώστια το 1949, και ένα γιο το 1922, τον Federico Giorgio Giuseppe ή Joseph στα Γερμανικά. Όταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Johann αποφάσισε να επιστρέψει στη Γερμανία για να υπηρετήσει την πατρίδα του, παίρνωντας μαζί και τον ανήλικο τότε γιο του. Ο Johann πέθανε το 1943 στη Νυρεμβέργη. Ο γιος του επιστρατεύτηκε το 1944 στη Βέρμαχτ και σκοτώθηκε στις 14 Απριλίου 1945 στην Αυστρία, σε μάχη με τον Κόκκινο Στρατό. Η είδηση του θανάτου του δεν έγινε τότε γνωστή και θεωρήθηκε αγνοούμενος.
Η οικογένεια των Buchner–Baucevich ανήκει και αυτή στις λεβαντίνικες οικογένειες που δραστηριοποιήθηκαν στην Ξάνθη στη χρυσή εποχή του καπνού στα τέλη του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου και συνέχισαν και αργότερα να έχουν εμπορικά συμφέροντα ακόμα και αν δεν την επέλεγαν πια ως τόπο κατοικίας. Οι Buchner–Baucevich ήταν μια αστική κοσμοπολίτικη οικογένεια που άνετα κατάφερνε να έχει σχέσεις επαγγελματικές και οικογενειακές, στην Μικρά Ασία, στα Βαλκάνια, στη Γερμανία και την Ιταλία και να μιλάν τις γλώσσες όλων αυτών των χωρών. Ταυτόχρονα όμως η πορεία της οικογένειας σημαδεύτηκε από τις μεγάλες κρίσεις και τους πολέμους του 20ου αιώνα. Το κοσμοπολιτικό τους υπόβαθρο δεν εμπόδισε την έλξη που φαίνεται να άσκησε ο γερμανικός εθνικισμός και η εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία στα χρόνια του Μεσοπολέμου.
Αλέξιος Ντετοράκης Εξάρχου
Ιστορικός – Ξεναγός
