«Το σούβλισμα για τη Θράκη ήταν ξενόφερτο έθιμο, το οποίο βέβαια τους άρεσε και καθιερώθηκε. Την πρώτη μέρα ήταν το κουρμπάνι», αναφέρει ο ίδιος σε συνέντευξη του στη συχνότητα του «Ράδιο Παρατηρητής 94 fm»
Το Άγιο Πάσχα για τους Έλληνες έχει συνδεθεί με έθιμα τα οποία ξεκινούν από το Σάββατο του Λαζάρου. Μετά, τη Μεγάλη Εβδομάδα ξεκινούσε η εβδομάδα του μεγάλου Πάθους και του γενικού χριστιανικού πένθους. Η μέρα του Πάσχα ήταν πολύ χαρούμενη, αφού υπήρχαν και έθιμα την πρώτη μέρα του Πάσχα, μετά τη δεύτερη Ανάσταση.
Το «Ε» παρουσιάζει κάποια από τα κυριότερα έθιμα της Θράκης κατά τη διάρκεια των ημερών της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα σύμφωνα με όσα είχε δηλώσει ο λαογράφος, Δημήτρης Βραχιόλογλου στη συχνότητα του «Ράδιο Παρατηρητής 94 fm» στο πλαίσιο συνέντευξης το 2017.
Τα κάλαντα του Λαζάρου και τα τραγούδια, τραγουδιόταν από μικρές ομάδες κοριτσιών το Σάββατο του Λαζάρου, αλλά και την Κυριακή των Βαΐων. Είναι ακριβώς παρόμοια τα τραγούδια που ακούμε και παρόμοιες οι ομάδες των κοριτσιών που έβγαιναν στα χωριά για να τραγουδήσουν τα τραγούδια της Βάγιας. Η βάγια ήταν η κούκλα που κρατούσαν και περιφερόντουσαν από σπίτι σε σπίτι. Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ στη Θράκη τα πασχαλινά έθιμα αρχίζουν από το Σάββατο του Λαζάρου, του φτωχολάζαρου, την Κυριακή των Βαΐων. Οι δύο αυτές γιορτές είναι αφιερωμένες σε δυο σπουδαία και σημαντικά γεγονότα που αναφέρονται και στο Ευαγγέλιο.
Τα τραγούδια του Λαζάρου, που τραγουδούμε εδώ στη Θράκη δεν έχουν σχέση με τον Λάζαρο, δεν αναφέρονται στον Λάζαρο, όπως στην υπόλοιπη Ελλάδα, που τραγουδούν συνήθως μελαγχολικούς στίχους και αναφέρονται στο γεγονός της νεκρανάστασης του Λαζάρου. Αντίθετα, αναφέρονται σε διάλογο με τον Λάζαρο. Εδώ έχουμε τραγούδια που μοιάζουν, αρκετά θα έλεγα, με τα τραγούδια των Χριστουγέννων, όπου τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια στη Θράκη είναι υπόθεση των ανδρών, των παλικαριών και των μικρών παιδιών, ενώ τα πασχαλιάτικα υπόθεση των γυναικών, των κοριτσιών. Τα τραγούδια αναφέρονται ακριβώς σε στίχους που συναντάμε και στα χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Θα πουν τραγούδια για τον αφέντη, θα πουν τραγούδια για τη νοικοκυρά, για τον μικρό μικρούτσικο σαββατογεννημένο, θα πουν δηλαδή τραγούδια, ανάλογα με τα πρόσωπα της οικογένειας, τα οποία θέλουν να πάνε στο σπίτι που θα επισκεφτούν. Έχουμε μια σειρά εθίμων όλες τις ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας. Στη Θράκη τη Μεγάλη Δευτέρα αρχίζουν οι καλονυχτιές. Όποιος δεν μπορεί να νηστέψει τη μεγάλη σαρακοστή, θα νηστέψει αυτή την εβδομάδα. Είναι κάτι που παρατηρείται και σήμερα. Βέβαια παλιότερα η νηστεία ήταν καθιερωμένη σχεδόν σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Πραγματικά όλη τη σαρακοστή δεν υπήρχε κάποιος που να μην νηστεύει. Από την εβδομάδα αυτή δεν κάνουν καμία σπιτική δουλειά, ούτε μαγειρεύουν, εκτός από τα καθαρίσματα, το βράσιμο των αυγών και το ζύμωμα. Ολόκληρη τη Μεγάλη Εβδομάδα επικρατούσε μια κατάσταση θλίψης και πένθους, γιατί ο ίδιος ο Χριστός υπέφερε. Δεν χόρευαν ούτε και τραγουδούσαν. Με τον αργαλειό, τη συνήθη εργασία των γυναικών, δεν καταπιανόντουσαν καθόλου οι γυναίκες, γιατί ο Χριστός ήταν σταυρωμένος και το είχαν σε κακό. Τη Μεγάλη Δευτέρα και τη Μεγάλη Τρίτη γινόταν η καθαριότητα των σπιτιών, το ασβέστωμα, το σφουγγάρισμα, οι συνήθεις εργασίες της νοικοκυράς. Τη Μεγάλη Τετάρτη γινόταν το ευχέλαιο στην εκκλησία, όπως και σήμερα ακριβώς συνηθίζεται και μάλιστα συγκεντρώνει πολύ κόσμο, αλλά γινόταν και στα σπίτια των κατοίκων της υπαίθρου. Ο παπάς ευλογεί τότε τα αυγά και το αλεύρι. Σε πολλά μέρη οι νοικοκυρές βάφουν τη μέρα τούτη δύο κόκκινα αυγά, για να μην τα σπάσει ο «ασήμανδρος» -και υπάρχουν και τραγούδια για αυτό ακριβώς το γεγονός- να είναι γερά και τα έβαζαν στο εικονοστάσι. Όπως και μια καταγραφή που υπάρχει από το Σοφικό, από την Ευαγγελία Τελάκη και από το χωριό Πετράδες Έβρου, τη Μεγάλη Τετάρτη βάζουμε δυο αυγά να βάψουμε πριν χτυπήσει η καμπάνα για να μη σπάσουν τα αυγά που θα βάψουμε τη Μεγάλη Πέμπτη. Κι εγώ επισκεπτόμενος τα χωριά, πραγματικά, βλέπω ότι τηρούν αυτό το έθιμο, να βάφουν τη Μεγάλη Τετάρτη δυο αυγά. Τα υπόλοιπα τα βάφουν τη Μεγάλη Πέμπτη ή την «Κόκκινη Πέφτη», όπως την έλεγαν. Σε αρκετά χωριά μου την αναφέρουν και με το όνομα «Χαλαζοπέφτη». Δεν ξέρω γιατί. Ίσως γιατί ο καιρός πάντοτε τη Μεγάλη Εβδομάδα ήταν άστατος. Μια βροχή, μια χαλάζι. Την ημέρα τούτη γίνεται και πάλι ευχέλαιο. Ένας λόγος είναι για να μην πέσει χαλάζι και να προστατέψουν τις σοδιές τους. Από το αλεύρι μάλιστα που χρησιμοποιούσαν στο ευχέλαιο της Μεγάλης Πέμπτης, το έπαιρναν οι νοικοκυρές και το φυλούσαν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Γιατί όταν αρρώσταινε κάποιο μέλος της οικογένειας, του έδιναν για να γίνει καλά. Είναι αυτά τα γιατροσόφια τα οποία είναι μια άλλη ενότητα στο λαϊκό πολιτισμό. Πολύ πρωί, κάθε νοικοκυρά, κρεμούσε στην πόρτα ή στο παράθυρο που έβλεπε στην Ανατολή, ένα κόκκινο πανί ή μια κόκκινη κουβέρτα, γιατί το κόκκινο θύμιζε το αίμα του Κυρίου. Σε πολλά χωριά, το πρώτο αυγό που θα έβαφαν οι νοικοκυρές τη Μεγάλη Πέμπτη, το έβαζαν στο εικόνισμα για 40 τουλάχιστον ημέρες. Μετά το πήγαιναν στο αμπέλι, στο σύνορο που δεν πατιέται ο τόπος, για να μην πατήσει το αυγό ανθρώπινο πόδι. Σε πολλά χωριά εξακολουθούν να το κάνουν ακόμη και σήμερα. Το έκαναν για καλή αγροτική χρονιά και καλή σοδιά. Αυτή τη μέρα συνηθιζόταν επίσης ο γαμπρός να στέλνει δώρο στη νύφη, όπως φόρεμα, παπούτσια, «σουργκούτσια» όπως τα λέμε, και τη λαμπάδα και η νύφη με τη σειρά της δώριζε τα δικά της δώρα. Ακόμη έφτιαχναν και κουλούρες στο φούρνο με το σταυρό στη μέση, και βάζανε ένα κόκκινο αυγό. Σε πολλά χωριά τα λέγαμε και «γκουγουχτούρες» και τα περίμεναν τα μικρότερα παιδιά να τα πάρουν σαν δώρο. Στις Πετράδες, το αυγό της ημέρας το βάφουν μόνο του και το βάζουν στο εικονοστάσι της Παναγίας, γι’ αυτό λέγεται και «αυγό της Παναγίας». Το αυγό της προηγούμενης χρονιάς, το παίρνει το πρώτο παιδί της οικογένειας και το πετάει στο ποτάμι, γιατί το αυγό πρέπει να πάει σε μέρος απάτητο, για να μην μπορεί να το πατήσει άνθρωπος ή ζώο. Το θεωρούσαν τρομερή αμαρτία αυτό. Είναι έθιμα που γίνονταν και μάλιστα κυριαρχούσαν μέχρι τη δεκαετία του ’70 και του ’80, που τότε βέβαια έσφυζαν από ζωή όλα τα χωριά μας. Μετά το ’70 άρχισε να γίνεται το «καταραμένο» ρεύμα της μετανάστευσης, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της Ελλάδας, κυρίως στο εξωτερικό όπου ο νομός που επλήγη περισσότερο ήταν ο ν. Έβρου, όπου υπάρχουν πάρα πολλές ομάδες και ολόκληρα χωριά στη Γερμανία. Πραγματικά βλέπει κανείς έναν ιλιγγιώδη αριθμό κατοίκων, όπου οι κάτοικοι που παραμένουν μετανάστες, στη Γερμανία, να διατηρούν όλα τα ήθη και τα έθιμα τόσο της αποκριάς όσο και του Πάσχα. Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι ότι στη Στουτγάρδη μαζεύτηκαν όλες οι ελληνικές κοινότητες και ομάδες και ήρθαν και από τη Σαμοθράκη και ρώτησα πόσοι είναι εκεί και μου είπαν 2.000 άνθρωποι. Το νησί δεν έχει 2.000 κατοίκους. Μόνο στην περιφέρεια της Στουτγκάρδης είναι 2.000 Σαμοθρακίτες. Από τότε, αφού και τα χωριά άρχισαν να ερημώνουν, άρχισαν λίγο να «ατονούν» και τα έθιμα.
Τα έθιμα της ημέρας του Πάσχα
Το σούβλισμα για τη Θράκη ήταν ξενόφερτο έθιμο, το οποίο βέβαια τους άρεσε και καθιερώθηκε. Την πρώτη μέρα ήταν το κουρμπάνι. Το κουρμπάνι ήταν μαγειρευτό φαγητό που μαγειρευόταν στο φούρνο της τότε κατοικίας. Το κάθε σπίτι στην αυλή του είχε και το δικό του φούρνο. Έκαναν το κουρμπάνι με διάφορους τρόπους, και αν αναφερθούμε στα κουρμπάνια των χωριών του Έβρου είναι μια ολόκληρη ενότητα που κάθε χωριό έχει και ένα διαφορετικό τρόπο μαγειρέματος του δικού του κουρμπανιού. Μετά μεταφέραμε και το σούβλισμα και το χορό. Ο χορός γινόταν στην πλατεία, στο μεσοχώρι και μάλιστα έχουμε πολλά τραγούδια που αναφέρονται στην περίοδο του Πάσχα.
Η μέρα του Πάσχα ήταν πολύ χαρούμενη. Είχαν και έθιμα την πρώτη μέρα του Πάσχα, μετά τη δεύτερη Ανάσταση. Σε πολλά χωριά γινόταν το έθιμο «χαρέτς». Έβγαιναν σε δημοπρασία τα «δώρα», που στα χωριά κυρίως, εναπόθεταν στον επιτάφιο. Ήταν πετσέτες, μαντίλια, κλπ και αυτά μετά τη δεύτερη Ανάσταση γινόταν για να ενισχυθεί οικονομικά η εκκλησία. Έχουμε μια σειρά άλλων εθίμων μετά το Πάσχα που ακολουθούσαν μέχρι τη γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής. Στο Διδυμότειχο υπάρχει ένα ξωκλήσι και είναι μέσα σε βράχο στη συνοικία Κισλάδες και ονομάζεται Αγία Πέτρα. Ό,τι τσουρέκια και αυγά περίσσευαν το Πάσχα, πηγαίναμε και τα τρώγαμε εκεί το βράδυ της Αγίας Πέτρας. Την επομένη, της Ζωοδόχου Πηγής υπάρχουν πάρα πολλά, και στον Έβρο βέβαια, εκκλησάκια που είναι αφιερωμένα στη Ζωοδόχο Πηγή, όπου γίνονται λειτουργίες και εκεί έχουμε μια μαζική έξοδο των κατοίκων στις εκκλησίες αυτές, και έτρωγαν και εκεί τα τελευταία τσουρέκια και τα κόκκινα αυγά.
