Από το Δίκτυο Ξάνθης ΣΤΑΣΟΥ & ΣΚΕΨΟΥ
Σύγχρονοι Λουδίτες και τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.
Κάθε εισαγωγή νέας τεχνολογίας στην παραγωγική διαδικασία φέρνει ενθουσιασμό και αντιδράσεις. Οι αναγωγές της ιστορίας είναι εξαιρετικά ωφέλιμες, αρκεί να λαμβάνονται υπόψιν όλοι οι παράγοντες ενός φαινομένου, χωρίς να επιλέγονται σκόπιμα συγκεκριμένες μόνο εκδοχές. Ο λόγος γίνεται για την συσσώρευση αρκετών, πανομοιότυπων -πράγμα αρκετά ανησυχητικό, πρέπει να μας απασχολήσει αργότερα η παραγωγή άρθρων του ελληνικού τύπου- κειμένων στα ηλεκτρονικά μίντια, που βιάστηκαν να αποθεώσουν την τεχνολογική πρόοδο, αφορίζοντας συγχρόνως τους φέροντες διαφορετικής άποψης ως «σύγχρονους Λουδίτες, νέο-λουδιτές » κ.α. Για αποφυγή παρανόησης, η ένστασή μας βρίσκεται στην προσπάθεια επιβολής ενός πλαισίου αποκλεισμού του οποιαδήποτε κριτικά αντιτάσσεται στον υπέρμετρο ενθουσιασμό των μεταρρυθμίσεων ψηφιακής μετάβασης που προωθούνται απο το κεντρικό κράτος. Σκοπός της συγκεκριμένης στρατηγικής, που προωθείται από το οικονομικό-πολιτικό-δημοσιογραφικό κατεστημένο, ένα συνεκτικό αφήγημα που ουσιαστικά εμφανίζει ως λούμπεν, αναχρονιστικούς και περιθωριοποιημένους, αυτούς που προβάλλουν ενστάσεις στο τεχνολογικά λαμπρό μέλλον.
Ο Ken Loach και οι εργαζόμενοι στις ψηφιακές πλατφόρμες.
Αντί να αντιμετωπίζουμε τις αλλαγές απόλυτα θετικά ή φοβικά, ας κάνουμε ένα βήμα πίσω, για να δούμε τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί μέχρι στιγμής. Αυτή η καθόλα σκόπιμη προσπάθεια ωραιοποίησης των αλλαγών που φέρνει η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) στην αγορά εργασίας, αλλά και σημαντικότερα στον εργασιακό βίο, κρύβει από πίσω της οικονομικά συμφέροντα, τα οποία ευνοούνται από ένα αρρύθμιστο πλαίσιο εργασίας, ένεκα των διαρκώς μεταβαλλόμενων συνθηκών και καινοτομιών στον τεχνολογικό τομέα. Αντλώντας στοιχεία από την έβδομη τέχνη, θα γίνει μια προσπάθεια χαρτογράφησης της δυσμενούς πραγματικότητας που βιώνουν οι εργαζόμενοι στις πλατφόρμες, μέσω της ταινίας του Βρετανού σκηνοθέτη Ken Loach «Δυστυχώς απουσιάζατε». Εκεί, πρωταγωνιστούν οι γονείς μιας εργατικής οικογένειας στην Μ.Βρετανία, που βιώνουν στον μέγιστο βαθμό την πραγματικότητα που διαμορφώνεται από την οικονομία της πλατφόρμας (Gig economy).
Σύγχρονοι μισθωτοί εργάτες, δίχως ωράρια και δικαιώματα, με εξοπλισμούς που επωμίζονται οι ίδιοι, παλεύουν με όρους και χρόνους που ρυθμίζονται από εφαρμογές και ΑI συστήματα. Στο πλαίσιο αυτό, οι οικογενειακές σχέσεις φτάνουν στα άκρα, μολονότι δεν υπάρχει θέση για ποιοτικό οικογενειακό χρόνο, ενώ τα απάνθρωπα ωράρια εξουθενώνουν και περιορίζουν τον όποιο ελάχιστο χρόνο απομένει. Η ειρωνεία, που δεν παύει να αποτελεί πραγματικότητα, έγκειται στο γεγονός πως η εργασιακή εκμετάλλευση που γίνεται ευδιάκριτη και αρνείται στον εργαζόμενο στοιχειώδη δικαιώματα, προβάλλεται με την μέγιστη δυνατή επικοινωνιακή επιμέλεια, αποκρύπτοντας την πραγματική φύση της εργασιακής σχέσης που έχει η πλατφόρμα με τον εργαζόμενο. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για την παραδοσιακή σχέση μισθωτού-εταιρείας, παρά για μια σχέση συνεργασίας μεταξύ ελεύθερων επαγγελματιών. Ο εργαζόμενος εν προκειμένω θεωρείται ελεύθερος επαγγελματίας, που αγωνίζεται να γίνει «κύριος του εαυτού του» και οι πλατφόρμες πλουτίζουν, διαθέτοντας στην πραγματικότητα εργάτες, χωρίς τις υποχρεώσεις και τα κατοχυρωμένα δικαιώματα που αναλογούν στους μισθωτούς εργαζόμενους. Η περαιτέρω ενίσχυση της απορρύθμισης της αγοράς εργασίας, όπως προστάζει το νεοφιλελεύθερο ευαγγέλιο, με απλά λόγια ενισχύεται μέσα από το άρμα της τεχνολογικής εξέλιξης. Αξίζει να σημειωθεί πως μέσα σε δέκα χρόνια οι εταιρείες GAFAM (Google, Apple, Facebook (Meta), Amazon, and Microsoft) ξεπέρασαν τις πετρελαϊκές σε κέρδος. Κυρίαρχο τους αφήγημα, που εξηγεί την εκρηκτική τους κερδοφορία,αποτελεί η τεχνολογική καινοτομία που υποκαθιστά την ανθρώπινη εργασία. Είναι έτσι όμως; Στην πραγματικότητα τα υπερκέρδη τους δημιουργούνται λόγω του προνομιούχου, αρρύθμιστου και μονοπωλιακού καθεστώτος που απολαμβάνουν. Γίνεται έτσι παραπάνω απο σαφές πως η τεχνολογική εξέλιξη δεν έχει πρόσημο, αλλά ο πολιτικός προσανατολισμός είναι αυτός που μπορεί να στρέψει προς το συμφέρον των εργαζομένων της τεχνολογικές μεταρρυθμίσεις.
ΤΝ: Το ‘’δίκοπο μαχαίρι’’ για το κόσμο της εργασίας
Απο την πλευρά των εργοδοτών, παρατηρείται ισχυρό κίνητρο για υιοθετηση της ΤΝ με σκοπό την αύξηση της αποδοτικότητας και παραγωγικότητας μέσω της μείωσης του κόστους, με την υπόσχεση να εξασφαλιστεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά. Οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να ωφεληθούν μέσα από τη χρήση της ΤΝ στους εξης τομείς: α. τη ποιότητα της εργασίας (job quality), β. την ευημερία του εργαζόμενου (worker well-being) και γ. την ικανοποίηση της εργασίας (job satisfaction) εξαλείφοντας μονότονες και ανιαρές εργασιακές διαδικασίες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εισαγωγή της ΤΝ στον εργασιακό χώρο μπορεί να δημιουργήσει και ευκαιρίες για αύξηση μισθών, ειδικότερα σε κατηγορίες εργαζομένων με υψηλές δεξιότητες.
O,τι δεν μπορείς να το μετρήσεις, δεν μπορείς να το προβλέψεις
Ωστόσο, οι οικονομικές επιπτώσεις της ΤΝ στην στην αγορά εργασίας είναι πολυπρόσωπες. Αδιαμφισβήτητα, η υιοθέτηση τεχνολογιών και εφαρμογών ΤΝ επηρεάζεται από τις αποφάσεις εκείνων των επιχειρήσεων οπου οι εργαζόμενοι εμπλέκονται σε εργασίες συνδεδεμένες με τη ΤΝ. Αυτές οι επιχειρήσεις προσλαμβάνουν περισσότερους εργαζομένους με ψηφιακές ικανότητες, διαμορφώνοντας το τοπίο και τη ζήτηση των ικανοτήτων του εργατικού δυναμικού, με κυματιστές επιδράσεις και στην υπόλοιπη αγορά εργασίας. Αυτή η τάση φέρνει εργασιακές μετατοπίσεις και υποκατάσταση των παραδοσιακών καθηκόντων που εκτελούνταν από ανθρώπους με αυτοματοποιημένες διαδικασίες. Το αν αυτές οι μετατοπίσεις και το μεγεθος της υποκατάστασης ανθρώπινου δυναμικού με ΤΝ επιφέρει οφέλη σε όρους παραγωγικότητας στις επιχειρήσεις, παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Παρά τις σημαντικές επιδράσεις της ΤΝ που έχουν παρατηρηθεί στη βιομηχανία και την αγοράς εργασίας, οι αθροιστικές επιπτώσεις παραμένουν μικρές εξαιτίας της περιορισμένης κλίμακας της υιοθέτησης της ΤΝ εως τώρα.
Παρα την αυξημένη αβεβαιότητα, η άνοδος της ΤΝ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με πτώση στη ζήτηση συγκεκριμένων δεξιοτήτων (skills) ενώ ταυτόχρονα αναδύωνται νέες εργασιακές ικανότητες, μετασχηματίζοντας με αυτό το τρόπο τη σύνθεση των ικανοτήτων, των γνώσεων και των νέων εργασιακών συνθηκών. Αρκετές μελέτες υποστηρίζουν ότι ο βαθμός και η ένταση της απώλειας θέσεων εργασίας θα διαφέρει από κλάδο σε κλάδο (βλ. χρηματοπιστωτικός τομέας, κατασκευαστικός κλάδος, τεχνολογία πληροφοριών κτλ.) και απο επάγγελμα σε επάγγελμα. Με άλλα λόγια, επαγγέλματα που απαιτούν υψηλές δεξιότητες και κατάρτιση είναι αυτά που έχουν δεχτεί και θα δεχτούν το μεγαλύτερο κύμα επιπτώσεων της προόδου της ΤΝ.
Πως φτάσαμε στο ψηφιακό μετασχηματισμό;
Αρχικά, ο ψηφιακός μετασχηματισμός αναφέρεται στη διαδικασία ενσωμάτωσης ψηφιακών τεχνολογιών στις διεκπαιρεωτικές διεργασίες, με στόχο τόσο τη βελτίωση της αποδοτικότητας τόσο ποιοτικά όσο και χρονικά. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ο επιστημονικός τομέας που “κουμπώνει” σε αυτό και ασχολείται με την ανάπτυξη υπολογιστικών συστημάτων τα οποία μπορούν να εκτελούν καθήκοντα που απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη, υπό την έννοια της συλλογιστικής πορείας, χωρίς να απαιτείται πλέον ανθρώπινη παρέμβαση. Δεν είναι απλώς μια τεχνολογική τάση, αλλά μια αναγκαία εξέλιξη που προέκυψε από κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές. Ο υπερπληθυσμός και η σημειακή συγκέντρωσή του, δημιουργούν ένα πολύπλοκο σύστημα με μια σειρά από ανάγκες και συνθήκες προσφοράς και ζήτησης που χρήζουν διαχείρισης. Από το πιο απλό ζήτημα που είναι τα αποθέματα και η ενημέρωση των αναγκών σε ζωντανό χρόνο μέχρι την διαχείριση των πληροφοριών του κόσμου για δημοσιονομικά ζητήματα. Αυτά είναι θέματα που λόγω του πεπερασμένου χρόνου και των περιορισμένων δυνατοτήτων επεξεργασίας δεδομένων από έναν άνθρωπο, αυξάνονται οι περιπτώσεις λάθους, το οποίο με τη σειρά του δημιουργεί χάος, αφού αφορά μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Η πολυπλοκότητα λοιπόν οδήγησε στην ανάγκη για αυτοματοποίηση και ο μεγάλος όγκος δεδομένων σε ένα ήδη πολύπλοκο σύστημα οδήγησε στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης.
Το ψηφιακό ‘’χάσμα’’
Στην κοινωνική του διάσταση, το θέμα είναι αμφιλεγόμενο. Αδιαμφισβήτητα, μέσα από το κύμα του ψηφιακού μετασχηματισμού δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για την για απορρόφηση των νέων στην αγορά εργασίας, μέσα από την δημιουργία νέων αντικειμένων θέσεων εργασίας, όπως εξειδικευμένων θέσεων στην τεχνητή νοημοσύνη, την κυβερνοασφάλεια, και την ανάπτυξη λογισμικού. Παράλληλα, αυτό το κλίμα παρακινεί κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα να αναβαθμιστεί, να συντονιστεί με τις επιταγές της εποχής και να παράγει δημιουργικά σκεπτόμενους νέους, οι οποίοι μετέπειτα με τις ιδέες τους, στα πλαίσια της ενίσχυσης των νεοφυών επιχειρήσεων που επικρατεί, μπορούν δυνητικά να προσελκύσουν επενδυτές με γνώσεις τεχνολογίας και startups στη χώρα. Όμως, το υπάρχον δυναμικό στην αγορά εργασίας είναι πολλών ταχυτήτων και δεν είναι πάντα εύκολο να συντονιστεί, εντείνοντας το ψηφιακό χάσμα. Η κουλτούρα της δια βίου μάθησης, όπως έλεγε και ο Σόλωνας «Γηράσκω δ’ αιεί πολλά διδασκόμενος», επανέρχεται και μάλιστα καθίσταται απαραίτητη για την αγορά εργασίας. Το χάσμα αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στη χώρα μας, καθώς διάφορες ομάδες πληθυσμού έχουν διαφορετικά επίπεδα ψηφιακής εκπαίδευσης και πρόσβασης στην τεχνολογία. Οσο απομακρυνόμαστε από τα μεγάλα αστικά κέντρα, οι περιοχές συχνά αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην πρόσβαση σε γρήγορο και σταθερό διαδίκτυο και στις ψηφιακές υπηρεσίες. Οι επενδύσεις σε ψηφιακή υποδομή και η επέκταση της κάλυψης των τηλεπικοινωνιακών δικτύων, που έχει ξεκινήσει, καθώς και η διάθεση από μεριάς πολιτών για παρακολούθηση προγραμμάτων που διαθέτουν τα Κέντρα Δια Βίου Μάθησης των Πανεπιστημίων και ενισχύουν την ψηφιακή γνωστική διάσταση είναι κρίσιμα για την ενσωμάτωση όλων των πολιτών στον ψηφιακό κόσμο και τη μείωση του ψηφιακού χάσματος.
To κρίσιμο βήμα για το νομοθετικό κόσμο
Το επόμενο βήμα, που προσπαθεί να κάνει συλλογικά ο νομοθετικός κόσμος προς την κατεύθυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι η θέσπιση νομοθετικών και τεχνικών πλαισίων για την κάλυψη των ζητημάτων απορρήτου και ασφάλειας δεδομένων, καθώς η αύξηση της ψηφιακής διασύνδεσης συνεπάγεται και αυξημένους κινδύνους για την ασφάλεια και την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Επιπλέον τίθεται και ζήτημα αναγνώρισης βασικών εργασιακών δικαιωμάτων για τους εργαζομένους σε πλατφόρμες από την Ε.Ε. Μπορεί οι επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης να είναι ακόμα σχετικά αβέβαιες πάνω στην αγορά εργασίας, ωστόσο ας μη ξεχνάμε πως η πολιτική δεν είναι παρα σύγκρουση αφηγημάτων και συμφερόντων και το ποιά λογική θα επικρατήσει θα καταστήσει σαφές εαν η ΤΝ θα λειτουργήσει προς όφελος της κοινωνίας ή κάποιων κολλοσιαιών τεχνολογικών οργανισμών. Ως Δίκτυο τασσόμαστε ρητά με το κοινωνικό συμφέρον για μια δίκαιη μετάβαση και σταθερή προσαρμογή.
Σχολιάζουν εκ μέρους του ΔIKTYOΥ Ξάνθης – ΣΤΑΣΟΥ & ΣΚΕΨΟΥ
Αναστασία Γιάμαλη, Αγγελος Καβουρτζικλής και Μιχάλης Σαμαράς
