Η ψυχολόγος και επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Πρόληψης «Έκφραση» Ν. Ξάνθης αναλύει τα συμπτώματα που εμφανίζει ένα παιδί ενόψει των πανελλαδικών και προσδιορίζει τον ρόλο των γονέων στο κομμάτι της κατανόησης και της στήριξης – «Το ζητούμενο είναι να νιώσουν τα παιδιά ότι υποστηρίζουμε τις επιλογές τους, τις σεβόμαστε και είμαστε δίπλα τους», όπως τονίζει
Η ψυχολόγος και επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Πρόληψης «Έκφραση» Νομού Ξάνθης, Παγώνα Διούδη, πραγματοποίησε ομιλία για το μαθησιακό άγχος στον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων του 1ου Γενικού Λυκείου Ξάνθης τη Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου, με τίτλο «Από το μαθησιακό άγχος έως το σύνδρομο της άδειας φωλιάς». Την επόμενη Δευτέρα, 10 Φεβρουαρίου, προγραμματίζεται αντίστοιχη πρωτοβουλία στη Γενισέα, με τίτλο «Άγχος και πανελλήνιες εξετάσεις: Ο ρόλος των γονέων».
«Η αλήθεια είναι πως οι ομιλίες που πραγματεύονται το άγχος των πανελληνίων έχουν μεγάλη ανταπόκριση από τους γονείς. Αυτό αποδεικνύει το έντονο άγχος που βιώνουν τόσο οι ίδιοι, όσο και τα παιδιά τους κατά τη συγκεκριμένη περίοδο. Στόχος των ομιλιών είναι να βοηθήσουν τους γονείς να κατανοήσουν την ψυχολογία των παιδιών τους τη χρονιά που προσπαθούν να επιτύχουν την εισαγωγή τους στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και να βρουν τρόπους να τα στηρίξουν αποτελεσματικά σε αυτή την προσπάθεια», επισημαίνει η κ. Διούδη.
Πώς οι φυσιολογικοί φόβοι οδηγούν σε παθολογικό άγχος και τις αντίστοιχες διαταραχές;
Τα περισσότερα παιδιά που είναι υποψήφια για τις πανελλαδικές εξετάσεις έρχονται αντιμέτωπα με τον φόβο της αποτυχίας. Επιπλέον, ανησυχούν μήπως απογοητεύσουν τους γονείς τους, δηλαδή μήπως δεν ανταποκριθούν στις προσδοκίες τους, μήπως απογοητεύσουν σημαντικά πρόσωπα στη ζωή τους, όπως τους εκπαιδευτικούς που τα στηρίζουν. Όλες αυτές οι ανασφάλειες ενισχύουν το άγχος, το οποίο είναι φυσιολογικό να υπάρχει, καθώς οι μαθητές προσπαθούν να πετύχουν έναν στόχο και να αποδείξουν την αξία τους τόσο στον εαυτό τους όσο και στους γύρω τους.
Με ποιες μορφές εκδηλώνεται; Ποια είναι τα πιο κοινά σημάδια;
Το άγχος, όπως και όλα τα συναισθήματα, έχει τη δική του χρησιμότητα, πέρα από τις δυσκολίες που μπορεί να προκαλεί. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχουν «καλά» και «κακά» συναισθήματα, καθώς κάθε συναίσθημα εξυπηρετεί έναν σκοπό.
Όταν το άγχος είναι λειτουργικό, ενεργοποιεί τους ανθρώπους, τους δίνει ώθηση και τους κινητοποιεί. Ωστόσο, μπορεί να γίνει επιβλαβές όταν δεν μπορούμε να το διαχειριστούμε.
Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα συνδέονται άμεσα με το άγχος και μπορεί να περιλαμβάνουν πονοκεφάλους, κοιλιακό άλγος, ταχυκαρδία, εφίδρωση, ναυτία και μείωση της απόδοσης. Παιδιά που βιώνουν έντονο άγχος ενδέχεται να εμφανίσουν διανοητικό μπλοκάρισμα, να δυσκολεύονται στην οργάνωση των πληροφοριών και να παρουσιάζουν αρνητικές σκέψεις ή χαμηλή αυτοπεποίθηση. Επιπλέον, μπορεί να εκδηλώσουν νευρικότητα, ευερεθιστότητα και συναισθηματική αστάθεια.
Όταν είμαστε αγχωμένοι, συχνά νιώθουμε την ανάγκη να κλάψουμε, γινόμαστε πιο ευσυγκίνητοι και μπορεί να ξεσπάμε σε ανθρώπους του περιβάλλοντός μας, ιδιαίτερα σε εκείνους με τους οποίους αισθανόμαστε ασφάλεια. Μπορεί επίσης να αισθανόμαστε διαρκή κόπωση, ενώ συχνά επηρεάζονται ο ύπνος και η διατροφή μας. Σε κάποιες περιπτώσεις, το άγχος μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε καταφυγή στη χρήση ή κατάχρηση αλκοόλ και καπνού, με την ψευδαίσθηση ότι προσφέρουν ανακούφιση. Επιπλέον, μπορεί να νιώθουμε ότι δεν έχουμε καταφέρει τίποτα σημαντικό ή να αναβάλλουμε υποχρεώσεις, φοβούμενοι ότι δεν θα τις ολοκληρώσουμε με επιτυχία.
Η γνώση των συμπτωμάτων του άγχους βοηθά τόσο τους γονείς όσο και τα παιδιά να κατανοήσουν καλύτερα τις επιπτώσεις του και να μην τις αποδίδουν λανθασμένα στον χαρακτήρα του παιδιού. Για παράδειγμα, ένας έφηβος μπορεί να αναβάλλει εργασίες όχι επειδή είναι τεμπέλης, αλλά επειδή φοβάται την αποτυχία. Ομοίως, μπορεί να φωνάζει όχι λόγω χαρακτήρα, αλλά επειδή βρίσκεται υπό την έντονη πίεση του άγχους.
Πότε πρέπει να ζητήσουν βοήθεια παιδιά και γονείς;
Σαφώς όταν το άγχος είναι δυσλειτουργικό και η παρουσία του είναι καθημερινή. Με λίγα λόγια, όταν το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες που δεν μπορεί να ελέγξει ή αντίστοιχα όταν οι γονείς νιώθουν πως δεν ξέρουν τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να σταθούν, να στηρίξουν και να προσεγγίσουν το παιδί τους. Τότε ναι, ίσως θα βοηθούσε και η συμβουλευτική από κάποιον ειδικό.
Πώς μπορούν να υποστηρίξουν οι γονείς ένα αγχωμένο παιδί ενόψει των πανελλαδικών; Μήπως μεταφέρουν σε κάποιες περιπτώσεις το άγχος τους στα παιδιά;
Η πρότασή μας προς τους γονείς είναι, καταρχάς, να διαχωρίσουν τα δικά τους συναισθήματα από εκείνα των παιδιών τους. Συχνά, χωρίς να το συνειδητοποιούν, μεταφέρουν το άγχος τους στα παιδιά, αντί να τα βοηθούν να το διαχειριστούν. Επομένως, το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουν και να ελέγξουν τα δικά τους συναισθήματα, κατανοώντας ότι οι μαθητές είναι οι πρωταγωνιστές αυτής της διαδικασίας, ενώ οι ίδιοι έχουν ρόλο υποστηρικτικό.
Όταν τα παιδιά αμφισβητούν τις ικανότητές τους, οι γονείς καλούνται να διαχειριστούν αυτή τη δυσκολία υπενθυμίζοντάς τους όλα όσα έχουν ήδη καταφέρει στη ζωή τους, τις δυσκολίες που ξεπέρασαν, τους στόχους που πέτυχαν. Με αυτόν τον τρόπο, βοηθούν το παιδί να αποδομήσει την απαισιοδοξία του και να δει τον επικείμενο στόχο με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
Είναι επίσης σημαντικό οι γονείς να στηρίζουν τις επιλογές των παιδιών τους, ακόμη και αν δεν συμφωνούν απόλυτα με αυτές. Το ζητούμενο είναι να νιώσουν τα παιδιά ότι οι γονείς τους τα στηρίζουν, σέβονται τις αποφάσεις τους και είναι δίπλα τους σε κάθε περίπτωση. Επιπλέον, ίσως το πιο ουσιαστικό μήνυμα που πρέπει να περάσει σε ένα παιδί είναι ότι η αξία του δεν εξαρτάται από το τελικό αποτέλεσμα των εξετάσεων. Για τους γονείς του, είναι ήδη νικητής.
Γι’ αυτό, η γονεϊκή υποστήριξη πρέπει να περιλαμβάνει διαθεσιμότητα και ψυχολογική ενίσχυση. Οι συζητήσεις στο οικογενειακό περιβάλλον δεν πρέπει να περιστρέφονται αποκλειστικά γύρω από το διάβασμα, αλλά να καλύπτουν και άλλους τομείς που ενδιαφέρουν το παιδί. Αν οι γονείς δείξουν μεγαλύτερη ευελιξία και αφήσουν το παιδί να εκφράσει τις ανάγκες του, τότε το ίδιο θα τους καθοδηγήσει σχετικά με το πώς μπορούν να το βοηθήσουν καλύτερα.
Τέλος, είναι σημαντικό να κατανοήσουν οι γονείς ότι, όσο κι αν συμμερίζονται το άγχος των παιδιών τους και προσπαθούν να τα στηρίξουν, δεν μπορούν να τα προστατεύσουν από όλα τα συναισθήματά τους ή από μια πιθανή αποτυχία. Αυτές οι εμπειρίες αποτελούν μέρος της πορείας τους προς την ωρίμανση και την ενηλικίωση.
Με ποιους τρόπους οι γονείς δύνανται να ενισχύσουν τις θετικές συμπεριφορές των παιδιών τους;
Οι γονείς μπορούν να επιτύχουν αυτόν τον υποστηρικτικό ρόλο διατηρώντας την αισιοδοξία και την ηρεμία τους, ακόμη και όταν τα παιδιά τους εκδηλώνουν έντονα συναισθήματα ή ξεσπάσματα, τα οποία είναι συνηθισμένα αυτή την περίοδο.
Ο γονέας λειτουργεί ως «καθρέφτης» της συμπεριφοράς που θα ήθελε να δει στο παιδί του. Φράσεις όπως «αν δεν περάσεις, δεν θα έχεις ευκαιρίες να προκόψεις» ή «επιτυχημένοι είναι μόνο όσοι περνούν στο πανεπιστήμιο» όχι μόνο δεν βοηθούν, αλλά εντείνουν το άγχος και την απαισιοδοξία, περιορίζοντας τις δυνατότητες του παιδιού να διατηρήσει μια θετική προοπτική για το μέλλον.
Αντίθετα, οι γονείς πρέπει να μεταφέρουν το μήνυμα ότι πάντα υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, ότι οι πανελλήνιες αποτελούν μια αρχή και όχι το τέλος της ζωής τους. Ο ρόλος τους είναι να ενθαρρύνουν τα παιδιά να ονειρεύονται, να προσπαθούν και να πιστεύουν στις ικανότητές τους, ανεξαρτήτως αποτελέσματος.
