Η Ξάνθη, και η νοτιοδυτική Θράκη ευρύτερα, έχει ένα πλούσιο πολιτιστικό πρόσωπο. Από μικρός είχα τη χαρά – την ευλογία θα έλεγα – να μεγαλώσω μαζί με παιδιά που μιλούσαν διαφορετική γλώσσα και είχαν άλλη πίστη. Είχα μαθητές και μαθήτριες από τη μειονότητα, με πολλούς και πολλές διατηρώ θερμές σχέσεις και φιλία. Έχω την αίσθηση ότι η συνύπαρξη αυτή με βοήθησε σε πολλούς τομείς – αυτό όμως είναι ένα άλλο θέμα.
Τώρα, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Ρομά στις 8 του Απρίλη, θυμήθηκα δύο κείμενά μου. Το 2014 έγραψα και δημοσίευσα το κείμενο «Άραγε θέλουμε μορφωμένη τη μουσουλμανική μειονότητα;». Πριν από χρόνια, το 2017, τρεις μαθητές από το 8ο γυμνάσιο βρήκαν ένα πορτοφόλι και το παρέδωσαν. Με την ευκαιρία, έγραψα ένα ποίημα, το οποίο διάβασα στο σχολείο τους και σε άλλες περιστάσεις της τοπικής Επιτροπής Ειρήνης με τον αξέχαστο Γιώργο Κολλάρο.
Θα δημοσιεύσω από το άρθρο που προανέφερα τα σημεία που σχετίζονται με τους Ρομά. Και θα κλείσω το κείμενό μου με το ποίημα που αφιέρωσα στους νέους και νέες μας.
Στη Θράκη, όπως ήδη αναφέραμε, η μουσουλμανική μειονότητα έχει ως μητρική γλώσσα την τουρκική, την πομακική και τη ρομανί / τα τσιγκάνικα. Στην περιοδική έκδοση διαλεκτολογικών μελετών «Ελληνική Διαλεκτολογία». τ. 5 / 1996 – 1998, που εκδίδεται με τη φροντίδα του Τομέα Γλωσσολογίας Φιλολογικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και του Ν. Κατσάνη καθηγητή του τμήματος, υπάρχουν σημαντικές εργασίες που σχετίζονται με τις «Δίγλωσσες ομάδες του ελληνικού χώρου». Όσον αφορά τη Θράκη, στο συγκεκριμένο τόμο περιλαμβάνονται οι εργασίες του Παναγιώτη Κυρανούδη «Η γλώσσα των τουρκόφωνων μουσουλμάνων της Θράκης» (σελ. 113 – 139) και «Οι Πομάκοι και η γλώσσα τους» (σελ. 141 – 192) και του Σωφρόνη Χατζησαββίδη «Οι Ρομ της Ελλάδας και η γλώσσα τους» (σελ. 193 – 214). Στις τρεις αυτές εργασίες, εκτός από την επιστημονική τεκμηρίωση περιλαμβάνεται και πλούσια σχετική βιβλιογραφία.
[…] Το τρίτο άρθρο είναι του Χατζησαββίδη Σωφρόνη, Αν. Καθηγητή Παιδαγωγικής Σχολής (τμήμα Φλώρινας) του ΑΠΘ, και αναφέρεται στους Ρομ της Ελλάδας και τη γλώσσα τους.Οι Ρομ (Τσιγγάνοι και Γύφτοι) της χώρας μας, εγκαταστημένοι ή μετακινούμενοι, αποτελούν ένα μέρος των Ρομ που ζουν σε όλη σχεδόν την υφήλιο. Άρχισαν να πρωτοεμφανίζονται σε περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας γύρω στον 11ο αιώνα και στο σημερινό ελληνικό χώρο γύρω στο 14ο με 15ο αι μ.Χ. Έκτοτε ζουν σε διάφορα μέρη του ελληνικού χώρου, από τη Θράκη έως την Κρήτη. Ένα μεγάλο ρεύμα εμφανίζεται με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδίως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, από την περιοχή Κωνσταντινούπολης και Σμύρνης. Σήμερα υπολογίζεται ότι ζουν στην Ελλάδα από 100.000 ως 200.000 Ρομ.
Η γλώσσα των Ρομ, ρομανές ή ρομανί, αντικατοπτρίζει κάποια χαρακτηριστικά του πολιτισμού τους, από τα οποία κυρίαρχο είναι η έντονη ποικιλία. Η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι Ρομ της Ελλάδας παρουσιάζει μια τεράστια ποικιλία, που εντοπίζεται κυρίως στο λεξιλόγιο και δευτερευόντως στη φωνητική, τη μορφολογία και τη σύνταξη. Η γλωσσική μορφή που χρησιμοποιούν οι Ρομ της χώρας μας αποτελεί μια διάλεκτο της ρομανές και διακρίνεται σε διάφορα ιδιώματα. Είναι μια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα και παρουσιάζει αρκετά κοινά με τις άλλες ινδοευρωπαϊκές. Περιέχει στοιχεία των αρχικών γλωσσών των Ρομ (σανσκριτικά, χίντι, παντάμπι κ.ά.) και πολλά στοιχεία από την περσική, τουρκική, ρουμανική, αρμενική, βουλγαρική και, φυσικά, την ελληνική.
Ο αρθρογράφος καταλήγει σημειώνοντας ότι «Η ρομανές παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά μιας γλώσσας που έχει παραδοθεί μόνο προφορικά : συρρικνωμένο λεξιλόγιο, χαλαρή δομή και μεγάλη μορφολογική ποικιλία».
ΤΑ ΠΑΛΑΤΙΑ ΤΗΣ ΝΙΟΤΗΣ (2017/8)
[Αφιερωμένο στη νεολαία του λαού μας]Μιαν ιστορία θα σας πω / που μοιάζει παραμύθι
για τρεις λεβέντες που έσκαβαν / χωράφι νύχτα μέρα.
Τρεις φίλοι ήταν γκαρδιακοί / που στήναν το χωριό τους. / Νερό να βρούνε για να πιούν / νερό για να ποτίσουν / νερό για να ξεπλύνουνε / μαύρες σκιές και φόβο, / στα βάσανά τους βάλσαμο.
Κι οι τρεις μαζί παλεύανε / κι οι τρεις θεμέλια ρίχνανε
όνειρα στο χωριό τους.
Άνθρωποι πλούσιοι δυνατοί / Κι ανόητοι αντάμα,
εμπόδια βάζουν στη δουλειά / να πνίξουνε το έργο.
Οι τρεις λεβέντες προχωρούν / να στήσουν το χωριό τους. / Βρίσκουν νερό γουλιά γουλιά
με πόνο το μαζεύουν / σ’ ασκιά το κρύβουν,
προχωρούν και χαίρονται / και χτίζουν.
Πέτρα την πέτρα χτίζουνε, / μέλι και γάλα τρέχει,
κάθε καινούριο σπιτικό / διώχνει κακούς και τιποτένιους – κι ο ουρανός χαμογελά, / ουράνιο τόξο στέλνει.
Κι οι τρεις λεβέντες θέριεψαν, / στήσανε μύρια έργα –
θαρρέψανε που στη ζωή / αν δίνεις χέρι σ’ άλλον,
δύναμη παίρνουν περισσή / όλοι μικροί μεγάλοι,
πολύχρωμη τραβάν γραμμή / που λάμπει μες στα μάτια.
Παλάτια χτίζουν της χαράς, / παλάτια της ειρήνης.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
