Η ηθοποιός και σκηνοθέτις Πολυξένη Καρακατσάνη μιλάει για την πορεία της στο θέατρο, τις προκλήσεις της δουλειάς στην επαρχία και τη σημασία της δημιουργίας και εκπαίδευσης στην τέχνη του θεάτρου
Η Πολυξένη Καρακατσάνη είναι από εκείνους τους ανθρώπους του θεάτρου που το ζουν με όλη τους την ύπαρξη. Από την πρώτη στιγμή που την ακούς να μιλάει για τη δουλειά της, καταλαβαίνεις ότι το θέατρο για εκείνη δεν είναι απλά επαγγελματική πορεία, αλλά τρόπος ζωής.
Παρότι η Πολυξένη Καρακατσάνη ζει και δημιουργεί στην Ξάνθη, μια πόλη που δεν συγκαταλέγεται στα μεγάλα αστικά κέντρα, η Πολυξένη βλέπει το θέατρο ως μια συνεχώς εξελισσόμενη διαδικασία, που απαιτεί προσήλωση, πειραματισμό και έναν αδιάκοπο διάλογο με τους ανθρώπους γύρω της. Μέσα από τη διδασκαλία, τη σκηνοθεσία και την ερμηνεία, αναζητά νέες προοπτικές και ιδέες που την οδηγούν σε διαρκή προσωπική και καλλιτεχνική εξέλιξη. Στην Ξάνθη και ειδικότερα μέσα από το θεατρικό εργαστήριο «Ανατολικά του Νέστου», χτίζει γέφυρες δημιουργίας και επικοινωνίας με την κοινότητα, αποδεικνύοντας πως το θέατρο, ανεξαρτήτως του μεγέθους του τόπου, είναι μια δύναμη που ενώνει και εμπνέει.
Από το να είσαι ηθοποιός στο να γίνεις σκηνοθέτης και δασκάλα θεάτρου. Πώς άλλαξε η ματιά σου για τη θεατρική πράξη μέσα από αυτούς τους διαφορετικούς ρόλους;
Αυτές οι διαφορετικές θέσεις, που έχω την ευλογία να υπηρετώ στο θέατρο, μου δίνουν την ευκαιρία για ένα ταξίδι πολύ ελκυστικό που συνεχώς φωτίζει νέους δρόμους και προοπτικές . Το ίδιο το θέατρο είναι ένας μυστήριος και ανεξάντλητος χώρος που αν αποφασίσεις να περπατήσεις σ’ αυτόν, χρειάζεται προσήλωση, διαρκή έρευνα, πειραματισμό και εξέλιξη. Στο θεατρικό εργαστήρι επιχειρούμε με τους συνεργάτες μου να δώσουμε στους μαθητές μας τα κατάλληλα ερεθίσματα ώστε να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται σταδιακά τη λειτουργία του θεατρικού γεγονότος και να αποκτούν μία όσμωση με τη σκηνική συνύπαρξη και συνομιλία. Όλη αυτή η διαδικασία προφανώς λειτουργεί αλληλεπιδραστικά ανοίγοντας συνεχώς σε όλους μας νέες προοπτικές αναζήτησης και επαναπροσδιορισμού. Το ίδιο το γεγονός άλλωστε είναι μία κοινωνική συνύπαρξη, μία διαδικασία κοινωνικής ανταλλαγής και συνομιλίας όπου ο καθένας μας επιχειρεί να διερευνήσει τον εαυτό του μέσα από τον άλλον.
Όσον αφορά τη σκηνοθεσία, είναι μία απίθανη διαδικασία, δημιουργική και πολύ απαιτητική σε πολλά επίπεδα. Καλείσαι να δώσεις ζωή στο λόγο του συγγραφέα, αλλά για να συμβεί αυτό και να είναι αληθινό και ουσιαστικό, πρέπει το ίδιο το κείμενο να αγγίξει μια χορδή του ενστίκτου σου, να σε ‘γαργαλήσει’ ώστε να μπορέσεις να σε βρεις κάπου εκεί πίσω από τις λέξεις. Εφόσον συμβεί αυτό, όλη η πορεία της δημιουργίας μίας παράστασης μοιάζει με μια εγκυμοσύνη που οδηγεί στη γέννηση ενός δικού σου πλάσματος που έχει την αισθητική σου, τους προβληματισμούς σου, τους φόβους σου, τις ελπίδες σου και φυσικά και πάνω από όλα την συνάντηση με τον άλλον άνθρωπο. Όλο αυτό φυσικά συμβαίνει μέσα από πολύ πόνο, λάθη και προσπάθειες αλλά όταν νιώθεις ότι κάτι έχει συμβεί, το συναίσθημα είναι μοναδικό.
Ζεις και δημιουργείς στην Ξάνθη. Υπάρχουν στιγμές που νιώθεις πως η απόσταση από τα μεγάλα αστικά κέντρα είναι περιοριστικός παράγοντας ή πιστεύεις ότι δίνει και ελευθερίες που αλλιώς δεν θα είχες;
Αυτή η συνθήκη έχει καταρχάς τη μεγάλη δυσκολία ότι οι επαγγελματίες συνεργάτες που ζουν και δημιουργούν στην πόλη είναι ολιγάριθμοι και αυτό μοιραία περιορίζει τις δυνατότητες και τις επιλογές αλλά και τις δημιουργικές ανταλλαγές που θα μπορούσαν να υπάρξουν. Προφανώς και η μεγάλη θεατρική παραγωγή συμβαίνει στα μεγάλα αστικά κέντρα όπου και μπορείς να έχεις την ευκαιρία για διαφορετικές συνεργασίες αλλά και να λάβεις πολύ περισσότερα ερεθίσματα. Ωστόσο εμείς είχαμε την ευτυχή συγκυρία εδώ στην πόλη μας να δημιουργήσουμε μία ομάδα που συνεργάζεται και δημιουργεί τα τελευταία χρόνια στο θεατρικό εργαστήρι δίνοντας ερεθίσματα σε ανθρώπους να γνωρίσουν το θέατρο και να εκφραστούν μέσα από αυτό. Δεν είναι λίγοι μάλιστα οι μαθητές του θεατρικού εργαστηρίου που ένιωσαν την ανάγκη να ασχοληθούν με το θέατρο επαγγελματικά και αποφάσισαν να εγγραφούν σε κάποια δραματική σχολή. Αυτό θεωρώ ότι είναι μία πολύ σημαντική προσφορά του εργαστηρίου, καθώς δίνει την ευκαιρία σε ανθρώπους να ανακαλύψουν πιθανόν κάποια ανάγκη τους, κάτι που υπό άλλες συνθήκες δεν θα είχε συμβεί.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση όταν δουλεύεις με ανθρώπους που δεν έχουν επαγγελματική θεατρική εκπαίδευση; Υπάρχει κάτι που οι ερασιτέχνες ηθοποιοί φέρνουν στη σκηνή που οι επαγγελματίες μερικές φορές χάνουν;
Το πιο δύσκολο κομμάτι σε αυτή τη διαδικασία είναι να βρεις κοινούς κώδικες συνομιλίας και αυτή είναι η πιο σημαντική δουλειά που επιχειρούμε στο θεατρικό εργαστήρι. Η συνειδητοποίηση ότι το θέατρο είναι μία διαδικασία αλήθειας, όπου προσπαθώ να βρω τον αληθινό εαυτό μου και να τον προσφέρω χωρίς φόβο και ψεύτικα στολίδια. Το πρώτο πράγμα που κάνει κάποιος όταν πάει να ‘παίξει θέατρο’ είναι να ‘κάνει ‘ ότι παίζει θέατρο αυτό που λέμε να θεατρινίζει . Αυτός είναι και ο πιο μακρύς δρόμος που έχει κάποιος ερασιτέχνης να διανύσει.. να αρχίσει να συνειδητοποιεί τα όρια ανάμεσα στο παίζω και στο κάνω πως παίζω.
Ωστόσο οι άνθρωποι που επιλέγουν να έρθουν στο θεατρικό εργαστήρι στην πλειοψηφία τους ωθούνται από μία εσωτερική ανάγκη να κάνουν τη δική τους υπέρβαση και είναι πραγματικά συγκινητικό να παρακολουθείς την εξέλιξη τους μέσα από τη δουλειά και την προσπάθεια που κάνουν. Κυρίως αυτή η ανάγκη να εκφραστούν μέσα από το θέατρο αποτελεί το πιο ουσιαστικό στοιχείο της διαδικασίας.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να χτίσεις έναν πυρήνα ανθρώπων που να αφιερώνεται με συνέπεια στο θέατρο σε μια μικρή πόλη;
Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι εύκολο γιατί οι περισσότεροι που ασχολούνται με το θέατρο και δεν είναι επαγγελματίες έχουν τις δικές τους δουλειές και υποχρεώσεις γεγονός που δεν τους επιτρέπει να αφοσιωθούν ολοκληρωτικά . Ωστόσο στην πορεία των χρόνων έχουν υπάρξει μαθητές του εργαστηρίου που εκτός του ότι παρακολουθούν πολλά χρόνια τα μαθήματα και έχουν εξελιχθεί πάρα πολύ καλλιτεχνικά, αφιερώνουν πολύ προσωπικό χρόνο με συνέπεια και αγάπη συμβάλλοντας όπως μπορούν στη δουλειά που γίνεται όπως ο Γιώργος Αποστολίδης και ο Δημήτρης Δεδεμάδης που αποτελούν πλέον σημαντικούς συνεργάτες του θεάτρου. Μπορούμε να πούμε ότι σήμερα έχει δημιουργηθεί ένας ισχυρός πυρήνας ανθρώπων στο θέατρο Ανατολικά του Νέστου που δουλεύει ομαδικά και σε πολλά επίπεδα για ένα καλό αποτέλεσμα. Παράλληλα έχουμε τη χαρά στο εργαστήρι να συνεργαζόμαστε με εξαιρετικούς επαγγελματίες , όπως είναι η Αλεξανδρα Τσοτανίδου η Ευγενία Πανταζόγλου, ο Βασίλης Λειβαδίτης , ο Φίλιππος Τσαουσέλης και ο Χρήστος Μπουρουλίτης.
Αν θα μπορούσα να εκφράσω ένα αίτημα στο Δήμο Ξάνθης, θα ήταν να κοιτάξει σοβαρά το θέμα των υποδομών που υπάρχουν για το θέατρο. Και τα δύο δημοτικά αμφιθέατρα που έχουμε στην πόλη, έχουνε σοβαρά ζητήματα και έλλειψη του κατάλληλου εξοπλισμού
Ποια είναι η πιο συγκινητική ή αναπάντεχη στιγμή που έχεις ζήσει μέσα από τις θεατρικές δράσεις με παιδιά;
Θα ξεχωρίσω τις δράσεις που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια στην Πάχνη του Δήμου Μύκης. Είναι πολύ συγκινητικό να βλέπεις στα μάτια των παιδιών να φωτίζεται ένας νέος κόσμος. Οι δράσεις αυτές ξεκίνησαν πριν από τέσσερα χρόνια με στόχο την επαφή των παιδιών με τη θεατρική τέχνη και αυτό που βλέπουμε να εξελίσσεται χρόνο με το χρόνο μας εκπλήσσει πολύ ευχάριστα. Τα παιδιά περιμένουν με μεγάλη λαχτάρα αυτές τις συναντήσεις και συμμετέχουν προσφέροντας όλο το κέφι και την αφοσίωση τους σε αυτό που συμβαίνει. Δε θα ξεχάσω την πρώτη χρονιά , λίγο πριν την παράσταση που είχαμε ετοιμάσει με τα παιδιά, ένα κοριτσάκι με κοίταξε λυπημένο μέσα στα μάτια και μου είπε ‘ Κυρία δεν θέλω να τελειώσει αυτό. Θέλω και αύριο’.
Ποιες είναι οι διαφορές που παρατηρείς ανάμεσα στο κοινό της Ξάνθης και στο κοινό μιας μεγάλης πόλης; Είναι πιο απαιτητικό; Πιο δεκτικό;
Το κοινό γενικά δεν χαρακτηρίζεται από ομοιογένεια ούτε εδώ, ούτε στην Αθήνα. Είναι διαφορετική η αισθητική, οι προσλαμβάνουσες και οι εμπειρίες των ανθρώπων και κάπως έτσι καθορίζονται και οι απαιτήσεις τους από αυτό που παρακολουθούν. Αυτό που προσφέρουμε εμείς στο κοινό της πόλης, εκπορεύεται από τη δική μας αισθητική άποψη για τα πράγματα. Από την άλλη αυτό που εισπράττουμε είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό, αφού μέσα στην πορεία των χρόνων βλέπουμε να έχει παγιωθεί ένα σταθερό κοινό που επιλέγει να παρακολουθεί τις παραστάσεις μας, το οποίο μάλιστα συνεχώς διευρύνεται.
Πώς βλέπεις την κρατική ή τοπική υποστήριξη προς το θέατρο στην επαρχία; Αν είχες ένα αίτημα προς τους θεσμικούς φορείς, ποιο θα ήταν;
Στις επαρχιακές πόλεις όπου υπάρχουν τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. προφανώς και οι συνθήκες ανάπτυξης του επαγγελματικού θεάτρου είναι ευνοϊκότερες εφόσον έχουν και τις κατάλληλες υποδομές, αλλά και λαμβάνουν τις προβλεπόμενες επιχορηγήσεις. Στις υπόλοιπες η όποια θεατρική παραγωγή και δημιουργία εξαρτάται από τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες που προσπαθούν να αναπτυχθούν πατώντας στα δικά τους πόδια. Έτσι και το θέατρο Ανατολικά του Νέστου είναι μία Αστική μη Κερδοσκοπική εταιρεία που δημιουργήθηκε το 1996 από τον αείμνηστο Κώστα Λειβαδίτη, με σκοπό τη διάδοση της θεατρικής ιδέας. Τα πρώτα χρόνια, προ κρίσης, το θέατρο μας είχε κάποια υποστήριξη από τους δήμους του Ν. Ξάνθης , καθώς γινόταν κάθε καλοκαίρι μία σειρά παραστάσεων σε οικισμούς του νομού. Πριν από 2 χρόνια η Αντιπεριφέρεια Ξάνθης υποστήριξε την προσπάθεια του θεάτρου, διοργανώνοντας επίσης μία σειρά παραστάσεων στα πλαίσια του πολιτιστικού καλοκαιριού. Επίσης το θέατρο Ανατολικά του Νέστου τα τελευταία χρόνια διοργανώνει δράσεις για παιδιά και νέους στο Δήμο Μύκης υπό την αιγίδα και την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Αν θα μπορούσα να εκφράσω ένα αίτημα στο Δήμο Ξάνθης, θα ήταν να κοιτάξει σοβαρά το θέμα των υποδομών που υπάρχουν για το θέατρο. Και τα δύο δημοτικά αμφιθέατρα που έχουμε στην πόλη, έχουνε σοβαρά ζητήματα και έλλειψη του κατάλληλου εξοπλισμού φυσικά, γεγονός που κάνει την Ξάνθη μία ‘αντιθεατρική πιάτσα’, με αποτέλεσμα να μην την προτιμούν οι σοβαροί θίασοι που βγαίνουν περιοδεία. Επίσης θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και να διαμορφωθεί κατάλληλα κάποιος χώρος ώστε να δημιουργηθεί ένα μικρότερο σε χωρητικότητα θέατρο και να αποτελέσει μία μόνιμη θεατρική σκηνή. Σε αυτή τη σκηνή θα δινόταν η δυνατότητα να παίζονται έργα που δημιουργούνται από καλλιτέχνες της Ξάνθης , παιδικά και για ενηλίκους, όχι για 1-2 παραστάσεις μόνο, αλλά σε εβδομαδιαία βάση για μία θεατρική σαιζόν. Ωστόσο είναι σαφές ότι οποιεσδήποτε πρωτοβουλίες και κινήσεις απαιτούν τη βούληση και πραγματικό ενδιαφέρον από μεριάς δημοτικής αρχής. Έξοχο παράδειγμα αποτελεί ο Δήμος Κιλκίς, που έχει δημιουργήσει ένα εξαιρετικό υπαίθριο θέατρο και κάθε καλοκαίρι δίνει την ευκαιρία στους δημότες του να παρακολουθούν παραστάσεις υψηλής αισθητικής , πολλές εκ των οποίων είναι χρηματοδοτούμενες από τον ίδιο το Δήμο.
Τα τελευταία χρόνια περάσαμε οικονομική κρίση, πανδημία, και τώρα οικονομική αβεβαιότητα. Έχεις δει αλλαγές στο πώς ο κόσμος προσλαμβάνει το θέατρο μέσα από αυτές τις συνθήκες;
Μέσα σε όλο αυτό το τοπίο το θέατρο περνάει μια περίοδο ιδιαίτερης ακμής, όσον αφορά το ενδιαφέρον και την προσέλευση του κοινού. Αυτή τη στιγμή στην Αθήνα υπάρχουν πάρα πολλές παραστάσεις που τις αγκαλιάζει το κοινό και μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις δεν υπάρχουν διαθέσιμα εισιτήρια λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος. Αισθάνομαι ότι ο κόσμος μετά την πανδημία νιώθει έντονη την ανάγκη να επικοινωνήσει με έναν άλλον τρόπο και το θέατρο αποτελεί κατεξοχήν την τέχνη της συνάντησης και της άμεσης επικοινωνίας στο εδώ και τώρα. Είναι πιθανόν το δύσκολο τοπίο που δημιουργείται γύρω μας, με έναν τρόπο να ωθεί τους ανθρώπους να αναζητήσουν διεξόδους δημιουργικές, δρόμους αλληλεπίδρασης και ουσιαστικής συνομιλίας.
