Της Μπουρτζού Γιαμανσαβαντσιλάρ
Καθηγήτριας Τουρκικής Γλώσσας
Η ονομασία της ψυχολογικής χειραγώγησης προέρχεται από ένα βρετανικό θεατρικό έργο του 1938, το Gaslight (Φως του Γκαζιού). Στο έργο, ο πρωταγωνιστής Τζακ Μάνινγκχαμ χαμηλώνει σκόπιμα το φως της λάμπας γκαζιού στο σπίτι, προσπαθώντας να πείσει τη γυναίκα του, Μπέλα, ότι «αρχίζει να τρελαίνεται». Το θύμα φτάνει στο σημείο να αμφιβάλλει για την ίδια του την πραγματικότητα. Αυτή η αδίστακτη τακτική, το λεγόμενο gaslighting, όταν στοχεύει ένα μόνο άτομο αποτελεί τραγωδία· όταν όμως εφαρμόζεται στην πολιτική αρένα, δηλαδή στη σκέψη ολόκληρων μαζών, μετατρέπεται σε καταστροφή. Ακριβώς όπως το φως της λάμπας γκαζιού, έτσι και η πολιτική χειραγώγηση χαμηλώνει σιγά σιγά το φως της αλήθειας, αναγκάζοντας τις μάζες να αμφιβάλλουν γι’ αυτό που βλέπουν με τα ίδια τους τα μάτια.
Η πολιτική χειραγώγηση δεν είναι ένα κατάφωρο ψέμα· είναι ένας μηχανισμός πιο εκλεπτυσμένος, πιο ύπουλος. Στην πραγματικότητα, είναι η αποκοπή της αλήθειας από το πλαίσιό της και η επαναπλαισίωσή της με τρόπο που να υπηρετεί έναν συγκεκριμένο σκοπό, κατευθύνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήματα των μαζών προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα δηλητήρια των σύγχρονων κοινωνιών. Και ακριβώς σε αυτό το σημείο, αντηχεί στο μυαλό μου η έννοια των «Ιδεολογικών Μηχανισμών του Κράτους» (ΙΜΚ) του Αλτουσέρ. Ο Αλτουσέρ υποστηρίζει ότι το κράτος δεν κυριαρχεί μόνο με τη βία (μέσω των Κατασταλτικών Μηχανισμών: στρατός, αστυνομία, φυλακές), αλλά ταυτόχρονα και μέσω της ιδεολογίας (μέσω των Ιδεολογικών Μηχανισμών: εκπαίδευση, θρησκεία, οικογένεια, ΜΜΕ, πολιτισμός). Αυτοί ακριβώς οι ΙΜΚ μπορούν να μετατραπούν στα πιο εύφορα εδάφη για την πολιτική χειραγώγηση. Για παράδειγμα, το εκπαιδευτικό σύστημα θέτει τα θεμέλια της χειραγώγησης, χαράζοντας στο μυαλό από μικρή ηλικία μια συγκεκριμένη ιστορική αφήγηση, μια συγκεκριμένη «αλήθεια». Τα ΜΜΕ διαμορφώνουν την κοινή αντίληψη, προβάλλοντας συνεχώς μία μόνο οπτική γωνία, αποσιωπώντας ή διαστρεβλώνοντας τις εναλλακτικές φωνές. Η θρησκεία παράγει κοινωνική συναίνεση, προσαρμόζοντας τις ερμηνείες των ιερών κειμένων σε συγκεκριμένες πολιτικές ατζέντες. Ο πολιτισμός και η τέχνη έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάζουν συγκεκριμένες ιδεολογίες ως «φυσικές» ή «οικουμενικές». Όλα αυτά είναι εργαλεία που χρησιμοποιούνται μεθοδικά για να κανονικοποιήσουν τον λόγο της εξουσίας, να περιθωριοποιήσουν τις αντιφρονούσες φωνές και, ουσιαστικά, να μας κάνουν να αντιλαμβανόμαστε αυτό που μας επιβάλλεται ως «δική μας επιλογή». Αυτοί οι μηχανισμοί είναι οι εκλεπτυσμένοι τρόποι για να μας εγκλωβίσουν σε μια κατασκευασμένη πραγματικότητα, παίζοντας με την ίδια την πραγματικότητα.
Σήμερα, ο πόλεμος Ισραήλ-Παλαιστίνης που εκτυλίχθηκε μπροστά στα μάτια μας, καταγράφεται στην ιστορία ως ένα από τα πιο σκληρά και ωμά παραδείγματα πολιτικής χειραγώγησης. Η προσπάθεια του Ισραήλ να νομιμοποιήσει τον βομβαρδισμό χιλιάδων αθώων παιδιών, την καταδίκη εκατομμυρίων σε πείνα και δίψα, την παρεμπόδιση της ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα, και συνολικά την οικοδόμηση των υποδομών μιας γενοκτονίας μπροστά στα μάτια του κόσμου, παρουσιάζοντάς τα όλα αυτά κάτω από το πρόσχημα του «αγώνα κατά της Χαμάς», είναι ακριβώς η πολιτική χειραγώγηση που υλοποιείται μέσω των προαναφερθέντων ΙΜΚ. Πρόκειται για μια προσπάθεια απόκρυψης εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου, πίσω από μια υψηλή ρητορική όπως ο «αγώνας κατά της τρομοκρατίας». Όταν οι μηχανισμοί των ΜΜΕ παρουσιάζουν τις επιθέσεις ως «αντίποινα», μετατρέπουν τον αριθμό των νεκρών παιδιών σε στατιστικές και χαρακτηρίζουν την παλαιστινιακή αντίσταση ως «τρομοκρατία», στην πραγματικότητα ενεργοποιούνται οι ιδεολογικοί μηχανισμοί για τους οποίους μιλούσε ο Αλτουσέρ. Οι αφηγήσεις περί θρησκείας, ιστορίας και ασφάλειας χρησιμοποιούνται αδιάκοπα για να αποσιωπήσουν τη συνείδηση της κοινής γνώμης, να εμποδίσουν την αμφισβήτηση και να εκλογικεύσουν την εξόντωση ενός έθνους. Η διεκδίκηση εδαφών χιλιάδων ετών μετατρέπεται σε εργαλείο χειραγώγησης απέναντι στο διεθνές δίκαιο και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ενώ η ετικέτα του «τρομοκράτη» προσφέρεται ως δικαιολογία για να ξεπλυθεί η συλλογική τιμωρία που επιβάλλεται στον άμαχο πληθυσμό. Και εμείς, απέναντι σε αυτή τη φρικτή εικόνα, οφείλουμε να είμαστε πιο άγρυπνοι, πιο κριτικοί, για να μην πέσουμε στον ιστό αυτής της χειραγώγησης. Διότι αυτό το ζήτημα δεν αφορά μόνο «εκείνους», αλλά αποτελεί κοινή υπόθεση ολόκληρης της ανθρωπότητας και για την επόμενη μέρα.
