Ο Σβέβο χρησιμοποιεί μια αντισυμβατική αφηγηματική δομή, η οποία συμβάλλει στην εσωστρεφή και αποσπασματική αίσθηση του μυθιστορήματος
Γράφει ο Παύλος Μαραγκός
Το βιβλίο «Η συνείδηση του Ζήνωνα», που εκδόθηκε το 1923, θεωρείται συχνά ως ένα από τα σημαντικότερα ιταλικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Ο Ίταλο Σβέβο, το ψευδώνυμο του Άρον Εττόρε Σμίτζ, δημιούργησε μια αφήγηση που διεισδύει βαθιά στον ανθρώπινο ψυχισμό, προσφέροντας μια νεωτεριστική εξερεύνηση της ταυτότητας, της αυταπάτης και της πολυπλοκότητας της συνείδησης.
Στον πυρήνα της, η συνείδηση του Ζήνωνα είναι μια μελέτη της αυτοεξαπάτησης και των αντιφάσεων της ανθρώπινης φύσης. Το μυθιστόρημα παρουσιάζεται ως τα απομνημονεύματα του Ζήνωνα Κοσίνι, ενός βιομήχανου στην Τεργέστη, που γράφτηκαν στο πλαίσιο της ψυχαναλυτικής του θεραπείας. Η προσπάθεια του Ζήνωνα να κατανοήσει τη ζωή και τα κίνητρά του είναι γεμάτη αντιφάσεις, εκλογικεύσεις και μια διάχυτη αίσθηση ειρωνείας.
Ένα από τα κεντρικά θέματα είναι ο εθισμός, που συμβολίζεται από τον ισόβιο αγώνα του Ζήνωνα να κόψει το κάπνισμα. Κάθε αποτυχημένη προσπάθεια και η επακόλουθη υποτροπή είναι μια μεταφορά για την ευρύτερη αδυναμία του να ασκήσει έλεγχο στη ζωή του. Το θέμα αυτό είναι συνυφασμένο με τις σχέσεις του Ζήνωνα, ιδίως με τον πατέρα του, τη σύζυγό του και την ερωμένη του. Οι αλληλεπιδράσεις του χαρακτηρίζονται από μια βαθιά αίσθηση ανεπάρκειας και αυτοαμφισβήτησης, περιπλέκοντας ακόμη περισσότερο την προσπάθειά του για αυτογνωσία.
Το μυθιστόρημα εμβαθύνει επίσης στη φύση του χρόνου και της μνήμης. Οι αναμνήσεις του Ζήνωνα είναι ασυνεπείς και αναξιόπιστες, αναδεικνύοντας την υποκειμενική φύση της μνήμης. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τις ανησυχίες του μοντερνισμού σχετικά με τον κατακερματισμό της εμπειρίας και το άπιαστο της αντικειμενικής αλήθειας.
Ο Σβέβο χρησιμοποιεί μια αντισυμβατική αφηγηματική δομή, η οποία συμβάλλει στην εσωστρεφή και αποσπασματική αίσθηση του μυθιστορήματος. Το βιβλίο χωρίζεται σε κεφάλαια που εστιάζουν σε διαφορετικές πτυχές της ζωής του Ζήνωνα: τον εθισμό του στο κάπνισμα, τον θάνατο του πατέρα του, τον γάμο του, τη σχέση του και τα επιχειρηματικά του εγχειρήματα. Τα κεφάλαια αυτά δεν παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά, αντανακλώντας τη μη γραμμική φύση της μνήμης και της συνείδησης.
Η αφηγηματική δομή είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του χαρακτήρα του Ζήνωνα. Τα απομνημονεύματα είναι γραμμένα με έναν τόνο ειρωνείας και αυτοσαρκασμού, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο Ζήνωνας έχει επίγνωση, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, των δικών του αυταπατών. Ωστόσο, οι προβληματισμοί του είναι συχνά αντιφατικοί, αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα του ψυχισμού του. Η χρήση της αφήγησης σε πρώτο πρόσωπο από τον Σβέβο επιτρέπει στους αναγνώστες να εμπλακούν άμεσα με τις σκέψεις του Ζήνωνα, δημιουργώντας μια αίσθηση οικειότητας, ενώ παράλληλα τονίζει την αναξιοπιστία του ως αφηγητή.
Ο Σβέβο επηρεάστηκε από τις δικές του εμπειρίες με την ψυχανάλυση, ιδίως από τη φιλία του με τον Τζέιμς Τζόις και το ενδιαφέρον του για τη φροϋδική θεωρία. Αυτή η επιρροή είναι εμφανής στη διερεύνηση του ασυνείδητου νου και των μηχανισμών της αυτοεξαπάτησης στο μυθιστόρημα.
Η σχέση του Ζήνωνα με τον ψυχαναλυτή του, τον δρα Σ., πλαισιώνει την αφήγηση. Τα απομνημονεύματα γράφονται κατόπιν αιτήματος του Δρ. Σ. και η αντίσταση του Ζήνωνα στη θεραπευτική διαδικασία αποτελεί επαναλαμβανόμενο μοτίβο. Συχνά χλευάζει την αποτελεσματικότητα της ψυχανάλυσης, ωστόσο οι λεπτομερείς ενδοσκοπήσεις του αποκαλύπτουν μια βαθιά ενασχόληση με τις δικές του ψυχικές διεργασίες. Αυτή η αμφιθυμία αντανακλά την κριτική και την άποψη του Σβέβο για την ψυχαναλυτική θεωρία.
Το μυθιστόρημα καταπιάνεται επίσης με υπαρξιακά θέματα, ιδίως με την αναζήτηση νοήματος σε έναν χαοτικό και αδιάφορο κόσμο. Η υπαρξιακή αγωνία του Ζήνωνα είναι αισθητή καθώς παλεύει με τις αποτυχίες του και τη φαινομενική ματαιότητα των προσπαθειών του να επιβάλει τάξη στη ζωή του. Αυτό συμπυκνώνεται στο τέλος του μυθιστορήματος, όπου ο Ζήνων οραματίζεται ένα καταστροφικό τέλος της ανθρωπότητας, υποδηλώνοντας έναν βαθύ σκεπτικισμό για τη δυνατότητα γνήσιας αυτογνωσίας ή λύτρωσης.
Η συνείδηση του Ζήνωνα γνώρισε αρχικά περιορισμένη επιτυχία, αλλά κέρδισε αναγνώριση μετά την υποστήριξη του Τζέιμς Τζόις, ο οποίος το θεώρησε πρωτοποριακό έργο της μοντερνιστικής λογοτεχνίας. Σήμερα, εξυμνείται για τις καινοτόμες αφηγηματικές τεχνικές του και τις βαθιές ψυχολογικές του γνώσεις.
Η επιρροή του μυθιστορήματος επεκτείνεται πέρα από την ιταλική λογοτεχνία, συμβάλλοντας στο ευρύτερο κίνημα του μοντερνισμού που προσπάθησε να αποτυπώσει την κατακερματισμένη, υποκειμενική φύση της ανθρώπινης εμπειρίας. Η απεικόνιση του Σβέβο ενός βαθιά ελαττωματικού, εσωστρεφούς πρωταγωνιστή έχει προκαλέσει απήχηση σε αναγνώστες και κριτικούς, εδραιώνοντας τη Συνείδηση του Ζήνωνα ως ένα σημαντικό έργο του λογοτεχνικού κανόνα.
Η «Συνείδηση του Ζήνωνα» είναι ένα πλούσιο, πολύπλευρο μυθιστόρημα που προσφέρει μια βαθιά και συχνά ανησυχητική εξερεύνηση του ανθρώπινου νου. Η επιδέξια ανάμειξη του χιούμορ, της ειρωνείας και της ψυχολογικής διορατικότητας από τον Σβέβο δημιουργεί μια αφήγηση που είναι τόσο συναρπαστική όσο και προκλητική. Μέσω του Ζήνωνα Κοσίνι, ο Σβέβο συλλαμβάνει την ουσία των προβληματισμών του μοντερνισμού σχετικά με την ταυτότητα, τη μνήμη και το άπιαστο της αλήθειας.
