Ξύπνα καημένε μου ραγιά,
ξύπνα να δεις τη λευτεριά.
Παπασταύρος Παπαγαθαγγέλου
Από τη στιγμή που γεννιέται ένα παιδί οι γονείς του αγωνιούν για το πότε θα μιλήσει. Πότε θα πει την πρώτη του λέξη και ποια θα είναι αυτή. Και όταν αρχίσει να μιλάει, οι γονείς χαίρονται, στην αρχή τουλάχιστον. Έπειτα, με το πέρασμα των χρόνων, όταν «η γλώσσα τρέχει ροδάνι», οι μεγάλοι δε δείχνουν το ίδιο ενδιαφέρον, για να ακούσουν τους μικρούς και τον δικό τους τρόπο που αντιλαμβάνονται τον κόσμο..
Οι άνθρωποι επιδιώκουμε να μιλάμε. Ίσως θεωρούμε πως οι άλλοι θέλουνε να μας ακούσουν. Ίσως απλά θέλουμε να ακουστούμε. Πόσο ανάγκη έχει ο καθένας μας να ακουστεί αλήθεια; Λίγες είναι οι φορές που ζητούμε από κάποιον άλλον να μιλήσει για εμάς. Συνήθως, όταν φοβόμαστε να μιλήσουμε.
Ο τύπος αναλαμβάνει να μιλήσει για εμάς. Εκεί, ανάμεσα στα άρθρα, των εφημερίδων μα και του ηλεκτρονικού τύπου, διαβάζουμε κείμενα με τα οποία συμφωνούμε και ταυτιζόμαστε. Αυτό μας προκαλεί μια ικανοποίηση. Άλλες φορές είμαστε τελείως αντίθετοι με όσα διαβάζουμε. Επίσης, μπορεί να διαβάσουμε κάτι που δεν έχουμε σκεφτεί. Έτσι, ρίχνουμε μια νέα ματιά στον κόσμο, βλέπουμε τα πράγματα διαφορετικά. Σπουδαία η υπηρεσία που παρέχει στην κοινωνία ο τύπος. Για αυτό, μες στον Μάιο, γιορτάζουμε την παγκόσμια ημέρα ελευθερίας του τύπου.
Αυτή η ελευθερία του τύπου δεν είναι δεδομένη. Καμία ελευθερία δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Μόλις την θεωρήσεις σίγουρη, κινδυνεύεις να την χάσεις. Τις περισσότερες φορές, όταν αρχίζεις και χάνεις την ελευθερία σου, δεν το πιστεύεις. Ίσως γιατί από παντού ακούς πως είσαι ελεύθερος. Είμαστε όμως πραγματικά ελεύθεροι;
Στον τύπο, μπορεί κάποιες απόψεις να προβάλλονται ως «ελεύθερες», στην ουσία όμως προβάλλουν αυτό που θέλει η εξουσία να πιστέψουμε. Οι άλλες απόψεις, που είναι αντίθετες σε αυτές που προβάλλονται, λογοκρίνονται. Σήμερα, ο «πόλεμος» εναντίον των αντίθετων φωνών έχει πολλές όψεις. Για παράδειγμα, μπορεί να υπάρχουν στρατιές από «ομάδες αλήθειας», καλά αμειβόμενες, που πνίγουν τις διαφορετικές φωνές χαρακτηρίζοντάς τες, πολλές φορές, ως «ψεκασμένες» ή οπισθοδρομικές. Έτσι, οι πρεσβευτές μιας άλλης αλήθειας, φιμώνονται.
Ο λαός έχει ανάγκη να ακούσει μια γνήσια φωνή. Κάποιον που αντιτίθεται σε όσα στραβά γίνονται. Κάποιον που ίσως ν’ ακούγεται υπερβολικός, μα φαίνεται έτσι γιατί τα λέει «έξω απ’ τα δόντια». Κάποιον που οι άλλοι μπορεί να τον χαρακτηρίσουν ως «Καραγκιόζη».
Σε καιρούς δύσκολους, όταν το μεροκάματο βγαίνει με το ζόρι, όταν ο μισθός δε φτάνει για όλον τον μήνα, όταν οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι, καλλιεργείται ο φόβος. Όταν υπάρχει φόβος αρχίζουμε και δεχόμαστε, χωρίς να μιλάμε, τα πάντα. Μέσα μας όμως υπάρχει μια φωτιά που καίει ακόμα. Σιγοβράζει το αίμα μας και επιζητούμε αυτόν που θα μιλήσει για εμάς, τον Καραγκιόζη!
Δεν είναι τυχαίο που δίνουμε το όνομα του προσφιλή καμπούρη του θεάτρου σκιών σ’ αυτούς που αντιτίθενται σε όσα παρουσιάζονται ως «λογικά», σε όσα πρεσβεύει η εξουσία. Ο ίδιος ο ξυπόλητος έχει τολμήσει να στήσει την παράγκα του απέναντι από το σεράι. Έτσι δηλώνει ευθαρσώς στον Πασά: «εγώ εδώ είμαι, ό,τι κι αν κάνεις θα με βρεις απέναντι σου!».
Έτσι, ο Πασάς χρησιμοποιεί έναν άλλον άνθρωπο του λαού, τον Χατζηαβάτη. Τον φοβίζει και τον εξαγοράζει με πενταροδεκάρες. Του αναθέτει τον ρόλο του ντελάλη. Να διαδίδει την «αλήθεια» της εξουσίας στον λαό. Ο Καραγκιόζης, σαν ακούσει τη διαταγή του Πασά από τον Χατζηαβάτη, πετάει το καταβρεχτήρι στον φίλο του. Δεν το πετάει όμως με σκοπό να τον χτυπήσει, μα για να τον κάνει να σκεφτεί όσα έχει βάλει στο στόμα του η εξουσία και αυτός τα μεταφέρει «αμάσητα» στον λαό.
Ενώ στο πανί προβάλλεται πως ο Καραγκιόζης κοιμάται και ο Χατζηαβάτης τον ξυπνάει, στην ουσία γίνεται το αντίθετο. Ο Καραγκιόζης είναι αυτός που προσπαθεί να «ξυπνήσει» τον Χατζηαβάτη που κοιμάται τον «ύπνο του δικαίου». Όμως ακόμα κι αν ο Χατζηαβάτης δεν ξυπνήσει, ακόμα κι αν επιμένει να μεταφέρει τα όσα πληρώθηκε να πει, ο Καραγκιόζης δεν θα τ’ αφήσει έτσι. Θα προσπαθήσει να ξυπνήσει τους υπόλοιπους φίλους του. Θα φωνάξει όξω απ’ το σεράι, θα φάει ξύλο για όσα λέει. Δε θα σταματήσει όμως.
Ο Καραγκιόζης πάντα θα μιλάει. Μια φιγούρα από χαρτόνι είναι, αντέχει το ξύλο. Ακόμα και αν σχίσουν αυτήν τη φιγούρα, θα βρεθεί άλλος να τη σκαλίσει ξανά. Να πει αυτά που πρέπει, μέσα από τη φωνή του καμπούρη. Γι’ αυτό αγαπάμε τον Καραγκιόζη. Γιατί λέει αυτά που δεν μπορούμε να πούμε εμείς! Γιατί, ό,τι και να του κάνουν, αυτός δεν το βάζει κάτω. Δεν πεθαίνει ποτέ! Γιατί ο Καραγκιόζης δεν είναι απλά μια φιγούρα, είναι ένα σύμβολο.
Όταν αυτοί που κυβερνούν μας εκμεταλλεύονται, όταν μας φτάνουν στα όριά μας, όταν μας πνίγει το δίκιο, τότε ζητάμε τον ξυπόλητο. Αυτόν που δεν έχει τίποτα κι όμως είναι ευτυχισμένος. Γιατί έχει την αγάπη και την εμπιστοσύνη του απλού λαού. Εμείς, όταν τον έχουμε ανάγκη, τον πιάνουμε στα χέρια μας, τον ακουμπάμε στο πανί, βαράμε το κουδουνάκι και του φωνάζουμε: «Μίλα βρε Καραγκιόζη!». Κι αυτός ξεκινάει την παράστασή του…
Απόστολος Δομτζίδης
Καραγκιοζοπαίχτης – εκπαιδευτικός
apdomtz@gmail.com
