Το «Σπίτι του Αμερικάνου στα Άβδηρα»

Το «Σπίτι του Αμερικάνου» στην σημερινή του μορφή.

Η ιστορία του κτηρίου – Η ιστορία πίσω από τον άνθρωπο

Στο σημερινό κέντρο του χωριού των Αβδήρων και του Παραδοσιακού οικισμού του,  και πλησίον της παλιάς τοξοτής βρύσης, στέκει αγέρωχο στο πέρασμα των χρόνων, το λεγόμενο «Σπίτι του Αμερικάνου».  Ένα εμβληματικό κτήριο, το οποίο έχει συνδεθεί άμεσα με τον ιδιοκτήτη του και ακόμη και σήμερα, προσδιορίζεται από αυτόν.

Το εν λόγω διώροφο κτήριο, με εμβαδόν 100τ. μ.  ανά όροφο, φέρει ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά και στοιχεία που το κάνουν να ξεχωρίζει εντός του Παραδοσιακού οικισμού των Αβδήρων, όπου εντάσσεται αρμονικά,  αποτελώντας αναπόσπαστο οργανικό μέρος του.

Έναν Παραδοσιακό οικισμό, ο οποίος δημιουργήθηκε τουλάχιστον πριν το 1725.

Η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη αρχικά της Γενισέας, ως πρωτεύουσας του Καζά κατά την Οθωμανική περίοδο αλλά παράλληλα και της ευρύτερης γύρω από αυτήν περιοχής, με αφορμή την καλλιέργεια του καπνού,  προσέλκυσε και συγκέντρωσε εργατικό δυναμικό και πληθυσμιακές ομάδες από διάφορες περιοχές της Ελλάδος, κυρίως όμως από την Μακεδονία και την Ήπειρο.

Άλλες ομάδες που εργάζονταν στην ευρύτερη περιοχή μας, ήταν τα μπουλούκια των Ηπειρωτών μαστόρων και Πετράδων, οι οποίοι και συνέβαλαν στην διαμόρφωση μιας καινούργιας αρχιτεκτονικής στην περιοχή.

Ίσως η καλλιέργεια του καπνού, να ήταν και ο λόγος της άφιξης και του «Αμερικάνου» στα Άβδηρα, την Μπουλούστρα της εποχής εκείνης.

Ο «Αμερικάνος», κατά κόσμον Απόστολος Παπαγεωργίου, του Βασιλείου και της Χαρίκλειας, ήταν Μακεδόνας και καταγόταν από την Καστοριά. Βρέθηκε στην Μπουλούστρα (Άβδηρα), γνώρισε και ερωτεύτηκε την Λαμπρινή Γιαννακού, του Μιχαήλ και της Αρετής, της έδωσε τον λόγο του ότι θα γυρίσει πίσω και θα την παντρευτεί (γιατί έπρεπε να γυρίσει πίσω στην Αμερική όπου εργαζόταν) και επέστρεψε μετά από 18 ολόκληρα χρόνια, για να τηρήσει την υπόσχεσή του!

Παντρεύτηκαν και ο Απόστολος Παπαγεωργίου, ο «Αμερικάνος», αγόρασε το διώροφο εμβληματικό κτήριο στο κέντρο των Αβδήρων για να στεγάσουν την οικογένεια τους. Το κτήριο, φέρει στο τριγωνικό αέτωμα του, μαρμάρινη κτητορική επιγραφή από τον αρχικό κτήτορα του, με τα εξής στοιχεία:»1890-ΑΠΡΙΛΗΟΣ 23-ΜΙΧΑΗΛ ΙΩΑΝΝΟΥ-ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ».

Από την ανάγνωση και μελέτη της προαναφερθείσας κτητορικής επιγραφής, καταρρίπτεται και η εκδοχή της ανέγερσης του κτίσματος από τον «Αμερικάνο», καθώς αυτός κατά το έτος ανέγερσης (1890), ήταν μόλις 10 χρονών.

Κατά την ταπεινή μου άποψη, λανθασμένα αποδίδεται και το όνομα Μιχαήλ Ιωάννου σε Ηπειρώτη Μάστορα αλλά πρέπει να αποδοθεί στον αρχικό ιδιοκτήτη, ο οποίος και αυτοπροσδιορίζεται ως Ηπειρώτης, κάτι που συναντούμε και σε άλλα κτίσματα, ιδίως Χάνια, μέσα στην πόλη της Ξάνθης.

Ο Απόστολος Παπαγεωργίου(«Αμερικάνος»), λόγω και της καλής οικονομικής του κατάστασης, έφερε και το πρώτο αυτοκίνητο στα Άβδηρα. Γεννήθηκε στην Καστοριά το 1880 και έζησε όλη την υπόλοιπη ζωή του μετά τον γάμο του, στα Άβδηρα, ως γεωργός, αποκτώντας συνολικά 5 παιδιά.

Την Άννα(1929), την Αλεξάνδρα(1932), τον Σπυρίδωνα(1934), την Μαρίκα(1938) και την Χαρίκλεια(1940).

Απεβίωσε στις 15 Μαρτίου του 1954, σε ηλικία 74 χρόνων, στα Άβδηρα, από «γεροντικό μαρασμό», σύμφωνα με την ληξιαρχική πράξη θανάτου του, του Ληξιαρχείου Αβδήρων.

Η σύζυγος του, Λαμπρινή Γιαννακού -Παπαγεωργίου,  γεννηθείσα το 1900, απεβίωσε στις 24 Οκτωβρίου του 1975, στα Άβδηρα, σε ηλικία 75 χρόνων,  συνεπείας «εγκεφαλικής εμβολής», σύμφωνα με την ληξιαρχική πράξη θανάτου της, επίσης από το Ληξιαρχείο Αβδήρων.

Από τα παιδιά του Αποστόλου και της Λαμπρινής Παπαγεωργίου, συνεχίζουν να ζουν στα Άβδηρα, απόγονοι από δύο τους παιδιά, η οικογένεια Κυριακά από την Άννα και η οικογένεια Παπαγεωργίου από τον Σπυρίδωνα. Η Άννα, μετά τον γάμο της, εγκαταστάθηκε στον ισόγειο όροφο του κτηρίου μέχρι και την πώληση του.

Το «Σπίτι του Αμερικάνου», αγοράστηκε και περιήλθε στην κατοχή του Δήμου Αβδήρων, από τους πρώην ιδιοκτήτες του και κληρονόμους, τον Αθ. Κυριακά και την  Μ. Λεμονίδου. Αποκαταστάθηκε και αναπαλαιώθηκε, ώστε η επαναχρησιμοποίηση του να εναρμονίζεται με τις σύγχρονες απαιτήσεις ενός λειτουργικού δημόσιου χώρου για την εξυπηρέτηση των πολιτών της τοπικής κοινωνίας. Σήμερα, στον ισόγειο χώρο του κτηρίου, λειτουργεί υποκατάστημα Κ. Ε. Π.

Το ιδιαίτερο αυτό διώροφο κτίσμα, έχει χαρακτηριστεί ταυτόχρονα με την παρακείμενη τοξωτή κοινοτική βρύση, από το Υπουργείο Πολιτισμού, ως «Έργα Τέχνης», με την συνημμένη Υπουργική  απόφαση ΔΙΛΑΠ/Γ/290/4413/17-2-86, η οποία δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 350/τ. β. /23-5-86.

Εγκαινιάστηκε το 2009, από τον τότε Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, κ. Σταμάτη Δημήτριο και την τότε Δήμαρχο Αβδήρων, κ. Εύα Τσακίρη, ως Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αβδήρων, ένα πολυχώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων και δράσεων, με συνεδριακή αίθουσα και του δόθηκε το όνομα «Αντιλογίας Δόμος», το οποίο είναι εμπνευσμένο από το έργο «Αντιλογίαι», του μεγάλου Αβδηρίτη Φιλοσόφου Πρωταγόρα.

Η ανακαίνιση του κτηρίου, πραγματοποιήθηκε με χρηματοδότηση 500. 000 ευρώ, από το πρόγραμμα «Θησέας».

Η πρώτη δημόσια καταγραφή του επιβλητικού κτίσματος, γίνεται κατά την επίσκεψη του Θεολόγου- Αρχαιολόγου και ιστορικού Ερευνητή, Γεωργίου Λαμπάκη, ο οποίος κατά την επίσκεψη του στην Ξάνθη και τα Άβδηρα, τον Αύγουστο του 1902, το αποθανατίζει φωτογραφικά μαζί με τον τότε περιβάλλοντα χώρο του(ΧΑΕ 3418).

Στα «Θρακικά Χρονικά», τεύχος 15, του Ιουλίου του 1964, ο Ράλλης Κοψίδης, στην δημοσίευση του, με τίτλο:»Οδοιπορικό της περιοχής Αβδήρων(με σχέδια του Ιδίου)», στην σελ. 174, μας δίνει μια χαρακτηριστική περιγραφή του «Σπιτιού του Αμερικάνου» κατά την επίσκεψη του: «Στην πλατεία του χωριού, βλέπει κανείς ακόμα μια ωραία βρύση με σκαλιστά λουλούδια, και παρακάτω είναι το «σπίτι του Αμερικάνου», που το έχτισε ένας ομογενής αφού βαρέθηκε να ζει στην βάρβαρη Αμερική κι ήρθε στο χωριό του να ξεκουραστεί. Είναι το ωραιότερο νεοκλασσικό σπίτι που έχω δει στην περιοχή της Ξάνθης».

Αναμφισβήτητα, το επιβλητικό «Σπίτι του Αμερικάνου», έχει αφήσει το «αποτύπωμα» του στον τοπικό αστικό ιστό, διαχρονικά, στο πέρασμα των χρόνων.

Στέκει σήμερα, στο κέντρο των Αβδήρων, 135 χρόνια από την ανέγερση του, πλήρως ανακαινισμένο και εναρμονισμένο σε ένα καινούργιο περιβάλλον, «κουβαλώντας» τις μνήμες των προηγούμενων ιδιοκτητών του αλλά παράλληλα, κοιτώντας με αισιοδοξία προς ένα ευοίωνο μέλλον που θα του παρέχουν οι σημερινοί Αβδηρίτες!

Με ιδιαίτερη τιμή και θερμές ευχαριστίες, προς τους συμβαλλόμενους στην έρευνα,
Κώστας Μαυρομάτης,  συλλέκτης -ερευνητής.

ΘΕΡΜΕΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ:

1. Χρύσα Ραξιώνη, Πρόεδρο του Χορευτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Αβδηριτών, Φιλόλογο, Ιστορικό.
2. Δημήτρη Βουρβουκέλη, τέως Πρόεδρο Αβδήρων

3.Χορευτικό και Πολιτιστικό Σύλλογο Αβδηριτών.

4. Σταματία Παπαγεωργίου.
5. Οικογένεια Κυριακά.
6. Ληξιαρχείο Δήμου Αβδήρων.
7. Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Ξάνθης.

ΠΗΓΕΣ:

1. «ΑΒΔΗΡΑ»(Ιστορία και Λαογραφία του σημερινού χωριού), Δημήτρη Δανδαλίδη, Άβδηρα 1993.
2. «Θρακικά Χρονικά», τεύχος 15- Ιούλιος 1964.
3. Ληξιαρχείο Δήμου Αβδήρων.
4. Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Ξάνθης.

(Αρχείο φακέλου οικίας Αθ. Κυριακά-Μ. Λεμονίδου).

5. Αρχείο Οικογένειας Γ. Λαμπάκη. ΧΑΕ.