Η μαζικότητα στις εσωκομματικές εκλογές, όπως παρατηρήθηκε πρόσφατα στο ΠΑΣΟΚ, αλλά και πριν περίπου ένα χρόνο στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, αποτελεί ένα ενδιαφέρον σημείο για συζήτηση σχετικά με τις πολιτικές συνέπειες που υφίστανται τα πολιτικά κόμματα, όταν για την ηγεσία ενός κόμματος αποκτούν δικαίωμα ψήφου οι «εκλογικοί τουρίστες».
Ο Colin Crouch, στο έργο του[1], υποστηρίζει ότι στις σύγχρονες δημοκρατίες, αν και οι τυπικές διαδικασίες συνεχίζουν να υφίστανται, παρόλαυτα οι πολιτικές διαδικασίες κυριαρχούνται από ελίτ και επιχειρηματικά συμφέροντα, ενώ παράλληλα ο ρόλος των πολιτών περιορίζεται σε πιο παθητικές μορφές συμμετοχής, όπως η ψηφοφορία, χωρίς ουσιαστική πολιτική δράση. Το φαινόμενο της μαζικότητας στις εσωκομματικές εκλογές, ειδικά όταν ενθαρρύνεται με απλές διαδικασίες ή με το πρόσχημα του «εκδημοκρατισμού», μπορεί να εξεταστεί υπό αυτό το πρίσμα.
Η αυξημένη μαζικότητα στις εσωκομματικές εκλογές μπορεί επιφανειακά να φαίνεται ως θετική ένδειξη πολιτικής συμμετοχής. Οι διαδικασίες που επιτρέπουν σε πολίτες να ψηφίζουν αφού πληρώσουν ένα μικρό ποσό (όπως έγινε με τα 2-3 ευρώ στις εκλογές του ΠΑΣΟΚ) έχουν στόχο να διευρύνουν τη συμμετοχή, επιτρέποντας σε περισσότερους πολίτες να έχουν λόγο στις αποφάσεις για την ηγεσία ενός κόμματος. Ωστόσο, η ποσοτική αύξηση της συμμετοχής δεν εγγυάται απαραίτητα και την ποιοτική συμμετοχή των πολιτών. Όπως αναφέρει ο Θανάσης Καμπαγιάννης σε πρόσφατη διαδικτυακή του ανάρτηση, αυτή η πρακτική οδηγεί σε ρευστοποίηση του κόμματος, όπου τα πραγματικά μέλη αντικαθίστανται από «ενδιαφερόμενους» ψηφοφόρους που δεν έχουν μόνιμο δεσμό με το κόμμα.
Παράλληλα με το «άνοιγμα» προς τους πολλούς, τα κομματικά όργανα, τα οποία είναι υπεύθυνα για τη δημοκρατική λειτουργία των κομμάτων, φθίνουν προς την ανυπαρξία, καθώς όπως φαίνεται δεν μπορούν να διαμορφώσουν μια σταθερή και συνεκτική πολιτική ταυτότητα. Αυτή η αποδυνάμωση των κομματικών δομών οδηγεί σε έναν διάλογο που δεν έχει σαφή κατεύθυνση, ενώ αφήνει το κόμμα ευάλωτο σε επιφανειακές αλλαγές ή προσωποπαγή φαινόμενα, όπου κυριαρχεί η εικόνα και η επικοινωνιακή στρατηγική αντί της ιδεολογικής συνέπειας και της διαρκούς συμμετοχής των μελών[2].
Στη μεταδημοκρατική κατάσταση, όπως την αναλύει ο Crouch, η πολιτική γίνεται ένα παιχνίδι επικοινωνιακής στρατηγικής που προσανατολίζεται στην επίτευξη της εξουσίας μέσω της διαφήμισης και της στόχευσης συγκεκριμένων ομάδων ψηφοφόρων. Αυτό συναντάται και σε εσωκομματικές εκλογές, όπου δεν υπάρχει ουσιαστική αντιπαράθεση ιδεών, αλλά περισσότερη έμφαση στη διαχείριση της εικόνας και της προσωπικότητας των υποψηφίων. Αυτή η διαδικασία αποδυναμώνει τις δημοκρατικές διαδικασίες, επιτρέποντας σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, να επηρεάσουν τις αποφάσεις.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στις εσωκομματικές εκλογές του ΠΑΣΟΚ υπήρξαν μαρτυρίες πως στελέχη της Νέας Δημοκρατίας ψήφισαν στις διαδικασίες, γεγονός που εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τη διαφάνεια και τη δημοκρατική φύση αυτών των εκλογών. Αυτές οι παρεμβάσεις από άτομα που δεν ανήκουν ιδεολογικά ή πολιτικά στο κόμμα υπογραμμίζουν τον κίνδυνο αλλοίωσης των αποτελεσμάτων. Η δυνατότητα οποιουδήποτε να ψηφίσει με την πληρωμή ενός μικρού ποσού, ανεξαρτήτως ιδεολογικής ταύτισης με το κόμμα, δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου μπορεί να χειραγωγηθούν οι εκλογές, θέτοντας σε αμφισβήτηση την ουσιαστική εκπροσώπηση των μελών.
Κλείνοντας, θα πρέπει να ενδυναμωθούν τα συλλογικά όργανα των κομμάτων, ώστε να επανέλθει η δημοκρατική τους λειτουργία και να διασφαλιστεί η εκπροσώπηση των πραγματικών μελών και όχι των ευκαιριακών ψηφοφόρων -εκλογικών τουριστών. Η ενίσχυση αυτών των οργάνων θα βοηθήσει στην αποκατάσταση της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της συμμετοχικότητας, αποτρέποντας την υπονόμευση της πολιτικής ταυτότητας του κόμματος από εξωτερικούς παράγοντες.
Οι δημοκρατικές διαδικασίες κινδυνεύουν να μετατραπούν σε κενές τυπικότητες εάν τα συλλογικά όργανα δεν λειτουργούν σωστά και αφήνουν περιθώριο σε μικρές ομάδες, ή εξωτερικούς παράγοντες να καθοδηγούν τις εξελίξεις. Μόνο μέσω της επαναφοράς των θεσμικών λειτουργιών και της συμμετοχής των μελών σε ουσιαστικές αποφάσεις μπορεί να διασφαλιστεί ότι τα κόμματα θα παραμείνουν ζωντανά δημοκρατικά κύτταρα και όχι εργαλεία χειραγώγησης ή βραχυπρόθεσμων εκλογικών στόχων.
[1] CROUCH, Colin, Post-democracy, Cambridge: Polity Press, 2004 Themes for the 21st century – https://hdl.handle.net/1814/2382
[2] Tom Gerald Daly, Brian Christopher Jones, Parties versus democracy: Addressing today’s political party threats to democratic rule, International Journal of Constitutional Law, Volume 18, Issue 2, July 2020, Pages 509–538, https://doi.org/10.1093/icon/moaa025
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο tvxs.gr
