Περίμενα πώς και πώς αυτό το καλοκαίρι να ρθει στην Ξάνθη ο σεβαστός φίλος Γιώργος Αποστολίδης. Αλλά, φευ! Η είδηση του θανάτου του σταμάτησε τις προσδοκίες μου. Έμειναν οι αναμνήσεις μου οι παιδικές και νεανικές, με τον αριστερό δικηγόρο και ΕΔΑΐτη υποψήφιο βουλευτή, που δεν τον άφηναν σε χλωρό κλαρί προδικτατορικά, που στέριωσε στην Αθήνα, αλλά ήταν ένα πολιτικό αποκούμπι της Ξάνθης.
Γεώργιος Αποστολίδης 1926 – 2022, οι νέοι οφείλουν να τον γνωρίσουν και οι πολίτες να τον τιμήσουν.
Πρόσφατα μιλώντας για τον Μίκη Θεοδωράκη ανέφερα σημαντικές επισημάνσεις του, ενώ παλιότερα μίλησα για το βιβλίο του «Προσωπικές Αναμνήσεις από τον εικοστό αιώνα» (β΄ έκδοση, Ξάνθη 2010, σελ. 198 + 29 σελίδες Φωτογραφικό υλικό, τυπωμένο στην ‘Τελεία και Παύλα’)
Στο σημερινό κείμενο θα παραθέσω κάποια στοιχεία και από τα δύο αυτά κείμενα, που αποδεικνύουν το εύρος και βάρος της προσωπικότητάς του. Θα επανέλθω σε μια νέα προσέγγιση εν καιρώ.
Το πρώτο κείμενο δείχνει την πολιτική του εντιμότητα και ειλικρίνεια.
«Ο Γιώργος Αποστολίδης (Ξάνθη, 1926) δικηγόρος, με μια ζωή όλο αγώνες στο χώρο της αριστεράς, υποψήφιος βουλευτής της ΕΔΑ – ΠΑΜΕ στο νομό Ξάνθης στις εκλογές του 1958 και του 1961, ενεργός πολίτης ως τις μέρες μας, έχει δημοσιεύσει εκτός από άλλα κείμενα, δύο τόμους με Προσωπικές Αναμνήσεις, στον τόμο «Προσωπικές Αναμνήσεις από τον Εικοστό αιώνα», β΄ έκδοση, 2010, αναφέρεται στην ιστορία της οικογένειάς του που ήρθαν στην Ξάνθη πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και η αφήγηση φτάνει ως το 1974.
Στο 6ο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο «Από τις εκλογές του 1961 μέχρι τη μεταπολίτευση του 1974» παρατίθεται ένα κείμενό του σχετικό με το «Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» του Μίκη Θεοδωράκη (σελ. 185 – 188). Ο Γιώργος Αποστολίδης έστειλε ένα κείμενο – επιστολή προς την Αυγή το 1962, η οποία όμως δεν το δημοσίευσε. Μια χαρακτηριστική παράγραφο παραθέτουμε.
«Ο Μ. Θεοδωράκης δεν έδειξε πως είχε ‘τελειωμένη’ γνώμη γύρω από το έργο του και πως ‘χολώθηκε’ γιατί δεν του έγινε ενθουσιώδης κριτική. Αντίθετα, απ’ τις δηλώσεις του προς την ‘Αυγή’ φαίνεται πως επιζήτησε και την κριτική και δέχεται και τις επικρίσεις. Η ηθική του προσωπικότης δεν μας επιτρέπει να του αποδίδουμε τέτοιες μικρότητες. Διαμαρτυρήθηκε για κάποια, συνωμοσία σιωπής, γύρω από το έργο του «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» που από όλους είχε γίνει αντιληπτή και που είναι τελείως απαράδεκτη, ιδίως όταν προέρχεται από την αριστερά για ένα οπαδό της. Και μόνο το γεγονός ότι η Αυγή έγραψε καθυστερημένα κριτική, αντικειμενική στα περισσότερα της σημεία, δείχνει ότι η διαμαρτυρία του ήταν δικαιολογημένη».
Ο Γιώργος Αποστολίδης στην συνέχεια του κειμένου του αναφέρεται στη στάση της Αυγής ως εφημερίδας της Αριστεράς. Υποθέτω ότι τα σχόλια αυτά οδήγησαν στη μη δημοσίευση της επιστολής του από την εφημερίδα.
Επέλεξα δύο τρία σχόλιά του σχετικά με το θέμα μας:
«Είναι κοινό μυστικό, ότι ‘πνευματικοί παράγοντες’ που ανήκουν στην αριστερή διανόηση, μπροστά σε τρίτους, όχι μόνο εχλεύασαν το ‘Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού’ αλλά μίλησαν και για νέα περίπτωση προσωπολατρείας […] Ή μήπως έχουμε την αφελή γνώμη πως ο κόσμος της πνευματικής αριστεράς αποτελείται μόνο από Αγγέλους […] Πλάι στην ‘υπεύθυνη ηγεσία’ υπάρχουν και ‘ανεύθυνα άτομα’ όσο υπεύθυνη και αν είναι πολλές φορές η θέση τους και ότι οι αδυναμίες, οι στενοκεφαλιές και οι καλλιτεχνικές αντιζηλίες δε λείπουν».
Το δεύτερο κείμενο αναφέρεται στις προσωπικές του αναμνήσεις από τον εικοστό αιώνα. Μια ζωή γεμάτη δράση και αγώνες.
Ο Γιώργος Φ. Αποστολίδης γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1926 από γονείς ανατολικοθρακιώτες, στο μεσοπόλεμο έζησε στην Ξάνθη, στην κατοχή βρέθηκε στην Αθήνα και στη Βέροια, όπου εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ, στην απελευθέρωση και στον εμφύλιο ζει στη Θεσσαλονίκη, όπου δραστηριοποιείται στις τάξεις της νεανικής αντίστασης, όντας μαθητής και φοιτητής της Νομικής στη συνέχεια. Τότε δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο λόγω της συμμετοχής στην ΕΠΟΝ, φυλακίστηκε, αμνηστεύθηκε, τελείωσε τη νομική, επέστρεψε στην Ξάνθη, το 1958 και 1961 κατέβηκε στις εκλογές με την ΕΔΑ, μόνο το 1964 διορίστηκε δικηγόρος στην Αθήνα, πλήρη πολιτικά δικαιώματα απέκτησε μόλις το 1974.
Οι τίτλοι των έξη κεφαλαίων δείχνουν και το περιεχόμενο του βιβλίου :
- Η οικογένειά μου στην Ανατολική Θράκη
- Στην Ξάνθη του Μεσοπολέμου
- Κατοχή
- Από την απελευθέρωση στον εμφύλιο
- Επιστροφή στο Πανεπιστήμιο
- Από τις εκλογές του 1961 μέχρι τη μεταπολίτευση 1974
Η χρησιμότητα του βιβλίου είναι πολυεπίπεδη. Φρονώ ότι είναι ένα άριστο βοήθημα τοπικής ιστορίας ειδικά για την Ξάνθη, γενικής και πολιτικής.
Στο πρώτο κεφάλαιο σημειώνω ιδιαίτερα τη θέση στην Ανατολική Θράκη της γυναίκας που ήταν ισότιμη με του άντρα (σελ. 16 – 17).
Από το δεύτερο κεφάλαιο, συγκινήθηκα γιατί το νέο μου γραφείο, Ανατολικής Θράκης 30, βρίσκεται στο σημείο που βρισκόταν ένα παλιό σπίτι όπου γεννήθηκε ο Γ. Αποστολίδης. Στο κεφάλαιο αυτό πληροφορούμαστε πολλά για τη ζωή στην Ξάνθη το Μεσοπόλεμο, τις γλωσσικές διαμάχες, πληροφορίες για το μεγάλο θρακιώτη λαογράφο Μένο Φιλήντα (σελ.24 – 25), το καπνεργατικό κίνημα, την αριστερή κουλτούρα και τα σχετικά με την εκλογή δημάρχου της αριστεράς στην Ξάνθη αλλά και στην Καβάλα. Διαβάζουμε επίσης ενδιαφέροντα στοιχεία για τη διασκέδαση, καθώς και για μια φωτογραφία όπου παιδάκι είναι ο συγγραφέας και ο Μάνος Χατζιδάκις και η αδελφή του Μιράντα (σελ. 44). Ο Γιώργος πάει στο γυμνάσιο, στην παλιά πόλη, έχουμε πολλά στοιχεία, μου έκανε εντύπωση ότι ίδιες ακριβώς αναμνήσεις έχω κι εγώ, παρόλο που μας χωρίζει μια εικοσιπενταετία. Θαύμα η σελίδα με τα πορνεία του Παζαριού (σελ. 48). Έρχεται ο πόλεμος, ο συγγραφέας περιγράφει τη μέρα που στο Γυμνάσιο στις 28 Οκτωβρίου 1940 τους διώχνουν γιατί κλείνει το σχολείο λόγω του πολέμου. Μου θυμίζει ανάλογες σελίδες από τα «Παιδιά των Πελαργών» του Στέφανου Ιωαννίδη.
Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην Κατοχή. Ο συγγραφέας το Μάρτη του 1941 κατεβαίνει στην Αθήνα, αργότερα βρίσκεται στη Βέροια. Έχουμε πολύ σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή στα χρόνια της Κατοχής. Κράτησα κάποιες γενικότερες διαπιστώσεις, όπως για το κλίμα της κατοχής. «Όμως, παρ’ όλη την ανέχεια και την πείνα, υπήρχε ακόμα κάποια ανθρωπιά, και όταν έπεφτε κανείς στο δρόμο πεινασμένος έσπευδαν οι γύρω να του δώσουν λίγες σταφίδες, κανένα κομμάτι ψωμί κλπ., για να τον συνεφέρουν» (σελ. 66). Αναφέρεται στην ΕΠΟΝ και στο συνέδριό της (Οκτώβρης 1943). Και πάλι τονίζει το καλό κλίμα, τη συνεργασία και την κοινωνική αλληλεγγύη. Αργότερα ο Γ. Αποστολίδης βρίσκεται στην κατοχική Θεσσαλονίκη, δραστηριοποιείται πολιτικά στο γυμνάσιό του και διακρίνεται.
Το τέταρτο κεφάλαιο περιγράφει την, κατά τη γνώμη μου, δυσκολότερη περίοδο του νέου ελληνισμού, που μας καθορίζει κι ως σήμερα, από την Απελευθέρωση στον Εμφύλιο. Με αντικειμενικότητα και ψυχραιμία ο συγγραφέας δίνει τα στοιχεία και διατυπώνει κρίσεις. Σημειώνω την αναφορά του στο Μάνο Χατζιδάκι που γράφει τη μουσική για το θίασο των Ενωμένων Καλλιτεχνών, που κινείται στο χώρο της Αριστεράς στα μεταπαλευθερωτικά χρόνια (σελ. 113). Ο Αποστολίδης εντωμεταξύ είναι φοιτητής της Νομικής του ΑΠΘ, όπου δραστηριοποιείται πολιτιστικά πλέον στο χώρο της ΕΠΟΝ. Το 1948 συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε θάνατο για ‘αντεθνική δράση’. Μαθαίνουμε πολλά για τη ζωή στο Εφταπύργιο. Εξαιρετικά ενδιαφέροντα είναι από δω και πέρα τα στοιχεία που αναφέρονται στο Μανόλη Αναγνωστάκη, συγκρατούμενό του (σελ. 129 κ.εξ.). Πληροφορούμαστε για τη δίκη τους, τη θανατική καταδίκη τους, τον εγκλεισμό και το 1950 η απελευθέρωσή τους, ύστερα από αμνήστευση. Να τονίσω ότι παρά τις δυσκολίες, υπήρχε πνευματικότητα και πολιτιστική ζωή των καταδίκων και εγκλείστων στο Εφταπύργιο. Βγαίνοντας από τη φυλακή μετά τη χάρη, παρατηρεί : «Αφήνοντας πίσω χιλιάδες άλλους φυλακισμένους και εξορίστους, δεκάδες άλλες χιλιάδες σκοτωμένους, ανάπηρους και εκτελεσμένους, ξεκινούσα, σε ηλικία εικοσιπέντε σχεδόν ετών, καινούρια ζωή, χωρίς απατηλά οράματα και ψευδαισθήσεις» (σελ. 150).
Το πέμπτο κεφάλαιο επιγράφεται ‘Επιστροφή στο Πανεπιστήμιο’ και καλύπτει τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, τότε που το Πιστοποιητικό Κοινωνικών Φρονημάτων ήταν το Α και το Ω όλων, κυρίως των νέων που ήθελαν ν’ ανοίξουν τα φτερά τους. Μετά τη λήψη του πτυχίου, 1953 – 1960 επιστροφή στην Ξάνθη. Αδύνατο να πάρει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Βοηθός στο συμβολαιογράφο πατέρα του. Αναγκάζεται να κατεβεί στην Αθήνα όπου αργότερα δικηγορεί. Στις σελίδες αυτού του κεφαλαίου μαθαίνουμε πώς ήταν η Ξάνθη στη δεκαετία μετά τον εμφύλιο, αλλά και για τις εκλογές του 1958 και 1961, όταν ο Γ. Αποστολίδης ήταν υποψήφιος του νομού Ξάνθης με την ΕΔΑ και το ΠΑΜΕ αντίστοιχα. Προεκλογικές λεπτομέρειες συναρπαστικές.
Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στο διάστημα 1961 – 1974. Είναι τα δύσκολα χρόνια, μετά τις εκλογές βίας και νοθείας, είναι η δικτατορία και η μεταπολίτευση. Ο συγγραφέας ασκούμενος στην αρχή, ενεργών δικηγόρος μετά, μας πληροφορεί για πρόσωπα και πράγματα, αναφέρω πάλι τη σχέση του με το Μανόλη Αναγνωστάκη (σελ. 193), με τον Αλέξανδρο Αργυρίου (σελ.194) και το Σήφη Νικολαΐδη (σελ. 197).
Αγαπητέ φίλε Γιώργο Αποστολίδη, καλό ταξίδι!
Σε ευχαριστούμε για το πλούσιο έργο, για την ολόγιομη το δίκαιο και το καλό ζωή σου!
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
