Ένα αποφασιστικό βήμα για την κατανόηση και, ενδεχομένως, την αντιμετώπιση των αυτοάνοσων νοσημάτων σηματοδοτεί το φετινό βραβείο Νόμπελ Ιατρικής, που απονεμήθηκε σε τρεις κορυφαίους επιστήμονες από την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Με πάνω από 150 καταγεγραμμένες αυτοάνοσες παθήσεις και περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού να νοσεί, τα αυτοάνοσα αποτελούν σήμερα την τρίτη πιο συχνή αιτία ασθένειας, μετά τον καρκίνο και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Κι ενώ οι επιστήμονες ακόμη προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται ενάντια στο ίδιο το σώμα, η ιατρική κοινότητα έχει πλέον στα χέρια της ένα νέο «κλειδί»: τον έλεγχο των λεγόμενων Τ-Ρυθμιστών κυττάρων — εξειδικευμένων κυττάρων που αποτρέπουν την «εκτροπή» του ανοσοποιητικού.
Οι τρεις νομπελίστες και η ανακάλυψή τους
Το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής 2025 απονεμήθηκε στον Ιάπωνα Σιμόν Σακαγκούτσι, καθηγητή Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οζάκα, και στους Αμερικανούς ερευνητές Μαίρη Μπράνκοου (Πρίνστον) και Φρεντ Ράμστντελ (Sonoma Biotherapeutics, Σαν Φρανσίσκο).
Η ερευνητική τους εργασία εστιάζει στη “Περιφερειακή Ανοσολογική Ανοχή” – ένα κρίσιμο σύστημα ελέγχου που εξασφαλίζει πως το ανοσοποιητικό δεν επιτίθεται σε υγιή κύτταρα. Η λειτουργία αυτή πραγματοποιείται μέσω των Τ-Ρυθμιστικών κυττάρων (T-regs), που δρουν ως «σωματοφύλακες» των ιστών.
Πώς λειτουργούν τα αυτοάνοσα; Ένα ανοσοποιητικό σε σύγχυση
Υπό κανονικές συνθήκες, το ανοσοποιητικό απομονώνει και εξουδετερώνει επικίνδυνους παθογόνους μικροοργανισμούς. Στα αυτοάνοσα, ωστόσο, αυτό το σύστημα φαίνεται να «μπερδεύεται» και να αναγνωρίζει ως εχθρό τα ίδια του τα κύτταρα.
Αυτή η λανθασμένη απόκριση ενοχοποιείται για νόσους όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, ο ερυθηματώδης λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο διαβήτης τύπου 1, η ψωρίαση, μεταξύ άλλων.
Η θεωρία του «μοριακού μιμητισμού» και η πανδημία
Νέα επιστημονικά δεδομένα συνδέουν ιογενείς λοιμώξεις, όπως ο COVID-19, με την εκδήλωση αυτοάνοσων. Ορισμένοι ιοί φαίνεται να «μιμούνται» υγιή ανθρώπινα κύτταρα, οδηγώντας το ανοσοποιητικό σε σύγχυση και αυτοκαταστροφική δράση — ένα φαινόμενο γνωστό ως μοριακός μιμητισμός.
Ανησυχητική άνοδος και ρόλος των περιβαλλοντικών παραγόντων
Η εμφάνιση αυτοάνοσων αυξάνεται με εντυπωσιακούς ρυθμούς — σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και 19% ετησίως. Η ρύπανση, το άγχος, η κακή διατροφή και οι καταχρήσεις θεωρούνται πλέον βασικοί πυροδοτικοί παράγοντες, σύμφωνα με την ειδικό ρευματολόγο Ελένη Κομνηνού, διευθύντρια στο Metropolitan General.
Παρότι η κληρονομικότητα παίζει ρόλο, φαίνεται πως η καθημερινή ζωή και οι περιβαλλοντικές συνθήκες επηρεάζουν περισσότερο.
Αυτοάνοσα και φύλο: Γυναίκες στην πρώτη γραμμή
Εντυπωσιακό είναι το εύρημα πως το 80% των πασχόντων από αυτοάνοσα είναι γυναίκες. Η σχέση αυτή αποδίδεται, μεταξύ άλλων, στο χρωμόσωμα Χ, που παίζει ρυθμιστικό ρόλο στο ανοσοποιητικό. Άτομα με τριπλά χρωμοσώματα Χ (π.χ. γυναίκες με σύνδρομο τριπλού Χ ή άνδρες με σύνδρομο Klinefelter) εμφανίζουν πολλαπλάσιο κίνδυνο για εκδήλωση αυτοάνοσων.
