Δεκάδες τα εγκαταλελειμμένα και τα ετοιμόρροπα – Το μεγάλο κόστος, η πολυϊδιοκτησία και οι αργές διαδικασίες αποθαρρύνουν τους ιδιοκτήτες για να τα συντηρήσουν-Χρειάζονται πρωτοβουλίες φορέων και συνδρομή της πολιτείας για τη διάσωση του μεγαλύτερου κατοικημένου παραδοσιακού οικισμού της χώρας
«Η παραμυθένια Παλιά μας Πόλη, η διατηρητέα», όπως την περιέγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις, με τα 1.200 χαρακτηρισμένα «διατηρητέα» κτίρια – κατοικίες των καπνεμπόρων του περασμένου αιώνα, που διέσωσε με Π.Δ. του 1976 ο τότε νομάρχης ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Θανόπουλος από την αντιπαροχή και την τσιμεντοποίηση και έκτοτε έγινε η κορωνίδα της τουριστικής προβολής του δήμου μας, η μαγική μας πόλη γερνάει…παρατημένη στο έλεος της φθοράς του χρόνου! Ένας περίπατος από τις παρυφές του οικισμού και σ’ ολο του το εύρος και όχι μόνο στην κεντρική οδό που δεσπόζουν τα εμβληματικά κτήρια αλλά μέσα στα στενά σοκάκια το επιβεβαιώνει. Σπίτια μισογκρεμισμένα, με ετοιμόρροπα σαχνισιά, αυλές χορταριασμένες, πόρτες και παράθυρα που χάσκουν ανοικτά, σπίτια εγκαταλειμμένα, ερημωμένα, παρατημένα και καταδικασμένα να …αργοπεθαίνουν! Αυτή είναι η άλλη όψη της Π. Πόλης χωρίς τα λαμπερά «φτιασίδια», των αναπαλαιωμένων δημοτικών κτηρίων που ωστόσο και μερικά απ’ αυτά χρειάζονται συντήρηση. Είναι όμως μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε αν θέλουμε να διατηρήσουμε το πλεονέκτημα ως δήμος και είναι μόνο φανφάρες κενές περιερχόμενου και η χιλιοειπωμένη φράση «ως κόρην οφθαλμού». Ιδιαίτερα δε τώρα που διατυπώθηκε η πρόθεση από την δημοτική αρχή να ξεκινήσει τις διαδικασίες για την ένταξη της Παλιάς Πόλης στην UNESCO μετά από σχετική πρόταση από την δημοτική παράταξη «Μπροστά».
Γιατί αργοπεθαίνει η Παλιά μας Πόλη;
Ποιες είναι οι αιτίες; Τι πρέπει γίνει για να αναστραφεί η κατάσταση; Ποιες πρωτοβουλίες και ποιες παρεμβάσεις απαιτούνται; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά ζητήσαμε από τον προϊστάμενο της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων Θεόδωρο Πριγκόπουλο, την πρόεδρο του Συλλόγου Μηχανικών Μελετητών Ιδιωτικών Έργων Ξάνθης Αννέτα Τσελεπή και το μέλος του ΤΕΕ Θράκης Αργύρη Πλέσσια.
Αρχικά να αναφέρουμε ότι τρεις από τις κύριες αιτίες που υπάρχουν πολλά εγκαταλελειμμένα σπίτια είναι η πολυϊδιοκτησία σε πολλά απ’ αυτά, οι κληρονόμοι που δεν διαμένουν στην Ξάνθη και κατέχουν μικρά μερίδια. Ένας όμως από τους κύριους ανασταλτικούς παράγοντες για την διάσωση – συντήρηση των κατοικιών αυτών είναι το υψηλό κόστος κατασκευής καθώς διέπονται από συγκεκριμένες προδιαγραφές ως διατηρητέα σε παραδοσιακό οικισμό και βέβαια οι αργές διαδικασίες για την αδειοδότηση. Μια προσπάθεια για χρηματοδότηση έγινε το 2020 επί θητείας Μανώλη Τσέπελη όταν επισκέφτηκε την Ξάνθη ο Γενικός Γραμματέας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ Μπακογιάννης Ευθύμιος και τότε εξήγγειλε ότι το Υπουργείο Ενέργειας έχει αναλάβει νομοθετική πρωτοβουλία για την αποκατάσταση ετοιμόρροπων μεσω του προγράμματος «διατηρώ κατ’οίκον» που θα χρηματοδοτεί δράσεις ανακατασκευής και επανάχρησης κτιρίων με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική καθώς και διατηρητέων. Το πρόγραμμα όμως αυτό τελικά δεν «έτρεξε».
Τι λέει η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων
Απ’ την πλευρά του ο κ. Πριγκόπουλος σημείωσε ότι η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων πραγματοποιεί τακτικά δράσεις ενημέρωσης και προτείνει καλές πρακτικές για την διάσωση του οικισμού τόσο του αστικού οικισμού όσο και των βιομηχανικών κτηρίων (καπναποθήκες) που διαθέτει η Ξάνθη. Ανέφερε δε ότι σε σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε το2022 στην Δράμα αναδείχθηκε ένα δίκτυο συνεργασίας με τους ΟΤΑ για την ανάδειξη αυτής της κληρονομιάς που έχει λάβει πανελλήνια διάσταση. Επεσήμαινε δε ότι μια ενότητα του σεμιναρίου αφορούσε τα χρηματοδοτικά εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν τους δήμους για την ανακατασκευή – αναπαλαίωση των δημοσίων κτηρίων, του αστικού οικισμού αλλά και καπνοθηκών. Αναφορικά με τα ιδιωτικά κτήρια ο κ. Πριγκόπουλος ανέφερε ότι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ενεργοποίησε την πλατφόρμα δημόσιας διαβούλευσης σχετικά με τους Οδηγούς Σχεδιασμού και Χρηματοδότησης του νέου προγράμματος «ΔΙΑΤΗΡΩ Ιδιωτικού Τομέα».
Η ψηφιακή πλατφόρμα (https://ypen.gov.gr/diavouleusi/forums/) τέθηκε σε λειτουργία από τις 23 Δεκεμβρίου 2024 και παρέμεινε ανοιχτή για υποβολή σχολίων έως τις 31 Ιανουαρίου 2025.
Το χρηματοδοτικό πρόγραμμα «ΔΙΑΤΗΡΩ Ιδιωτικού Τομέα» έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ 2021-2027 και αφορά σωστικά μέτρα και στατική ενίσχυση αλλά και ενεργειακή αναβάθμιση σε ιδιωτικά κτίρια και μνημεία.
Χρειάζεται εκ νέου έλεγχος και αξιολόγηση των κτηρίων υποστηρίζουν οι Μηχανικοί
Η κα Τσελεπή επεσήμανε πως υπάρχουν πολλά εγκαταλελειμμένα και πολλά απ’ αυτά ετοιμόρροπα κτήρια στην παλιά πόλη που κανείς δεν ενδιαφέρεται. Διατύπωσε δε την άποψη ότι θα πρέπει σ’ αυτά να παρεμβαίνει ο δήμος και να κάνει σωστικές εργασίες χρεώνοντας τους ιδιοκτήτες καθώς τίθεται θέμα δημόσιας ασφάλειας. Η κα Τσελεπή τόνισε ακόμη την αναγκαιότητα να γίνει ένας νέος έλεγχος και μια αξιολόγηση των κτισμάτων στην Παλιά πόλη αλλά και την αναγκαιότητα να ενεργοποιηθεί ένα πρόγραμμα που θα χρηματοδοτήσει τέτοιες παρεμβάσεις: «Είναι ανάγκη άμεσα να υπάρχει ένα πρόγραμμα «Διατηρώ» για να δώσει την δυνατότητα να διασωθούν κάποια κτίσματα. Γενικά το κτηριακό μας απόθεμα είναι μεγάλης ηλικίας και χρειάζεται ανακαίνιση . Είναι κρίμα οικισμοί όπως η Παλιά Πόλη της Ξάνθης, που έχει χαρακτηριστεί Διατηρητέα να έχουν αφεθεί στο έλεος του χρόνου. Πρέπει να γίνει εκ νέου ένας έλεγχος των κτηρίων και μια αξιολόγηση αυτών που χρήζουν προστασίας. Μια συνολική μελέτη για την Παλιά Πόλη που θα δίνει τις κατευθύνσεις και τις συγκεκριμένες προδιαγραφές ανακαίνισης σε συνεργασία με την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων που είναι η αρμόδια, όπως επίσης και το κόστος που θα απαιτείται. Μπορούν να διασωθούν, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση και στοχευμένες πρωτοβουλίες.».
Πρόταση Πλέσσια για ένταξη της Παλιάς Πόλης στον ευρωπαϊκό Οργανισμό EUROPA NOSTRA
Ο κ. Πλέσσιας έθεσε υπό αμφισβήτηση την ένταξη της Παλιάς Πόλης στην UNESCO επισημαίνοντας πως δεν συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά της μοναδικότητας ώστε να χαρακτηριστεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Ωστόσο όπως υποστήριξε: «Θα μπορούσε όμως να ενταχθεί στον ευρωπαϊκό Οργανισμό EUROPA NOSTRA που λειτουργεί παράλληλα με την UNESCO. Μια σοβαρή προσπάθεια κάναμε σαν ΤΕΕ το 2014 για την ένταξη του Πολυχώρου Σκέψης και Τέχνης, (το γνωστό Σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι) που συγκέντρωνε όλα τα κριτήρια που θέτει ο Οργανισμός αλλά δεν τελεσφόρησε. Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να γίνει για την Παλιά Πόλη αλλά να συσταθεί μια ομάδα εργασίας για να έχουμε όλα τα εχέγγυα να το πετύχουμε. Επίσης η Παλιά Πόλη μπορεί να προβάλλεται σαν μια ολότητα με τα βιομηχανικά κτήρια της Ξάνθης. Η παλιά πόλη ως αστικός οικισμός και οι καπναποθήκες όπου ήταν η βιομηχανική παραγωγή». Παράλληλα ο κ. Πλέσσιας αναγνωρίζοντας το υψηλό κόστος της αναπαλαίωσης και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ιδιοκτήτες πρότεινε η Αρχιτεκτονική σχολή σε συνεργασία με την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων να συντάξουν έναν Οδηγό επεμβάσεων και καλών πρακτικών ώστε να γνωρίζουν οι ιδιοκτήτες πως θα καταστήσουν τα σπίτια τους στον οικισμό με σύγχρονες προδιαγραφές λειτουργικότητας αλλά και στο πλαίσιο της διατηρησιμότητας.
