Το «Ε» συνάντησε πέντε χορογράφους και χορευτές στο 3ο Φεστιβάλ Χορού «Dancing Routes» στην Κομοτηνή, για μια συζήτηση γύρω από τη συμπεριληπτικότητα, την ισότητα και τη δύναμη του σώματος ως πολιτικού εργαλείου
Από τις 24 έως τις 27 Απριλίου, η Κομοτηνή φιλοξένησε το 3ο Φεστιβάλ Χορού «Dancing Routes»*, ένα τετραήμερο γεμάτο performances, εργαστήρια και συναντήσεις που έφεραν τον σύγχρονο χορό στο προσκήνιο — όχι μόνο ως τέχνη, αλλά και ως πεδίο κοινωνικού διαλόγου.
Εκεί είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε με πέντε ξεχωριστούς καλλιτέχνες, που μέσα από τη δουλειά τους φέρνουν στο φως ζητήματα όπως η σωματική επαφή, η αναπηρία, και η φεμινιστική ανάγνωση της πραγματικότητας. Μας μίλησαν η Νατάσα Φραντζή και ο Άλεξ Κυριακούλης, που δραστηριοποιούνται στο Βέλγιο, η Ειρήνη Κουρούβανη, η Ηρώ Κόντη και ο Κωνσταντίνος Κατσαμάκης — πέντε δημιουργοί που τοποθετούν το σώμα στο κέντρο όχι μόνο της σκηνής, αλλά και του κοινωνικού γίγνεσθαι.
Η επαφή δεν μπορεί να επιβληθεί — χτίζεται σταδιακά
«Το να αφεθώ μπορεί να είναι ο στόχος της διαδικασίας. Αλλά για να φτάσουμε εκεί, πρέπει πρώτα να χτίσουμε τις συνθήκες», μας λέει ο Κωνσταντίνος Κατσαμάκης, χορευτής, χορογράφος, δάσκαλος σύγχρονου χορού και αυτοσχεδιασμού μιλώντας για την τέχνη της επαφής στον χορό.
Για τον κ. Κατσαμάκη, το στάδιο της προεπαφής είναι θεμελιώδες: πώς πλησιάζουμε ο ένας τον άλλον, πώς αναγνωρίζουμε τα όρια, πώς συγχρονιζόμαστε με τον ρυθμό του άλλου σώματος. «Κάθε σώμα έχει τη δική του χρονικότητα. Η επαφή δεν μπορεί να επιβληθεί — χτίζεται σταδιακά. Και προσωπικά, επιμένω σε αυτό το στάδιο».
«Το αν αισθανθεί ένα σώμα έτοιμο να αφεθεί θα προκύψει — αν προκύψει — σε δεύτερο χρόνο. Δεν έχει νόημα εγώ να αφήνομαι και εσύ να πονάς», εξηγεί, τονίζοντας τη σημασία της αμοιβαιότητας στην επαφή.
Η επαφή ως καθημερινή πράξη
Η σωματική επαφή, λέει, δεν αφορά μόνο τον χορό. «Είναι μια βιωματική διαδικασία. Το να ασχολούμαι με το σώμα μου, πόσο μάλλον να χορεύω, με φέρνει σε κοινωνική διάδραση. Πιστεύω ότι η επαφή αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και δρούμε στην καθημερινότητα». Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι αυτή η εμπειρία δεν είναι ίδια για όλους: «Κάποιοι βλέπουν τον χορό ως αυτοπραγμάτωση, άλλοι ως μια σχέση ανάμεσα σε δύο σώματα».
Μετά την πανδημία: επιστροφή με φόβο και επιθυμία
Η πανδημία άφησε βαθιά ίχνη στη σχέση του με την επαφή. «Δίδασκα contact improvisation μέχρι την πανδημία. Μετά σταμάτησα. Μου πήρε τρία χρόνια για να ξαναμπώ στη διαδικασία. Ο φόβος δεν ήταν απλώς υγειονομικός, αλλά υπαρξιακός: “αν δεν μπορώ να χορεύω, δεν θα νιώθω ζωντανός”».
Χορός χωρίς αστερίσκους
Η συνεργασία της Νατάσας Φραντζή και της Ειρήνης Κουρούβανη μετρά πάνω από 25 χρόνια. Από την πρώτη τους συνάντηση στη σκηνή, η αναπηρία δεν αποτέλεσε ποτέ εμπόδιο — ούτε και θέμα προς διαπραγμάτευση. To έργο ΟΝΕ ΤΟ ΟΝΕ από την La Verita Dance Company πραγματεύεται τη σύνδεση δύο σωμάτων με διαφορετικές δυνατότητες και μια κοινή γλώσσα, αυτή του χορού και πιο συγκεκριμένα τη δυνατότητα ισότιμης επικοινωνίας μεταξύ τους χωρίς να προβάλλεται η διαφορετικότητα σαν περιοριστικός παράγοντας.
Η χορεύτρια Νατάσα Φραντζή σημειώνει ότι «Η έμπνευση ξεκίνησε από τη σχέση μας. Δεν τέθηκε ποτέ το ζήτημα της αναπηρίας στο τραπέζι. Με την Ειρήνη χορεύαμε από την πρώτη στιγμή ισότιμα. Δεν υπήρξε ποτέ η διαφορετικότητα ως εμπόδιο», λέει η Νατάσα.
Για την κ. Κουρούβανη, η οποία είναι αθλήτρια και χορεύτρια, αυτή η αρχή ήταν καθοριστική: «Ήμουν τυχερή, γιατί βρέθηκα σε μια επαγγελματική ομάδα χορού και μπορούσα να συνυπάρξω με το σώμα μου όπως είναι. Ο αυτοσχεδιασμός μου έδωσε τη δυνατότητα να εκφραστώ όπως ήθελα. Αυτό, 25 χρόνια πριν, δεν ήταν καθόλου αυτονόητο».
Η πρόκληση της ουσίας
Η παράστασή τους έχει ήδη παρουσιαστεί σε κοινό στη Γερμανία και την Κύπρο, και το ερώτημα που τις απασχολεί είναι κρίσιμο: πώς μπορείς να ξεχωρίσεις τον ειλικρινή ενθουσιασμό από την επιφάνεια της «συμπερίληψης»;
«Δεν θέλουμε η διαφορετικότητα να είναι ο λόγος που κάποιος ενθουσιάζεται. Δεν φτιάξαμε ένα έργο “συμπεριληπτικού” χορού. Φτιάξαμε ένα έργο σύγχρονου χορού, και θέλουμε το κοινό να ταξιδέψει στον χορό μας, όχι να σταθεί στην πρώτη εντύπωση της εικόνας», τονίζει η Νατάσα.
Η κ. Κουρούβανη συμφωνεί, διευκρινίζοντας τη θέση της με σαφήνεια: «Δεν σημαίνει ότι θέλουμε να κρύψουμε τη διαφορετικότητα – αλλά ούτε και να την προβάλλουμε. Εγώ αισθάνομαι χορεύτρια. Έχω εμπειρία 30 χρόνων, πολύ καλή σχέση με το σώμα μου και αυτό που με ενδιαφέρει είναι η ποιότητα στην κίνηση. Ακόμα και ένα σώμα με αναπηρία, αν δουλέψει, μπορεί να αγγίξει μια ιδιαίτερη αισθητική».
Σώματα απέναντι στην καταστολή
Η Ηρώ Κόντη παρουσίασε στο φεστιβάλ το έργο «Modulus of Resilience», μια παράσταση εμπνευσμένη από το «White Torture» της Ιρανής ακτιβίστριας και νομπελίστριας Ειρήνης, Narges Mohammadi. Το έργο αντλεί το υλικό του από τις ψυχολογικές και σωματικές μορφές βασανισμού που εφαρμόζονται σε πολιτικές κρατούμενες στο Ιράν, με τη «λευκή απομόνωση» ως κεντρικό άξονα.
«Ήθελα να εστιάσω στο πώς το σώμα αντιδρά στην ψυχολογική βία, στο πώς επιβιώνει, και τελικά στο πώς αντιστέκεται μέσα από την ίδια του την υλικότητα», εξηγεί η κ. Κόντη. «Οι λέξεις μετατρέπονται σε κίνηση και, στη συνέχεια, σε εργαλείο καταγραφής της βίας, αλλά και μνήμης της αντίστασης».
Η παράσταση δεν είναι μόνο καταγγελία. Είναι ένα σώμα επί σκηνής που μεταφέρει τη σιωπή, τη φθορά, τη μοναξιά, αλλά και το πείσμα να συνεχίσει να υπάρχει.
Η θέση της γυναίκας παραμένει ένα πεδίο άνισης μάχης
«Έχουν γίνει βήματα, αλλά όχι αρκετά», σημειώνει η κ. Κόντη όσον αφορά στη θέση της γυναίκας-δημιουργού. «Το 2025, μια γυναίκα εξακολουθεί να χρειάζεται να απολογείται για πράγματα που σε έναν άντρα περνούν απαρατήρητα — και αυτή η λογική, δυστυχώς, χρησιμοποιείται ακόμη και ως υπερασπιστική γραμμή σε δικαστήρια. Οι γυναίκες καταβάλλουν διπλάσια προσπάθεια για τα ίδια αποτελέσματα. Έχουμε δρόμο ακόμα μπροστά μας για να μιλήσουμε για πραγματική ισότητα».
Ο χορός στην Ελλάδα βρίσκεται σε μόνιμη κρίση
Ο χορογράφος Άλεξ Κυριακούλης μαζί με την κ Φραντζή ζουν και εργάζονται στο Βέλγιο — όχι από επιλογή περιπέτειας, αλλά από αναγκαιότητα.
«Δεν φύγαμε τυχαία», λέει η κ. Φραντζή. «Φύγαμε στην περίοδο της κρίσης, αλλά όχι λόγω αυτής. Ο χορός στην Ελλάδα βρίσκεται σε μόνιμη κρίση. Δεν υπάρχουν υποδομές, θέατρα, παιδεία. Δεν υπάρχει τίποτα που να στηρίζει επαγγελματικά έναν χορευτή ή μία χορεύτρια».
Στο εξωτερικό τα πράγματα είναι διαφορετικά, αλλά όχι ιδανικά. «Υπάρχει πρόνοια, υπάρχουν δομές και αντιμετώπιση του καλλιτέχνη ως επαγγελματία. Όμως, δεν πρέπει να αιθεροβατούμε: δεν είναι όλα ρόδινα».
Ο κ. Κυριακούλης επιβεβαιώνει τις δυσκολίες, προσθέτοντας και την εμπειρία του από την τριβή με τη γραφειοκρατία: «Φαντάσου ότι στο Βέλγιο δίδασκα μπαλέτο έχοντας πτυχίο οικονομολόγου, γιατί τα ελληνικά πτυχία χορού δεν αναγνωρίζονται. Όταν πήγαμε να ανοίξουμε βιβλία ως χορευτές, η Ελλάδα δεν υπήρχε καν στη λίστα των χωρών».
Παρόλαυτα, η σύγκριση με το Βέλγιο είναι αποκαλυπτική: «Εκεί, ακόμα και ένα χωριό έχει θέατρο 300 θέσεων, με προσωπικό και καλλιτεχνική επιτροπή. Στην Ελλάδα, ακόμα και οι μεγάλες πόλεις στερούνται βασικών υποδομών. Η κρίση εδώ είναι βαθιά και διαρκής – όχι μόνο οικονομική, αλλά και πολιτισμική», προσθέτει.
*Διοργάνωση:AMKE Xορευτικές Διαδρομές, ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής και Ανώτερη Επαγγελματική Σχολή Χορού Φωτεινής Κουτλογεωργίου
** Οι φωτογραφίες αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του Φάνη Βιλαέτη
