200 χρόνια από την γέννηση του μεγάλου Ευεργέτη της Ξάνθης – Μεγάλη έρευνα και επίσκεψη στην Κωνσταντινούπολη
Η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Ξάνθης, σε όλη της την μακρόχρονη διαδρομή προς την απελευθέρωση της πόλης και την οριστική της ενσωμάτωση στον Εθνικό κορμό, “γεύτηκε” απλόχερα τις ευεργεσίες ισχυρών οικονομικών παραγόντων της, οι οποίοι διακατέχονταν από υψηλά θρησκευτικά και πατριωτικά φρονήματα, με απώτερο σκοπό και στόχο την ενίσχυση της Κοινότητος, την πρόοδο και την ευημερία της αλλά και την μόρφωση της με ανάλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Ένας τέτοιος επιφανής ανήρ και εξέχων μέλος της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Ξάνθης αλλά και της Χαλκηδόνας Κων/πόλεως όπου ζούσε και δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά, ήταν ο καπνέμπορος Θεόδωρος Ζαλάχας εκ Σύρου, γεννηθείς στην Ξάνθη. Με την ιδιόχειρη διαθήκη του της 4ης Ιανουαρίου 1884, αφήνει κληροδοτήματα στην αγαπημένη του σύζυγο Αικατερίνη , το γένος Παναγιώτη Στάλιου, σε συγγενείς του, στον Εθνικό στόλο, στο Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα Αθηνών, στον Σύλλογο προς διάδοση των Ελληνικών Γραμμάτων Αθηνών, στο Εθνικό Ελληνικό Νοσοκομείο Κων/πόλεως, στο Εθνικό Ελληνικό Ορφανοτροφείον Κων/πόλεως, στην Μεγάλη του Γένους Σχολή στο Φανάρι Κων/πόλεως, στο Ελληνικόν Σχολείον και Παρθεναγωγείον Ξάνθης.
Προίκισε την πόλη της Ξάνθης με ιδιόκτητο Νηπιαγωγείο και το “Κληροδότημα Ζαλάχα”, το οποίο κάθε χρόνο επιβραβεύει με υποτροφίες αριστούχους μαθητές, οι οποίοι εισέρχονται σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας μας.
Μετά τον θάνατο του Θεόδωρου Ζαλάχα και της συζύγου του Αικατερίνης πολύ αργότερα, χάνονται τα “ίχνη” της οικογένειας αλλά και του υιοθετημένου γιου τους, Κων/νου, ο οποίος και αναφέρεται στην διαθήκη .
Σιγά-σιγά, με τα χρόνια, εξασθενεί η ανάμνηση τους και λιγοστεύουν τα μνημόσυνα στην μνήμη τους, ώστε πλέον, κανείς να μην γνωρίζει τον τόπο ταφής τους. Κανείς δεν τους αναζήτησε στον τόπο όπου αναπαύονται, ιδίως οι άμεσα οφελούμενοι, ώστε να τελέσουν ένα τρισάγιο στην μνήμη τους, υπέρ αναπαύσεως των ψυχών τους. Καμία ιστορική μαρτυρία, καμία πληροφορία από την τοπική βιβλιογραφία!
Είναι χαρακτηριστική η παραδοχή του αείμνηστου ιστοριοδίφη της Ξάνθης, Στέφανου Ιωαννίδη, στην μονογραφία του Θ.Ζαλάχα που παραθέτει στο Αναμνηστικό λεύκωμα για τα πεντάχρονα (5) της Φιλοπροόδου Ενώσεως Ξάνθης(Φ.Ε.Ξ.)-1958, ότι: “δυστυχώς δεν έχουμε και δεν μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε στοιχεία για την ζωή του ανθρώπου αυτού όσο κι αν προσπαθήσαμε γιατί γραπτό τίποτε δεν υπάρχει, οι δε επιζώντες συγγενείς του , τίποτε δεν γνωρίζουν περισσότερο”.
Στο βιβλίο που εξέδωσε το ΠΑΚΕΘΡΑ :”Ξάνθη γλυκυτάτη μητριά “, 2007 και περιλαμβάνει και την μονογραφία του Θεόδωρου Ζαλάχα, καταγράφονται στην σελ.16 οι προσπάθειες της ανεύρεσης τάφων της οικογένειας Ζαλάχα και Στάλιου, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα.
Αντιλαμβανόμενος την βαρύτητα και την σημασία του εντοπισμού των τάφων του Θεόδωρου και της Αικατερίνης Ζαλάχα, ως Ευεργετών της πόλης της Ξάνθης αλλά και με αφορμή την συμπλήρωση 200 χρόνων από την γέννηση του Επιφανούς αυτού Άνδρος(1825-2025), αποφάσισα να ξεκινήσω μια μεγάλη έρευνα για τον “εντοπισμό” τους, στα μέρη όπου έζησαν και τελεύτησαν, με επίκεντρο την Χαλκηδόνα (Kadıköy) Κων/πόλεως.
Από την ανάγνωση της διαθήκης του, ο Θεόδωρος Ζαλάχας, φαινόταν ότι είχε πεθάνει μάλλον το έτος 1884.Εστίασα την έρευνα μου στην σύζυγό του Αικατερίνη γιατί βιολογικά έζησε περισσότερο από τον σύζυγό της και λογικά θα ήταν θαμμένοι μαζί, σε κοινό οικογενειακό τάφο.
Το 1907, το όνομα της Αικατερίνης Ζαλάχα, καταγράφεται και αναφέρεται στο Προεδρείον της Φιλοπτώχου εν Χαλκηδόνι Αδελφότητος των Κυρίων, γεγονός που επιβεβαιώνει την άποψη ότι συνέχιζε να ζει στην Χαλκηδόνα Κων/πόλεως.
Έτσι, η έρευνα μου ξεκίνησε από το Κοιμητήριο του Αγ.Ιγνατίου Χαλκηδόνος και επεκτάθηκε στα αρχεία της Γεροντικής Μητροπόλεως Χαλκηδόνος, μετέπειτα στο Αρχειοφυλάκιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο Νεκροταφείο του Σισλί, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα!
Η ιδιαιτερότητα της έρευνας ήταν ότι πολλά αρχεία των Κοιμητηρίων των Ρωμιών της Πόλης, είχαν καταστραφεί κατά τους βανδαλισμούς και τα έκτροπα του 1955, γεγονός που μεγάλωνε τον βαθμό δυσκολίας του εντοπισμού τους. Η έρευνα συνεχιζόταν παράλληλα και με άλλους τρόπους, διαδικτυακά, γεγονός που έγειρε την πλάστιγγα της ανεύρεσης προς το μέρος μας!
Στην ψηφιακή βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών, εντοπίστηκε έγγραφο , το οποίο κατέγραφε μια ανταπόκριση της εφημερίδας “Ανατολικός Αστήρ ” , με ημερομηνία 26 Σεπτεμβρίου 1884 και περιέγραφε με πολλές λεπτομέρειες την κηδεία του Θεόδωρου Ζαλάχα αλλά και τον τόπο μεταφοράς της σορού του. Αυτό ήταν που “ξεκλείδωσε” το μεγάλο “μυστικό” του τόπου ταφής και αναπαύσεως του μεγάλου Ευεργέτη της Ξάνθης αλλά και του Έθνους!
Από το έγγραφο θα παίρναμε την πληροφορία ότι ο Θ.Ζαλάχας απεβίωσε μετά από μακροχρόνια ασθένεια. Η νεκρώσιμη ακολουθία τελέστηκε στον ιερό ναό της Αγίας Ευφημίας Χαλκηδόνος και πλήθος οικείων, φίλων, μεταξύ αυτών και ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος, Ν.Μίχος, συνόδευσε τον νεκρό , προεξάρχοντος του Μητροπολίτη Χαλκηδόνος, Καλλινίκου. Ο Θεόδωρος Ζαλάχας ήταν Έλλην υπήκοος και δημότης Σύρου.
Στον επίλογο του εγγράφου, διαβάζουμε ότι ο αξιομακάριστος ούτος Ομογενής, μεταφέρθηκε με ατμόπλοιο και ενταφιάστηκε στην Ζωοδόχο Πηγή, στην Μονή Παναγίας Μπαλουκλί!
Μετά από αυτόν τον “καταιγισμό” πληροφοριών και αποκαλύψεων του εν λόγω εγγράφου , εστίασα την αναζήτηση και έρευνα μου στην Μονή της Ζωοδόχου Πηγής -Παναγίας Μπαλουκλί, όπου οι τάφοι των Πατριαρχών και Ευεργετών και στο παρακείμενο Α’ Νεκροταφείο Ορθοδόξων Μπαλουκλί .
Όλα αυτά τα στοιχεία, τα μεταβίβασα στην αδελφή μου, Μαρία Καραγκιόζη, η οποία με την φίλη της Πεπίτα Αλατά, ταξίδεψαν στην Κων/πολη για τον εορτασμό των Θεοφανείων και τους ζήτησα να επισκεφτούν το εν λόγω νεκροταφείο πλησίον της Μονής Παναγίας Μπαλουκλί και να κάνουν μια πρώτη έρευνα , όπου και κατάφεραν να εντοπίσουν τον οικογενειακό τάφο του Θεόδωρου Ζαλάχα και της συζύγου του, Αικατερίνης!
Έτσι, με τον γυρισμό τους, προγραμματίστηκε ένα δεύτερο ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο πραγματοποιήθηκε τελικά στις 30 Μαρτίου, όπου παρουσίας Εμού του ίδιου, του ιδρυτή της εφημερίδος “Εμπρός” Ξάνθης, κ.Ιωάννη Διαφωνίδη και της Μαρίας Καραγκιόζη, τελέστηκε τρισάγιο στην μνήμη τους και κατάθεση στεφάνου, σε κλίμα συγκίνησης! Έγινε ένας σχετικός καλλωπισμός του τάφου και επικολλήθηκαν τα δύο πορσελάνινα πορτραίτα του Θεόδωρου και Αικατερίνης Ζαλάχα.
Από τον οικογενειακό τάφο τους, παίρνουμε τις πληροφορίες ότι ο Θεόδωρος Ζαλάχας απεβίωσε στις 22 Σεπτεμβρίου του 1884 και η σύζυγός του Αικατερίνη στις 21 Μαρτίου του 1912.Το μνήμα χρίζει συντήρησης και καθαρισμού ώστε να φανούν πλήρως τα επιγράμματα που υπάρχουν στην πρόσοψη του τάφου αλλά και αμφίπλευρα.
Σε όλο αυτό το “ωραίο ταξίδι” της έρευνας και αναζήτησης, δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ και να ευχαριστήσω από καρδιάς τον αξιότιμο φίλο και συνεργάτη μας, κ.Γιώργο Στεφανόπουλο, εξέχων μέλος της Κοινότητος Χαλκηδόνος, ο οποίος έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την έρευνα, από την αρχή ως το τέλος, μας υποδέχτηκε θερμώς και μας ξενάγησε στα ενδότερα του Οικουμενικού Πατριαρχείου αλλά και του ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου κατά την επίσκεψη μας.
Του αποδώσαμε ένα ελάχιστο αντίδωρο ευχαριστίας, ένα βιβλίο του ΠΑΚΕΘΡΑ :”Ξάνθη γλυκυτάτη μητριά”, το οποίο περιλαμβάνει την μονογραφία του Θ.Ζαλάχα και το λεύκωμα που εξέδωσε το 2023 ο δήμος Ξάνθης για τα Νεοκλασικά κτήρια του Παραδοσιακού Οικισμού.
Κάθε χρόνο, στον ναό της Αγ.Τριάδος Χαλκηδόνος, τελείται πάνδημο μνημόσυνο στην μνήμη των Ευεργετών και διαβάζονται κάποια ονόματα εξ’αυτών από τον Ιερέα. Ο κ.Στεφανόπουλος φέτος στο μνημόσυνο, το οποίο τελέστηκε στις 9 Μαρτίου, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, σιγοψιθύρησε με συγκίνηση και το όνομα του Θεόδωρου Ζαλάχα. Ευχής έργον θα ήταν και αυτό το εξέχον μέλος των Ρωμιών της Πόλης και της Κοινότητος Χαλκηδόνος, να πάρει μια θέση σε αυτή την λίστα των Ευεργετών και να μνημονεύεται το όνομά του. Επίσης, θα πρέπει και στην γενέτειρα του την Ξάνθη να ξαναρχίσει να γίνεται με κάθε επισημότητα, ετήσιο μνημόσυνο και Αρχιερατική λειτουργία , στην μνήμη του Ιδίου, της συζύγου του αλλά και των γονιών του, όπως άλλωστε το ζητάει και ο ίδιος ο Ευεργέτης στην διαθήκη του να τελείται κατά την Ημέρα της Ορθοδοξίας, στην Μητρόπολη Ξάνθης.
Η μεγάλη αυτή έρευνα, είχε σκοπό να επαναφέρει στην μνήμη των Ξανθιωτών αλλά και των Ρωμιών της Χαλκηδόνος Κων/πόλεως, την οικογένεια Ζαλάχα, με επίκεντρο τον εντοπισμό των τάφων τους. Πολλές μαθητικές γενεές Ξανθιωτών , φοίτησαν αρχικά στο 7ο Δημοτικό σχολείο Ζαλάχα και μετέπειτα στο Νηπιαγωγείο Θεόδωρου και Αικατερίνης Ζαλάχα, το οποίο υφίσταται έως σήμερα και συνεχίζει το παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό του έργο!
Η έρευνα αυτή, έρχεται να αποδείξει ότι μόνο με την σωστή αξιοποίηση των στοιχείων σε συνδυασμό με την αναζήτηση επί του πεδίου μέσω αυτοψίας, μπορεί να μας δώσει τα σωστά, επιθυμητά αποτελέσματα. Δείχνει ότι η έρευνα και η αναζήτηση δεν έχουν σύνορα, όταν αφορά την ανάδειξη της Ιστορίας και του Πολιτισμού.
Κλείνοντας αυτή την μεγάλη ιστορική αναζήτηση του Επιφανούς ζεύγους Ζαλάχα, θα ήθελα να επισημάνω ότι πλέον, κατά τις επισκέψεις των Ξανθιωτών στην Κωνσταντινούπολη, την Πόλη των Ρωμιών και των μεγάλων Ευεργετών του γένους, υπάρχει ένας επιπλέον λόγος για να κατευθυνθούν συνειδητά προς την Μονή Ζωοδόχου Πηγής -Παναγίας Μπαλουκλί, ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Χριστιανοσύνης και του Ελληνισμού!Εκεί παραδίπλα, στο Α’ Νεκροταφείο Ορθοδόξων Μπαλουκλί, αναπαύεται ο μεγάλος Ευεργέτης της Ξάνθης Θεόδωρος Ζαλάχας με την σύζυγό του Αικατερίνη!Ας του αποδώσουμε τις δέουσες τιμές, ένα τρισάγιο στην μνήμη τους, λίγα λουλούδια, ένα κερί… Εξάλλου, το επίγραμμα στο μνήμα τους, τα λέει όλα:
“Πριν ή τους τάφους των νεκρών
Εγκαταλείπεις ξένε,
εις την σιγήν την νεκρικήν
τον κόσμον λησμονών”.
Με ιδιαίτερη τιμή,
Κώστας Μαυρομάτης, συλλέκτης-ερευνητής.
ΠΗΓΕΣ:
1.”ΛΕΥΚΩΜΑ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΠΕΝΤΑΧΡΟΝΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΟΥ ΕΝΩΣΕΩΣ ΞΑΝΘΗΣ”.1958.
2.”Ξάνθη γλυκυτάτη μητριά”-ΠΑΚΕΘΡΑ.2007.
3.”ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑΣ ΞΑΝΘΗΣ 1892-1912″-ΚΩΔΙΞ Α’.2007.
4.ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ.
ΘΕΡΜΕΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ:
1.Αξιότιμον κ.Γεώργιο Στεφανόπουλο.
2.Αξιότιμον κ.Σάββα Τσιλένη.
3 .Αξιότιμον Άρχοντα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, κ.Γεώργιο Σαρόγλου.
5.κ.Μαρία Καραγκιόζη.
6.κ.Πεπίτα Αλατά.
7.κ.Ιωάννη Διαφωνίδη, ιδρυτή της εφημερίδας “ΕΜΠΡΟΣ” Ξάνθης.
8.ΑΡΧΕΙΟΦΥΛΑΚΙΟΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ.
9.ΓΕΡΟΝΤΙΚΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ.
10.ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟΝ ΑΓ.ΙΓΝΑΤΙΟΥ.
11.ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟΝ ΣΙΣΛΙ.
12.ΜΟΝΗ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ-ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΠΑΛΟΥΚΛΙ.
Βιογραφικό Σημείωμα
Καθηγητής Δρ. Γεώργιος Στεφανόπουλος
Γεννήθηκε τον Φεβρουάριο 1944 στην Χαλκηδόνα όπου συμπλήρωσε την πρώτη του παιδεία στο εξατάξιο Ελληνικό Δημοτικό Σχολείο της Χαλκηδόνας, στο Μόδι, από όπου αποφοίτησε το 1956 με παναριστεία. Συνέχισε την μέση παίδευση στο Ζωγράφειο Γυμνάσιο και συνέχισε στο Επιστημονικό τμήμα του Ζωγραφείου Λυκείου και αποφοίτησε το 1962 πάλι με παναριστεία. Με προτροπή του αείμνηστου Σπύρου Κιτσώνα, πατέρα του συνταξειώτη του Αλέκου Κιτσώνα, αποτάθηκε στην σχολή μηχανικών της Αμερικάνικης Ροβερτείου Σχολής και πέτυχε στις εισαγωγικές εξετάσεις να κερδίσει και υποτροφία στο τμήμα Ηλεκτρολόγων – Ηλεκτρονικών μηχανικών. Αποφοίτησε το 1967 ως ένας από τους δύο φοιτητές που πέτυχαν παναριστεία. Συμπλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης ( ΜΙΤ) όπου πήρε τον τίτλο του Ανώτερου Ηλεκτρονικού Μηχανικού (MS) το 1969 και το διδακτορικό δίπλωμα (PhD) το 1972.
Τον Σεπτέμβριο του 1972 άρχισε την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία στο τμήμα Ηλεκτρολόγων – Ηλεκτρονικών μηχανικών του πανεπιστημίου του Βοσπόρου. Η ονομασία αυτή είχε δοθεί στην Ροβέρτειο Σχολή όταν κρατικοποιήθηκε το 1971. Στην σταδιοδρομία του κατάφερε να εκλεγεί πρόεδρος του τμήματος για τρεις θητείες, να γίνει συνιδρυτής της μεταπτυχιακής σχολής Βιοιατρικής Τεχνολογίας όπου υπηρέτησε 11 χρόνια ως βοηθός του κοσμήτορα (1982 -1993) και 11 χρόνια ως κοσμήτορας της Σχολής(1994-2005), να ιδρύσει ένα νέο μεταπτυχιακό κλάδο Μηχατρονικής, και να καθιερώσει στην Τουρκία δύο εθνικά ετήσια συμπόσια.
Το 2005 με πρόωρη συνταξιοδότηση αναλαμβάνει την θέση του κοσμήτορα της Σχολής Μηχανικών στο ιδιωτικό- βακουφικό πανεπιστήμιο Ισικ (2005 – 2012).
Μετά αναλαμβάνει καθήκοντα Βοηθού του Πρύτανη (αντιπρύτανης 2012-2017). Από το 2022 συνεχίζει ως ομότιμος καθηγητής χωρίς διοικητικά καθήκοντα.
Ταυτόχρονα με την ακαδημαϊκή του καριέρα από το 1991 επί 31 χρόνια διατελεί πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής της Χαλκηδόνας του βακουφίου της εκκλησιαστικής περιουσίας ως εκλεγμένος κοινοτάρχης. Μετά τις εκλογές του Δεκεμβρίου 2022 συνεχίζει στην ίδια επιτροπή ως γενικός γραμματέας και εκλέγεται πρόεδρος δύο άλλων βακουφίων: το βακούφι της Θεολογικής Σχολής Χάλκης και το βακούφι της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος στην νήσο Χάλκη
