Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς μιλάει στο «Ε» για την παράσταση «Ηρακλής Μαινόμενος», η οποία «ταξιδεύει» στο Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων αλλά και πώς ο ίδιος αντιλαμβάνεται τον ρόλο του θεάτρου στο σήμερα
«Θέλω να πιστεύω ότι γίνονται και πραγματικές οντισιόν και ότι κανείς δεν διαλέγει με βάση (μόνο) το ινσταγκραμ. Αυτό έχω ανάγκη να πιστεύω»
2008. Ο Δημήτρης Καραντζάς σκηνοθετεί και γράφει την πρώτη του παράσταση «Χιόνι στο στόμα» στο θέατρο Αμόρε που αφορούσε την σχέση έξι προσώπων, που βρίσκονται μαζί σε έναν χώρο, προκειμένου να περάσουν το καλοκαίρι τους. Εκεί όμως θα προκύψει ένας πόλεμος, που θα καθορίσει και θα επαναπροσδιορίσει τη σχέση τους.
16 χρόνια μετά, ύστερα από διθυραμβικές κριτικές, μακροχρόνιες συνεργασίες και παραστάσεις που μνημονεύονται για την πρωτοποριακή σκηνοθετική ματιά, ο κ. Καραντζάς «ταξιδεύει» όλη την Ελλάδα μαζί με ένα θίασο σπουδαίων ηθοποιών παρουσιάζοντας την εμβληματική τραγωδία του Ευριπίδη, «Ηρακλής Μαινόμενος». Ο Ευριπίδης στο σπάνια παιζόμενο έργο του «Ηρακλής Μαινόμενος», βάζει στο επίκεντρο τον Ηρακλή. Το μυθικό αυτό πρόσωπο, θα κατρακυλήσει στην πιο επώδυνη συντριβή και από ημίθεος θα γίνει μίασμα, μέσα από ένα ανελέητο παιχνίδι των Θεών.
Το «Ε» συζήτησε με τον γνωστό σκηνοθέτη για την επιλογή του συγκεκριμένου έργου και τη δική του σκηνοθετική οπτική. Δεν μπορέσαμε να αφήσουμε έξω από την συζήτηση, βέβαια, την άρρηκτη σχέση του θεάτρου με το «πολιτικό», τις διεκδικήσεις των ηθοποιών και το αντίκτυπο τους στο σήμερα, όπως επίσης και το αιώνιο ερώτημα αν «κινδυνεύει η εξουσία από το θέατρο».
Ηρακλής Μαινόμενος: Τι σε κάλεσε ώστε να επιλέξεις την τραγωδία του Ευριπίδη, η οποία, συγκριτικά με άλλες τραγωδίες, είναι η λιγότερο «παιγμένη»; Ποιο στοιχείο την διαφοροποιεί από τις άλλες;
Ειναι ένα έργο βαθιά πρωτοποριακό για την εποχή του και θεματικά και συνθετικά . Μέσα από έναν κύκλο σφοδρής κριτικής σε Θεούς και Τυραννικά Καθεστώτα δίνει φωνή και ορατότητα μόνο στον άνθρωπο.
Ο Ευριπίδης με τον «Ηρακλή Μαινόμενο», είναι σαν να βάζει ένα τέλος στους Ήρωες , στους Θεούς ακόμη και στους Ποιητές της εποχής και στην αναπαραγωγή της ίδιας κατασκευής . Βάζει ένα τέλος στα διάφορα «βάθρα» και εμφανίζει ως μόνο σωτήρα του ανθρώπου τον άλλον άνθρωπο. Πράγμα παρήγορο στις μέρες μας που η έννοια του ανθρωπισμού έχει εγκαταλειφθεί και υποτιμηθεί ανελέητα και υπάρχει τυφλή υπακοή μόνο σε πολιτικές αρχές (συχνά ακροδεξιές).
Έγινε η επιλογή του έργου και ξεκίνησαν οι πρόβες. Βρέθηκες αντιμέτωπος με προκλήσεις που έφεραν κάποια ανατροπή στον σχεδιασμό της παράστασης; Σου προσφέρθηκαν από τον θίασο στοιχεία, τα οποία μπήκες στη διαδικασία να αξιοποιήσεις;
Κάθε φορά ο αρχικός σχεδιασμός της παράστασης μετατοπίζεται σημαντικά με την έναρξη των προβών – και ευτυχώς! Δεν πιστεύω στους ηθοποιούς – εκτελεστές αλλά στους ηθοποιούς- συνδημιουργούς. Έτσι απ’ όταν αρχίσαμε να δουλεύουμε πάνω στη δομή της παράστασης δεχόμουν με ευχαρίστηση (τις περισσότερες φορές) προτάσεις και μετακινήσεις του υλικού και ακόμα και τώρα στην περιοδεία, την οποία ακολουθώ, εξακολουθούμε να βρίσκουμε κι άλλους δρόμους που ίσως μας είχαν διαφύγει, πράγματα αλλάζουν για να βοηθήσουν την δραματουργία της παράστασης.
Πώς διαχειρίζεσαι την πορεία που έχεις κάνει στο θέατρο από τόσο νωρίς, και πώς τα εργαλεία που έχεις αποκομίσει από αυτόν τον «δρόμο» τα χρησιμοποιείς στο στήσιμο της κάθε παράστασης;
Υποθέτω ότι τα χρόνια και η εμπειρία μου στο θέατρο από το 2008 μού έχουν δημιουργήσει πιο ευαίσθητα αντανακλαστικά σε μια πρόβα. Μου είναι πιο εμφανές τι λείπει από μια σκηνή, που είναι συνθετικό το πρόβλημα, που είναι ερμηνευτικό και αισθάνομαι ίσως ότι μπορώ να βρω πιο εύκολα λύσεις για να προχωρήσω το παραστασιακό αποτέλεσμα στο ζητούμενο.
Νομίζω επίσης ότι, συν τω χρόνω , απολαμβάνω περισσότερο να είμαι «αόρατος» και να μην υπενθυμίζω στο θεατή την παρουσία μου εμφατικά με ιδέες που επιβεβαιώνουν διαρκώς ποιος κινεί τα νήματα . Με ενδιαφέρει μάλλον να παρασυρθώ από τα έργα και το περιεχόμενο και να πάω μαζί τους και όχι να είμαι από πάνω και να προκρίνεται παραστασιακά περισσότερο η κατασκευή μου/η ιδέα μου – κάτι που παλαιότερα δεν άφηνα τόσο, γιατί ένιωθα μεγαλύτερη ανάγκη να «αποδείξω».
Ποια η άποψη σας για την σχέση social media και θέατρο; Γίνονται οντισιόν πια; Ή ο τρόπος που διανέμονται οι ρόλοι έχει αλλάξει, λαμβάνοντας υπόψιν την δυναμική των social media;
Είναι μια μεγάλη ιστορία αυτή. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων πράγματι ενημερώνεται αυτή τη στιγμή από τα social media. Κι εγώ τα χρησιμοποιώ πολύ για την προώθηση των παραστάσεων. Ωστόσο μου φαίνεται εντελώς άλλη δουλειά η υποκριτική και εντελώς άλλη αυτή του influencer. Φρικάρω όταν βλέπω έργα του Σαίξπηρ στα βότσαλα δίπλα σε μια μπίρα , η σαμπουάν για ταλαιπωρημένα μαλλιά δίπλα στον Μπέρχαρντ για να διαφημίσει ο Χ ηθοποιός- influencer ένα προϊόν «μέσα από την ιδιότητα». Και πολλοί συνεργάτες μου το κάνουν αλλά δεν μπορώ να συμφιλιωθώ με την ιδέα – τη θεωρώ τερατογένεση. Και προτιμώ να μην το απενοχοποίησω. Δεν μ’ αρέσει που βλέπω σπουδαστές δραματικής σχολής ή αποφοίτους να φτιάχνουν ένα προφίλ/«πορτφόλιο» μέσα από κοιλιακούς και απανωτά likes σε σκηνοθέτες. Και προσωπικά σ’ εμένα λειτουργεί αποτρεπτικά. Επίσης με ενοχλεί ότι αφιερώνεται πολύ περισσότερος χρόνος στο τι φωτογραφία θα μπει στο Instagram από ό,τι στην ανάγνωση ενός κειμένου.
Θέλω να πιστεύω ότι γίνονται και πραγματικές οντισιόν και ότι κανείς δεν διαλέγει με βάση (μόνο) το ινσταγκραμ. Αυτό έχω ανάγκη να πιστεύω.
Αν ένας από τους σκοπούς του θεάτρου είναι να αφυπνίζει και να ενεργοποιεί το κοινό, θεωρείς ότι στην Ελλάδα του 2024 επιτυγχάνεται αυτός ο σκοπός;
Όπως σε κάθε συντηρητική εποχή- σαν αυτή που ζούμε – νομίζω ότι συνειδητά αποφεύγεται η αφύπνιση. Έτσι στο βασικό κυρίαρχο mainstream θέατρο προάγεται ο πρωταγωνιστής και τα έργα που θα κάνουν τους ανθρώπους, στην καλύτερη περίπτωση, να νιώσουν, αλλά όχι να σκεφτούν. Δεν πιστεύω ότι επιτυγχάνεται ο σκοπός της αφύπνισης, παρά μόνο από κάποιες εξαιρέσεις. Και σ’ αυτές τις εξαιρέσεις βασίζομαι, ελπίζω και αντλώ δύναμη.
Θεωρείς ότι οι κινητοποιήσεις των ηθοποιών τον περσινό χειμώνα σχετικά με την υποβάθμιση των πτυχίων τους, έχει αντίκτυπο σήμερα; Κατά την γνώμη σου, κινδυνεύει η εξουσία από το θέατρο;
Θεωρώ ότι το θέμα ξεχάστηκε εντελώς, καθώς ουδέποτε ενδιέφερε την κυβέρνηση αυτή – ούτε βέβαια ήταν ποτέ ψηλά σε καμία ατζέντα προηγούμενων κυβερνήσεων. Το Υπουργείο Πολιτισμού σταθερά μοιάζει να εχθρεύεται τη σύγχρονη τέχνη και έτσι δεν πήρε και καμιά απολύτως θέση στο εν λόγω ζήτημα . Ο αγώνας βέβαια τότε ήταν μεγάλος και καλώς έγινε – μου έδωσε τρομερή πίστη και δύναμη, γιατί μετά τον κόβιντ νόμιζα ότι είχα παραλύσει καθολικά. Κάτι λοιπόν εκεί κινήθηκε.
Το θέατρο πάντα κρίνει την εξουσία, είτε σ’ ένα σύγχρονο έργο , είτε σ’ ένα κλασικό είτε ακόμη στο έργο που ανεβάζουμε τώρα. Και νομίζω πάντα οτιδήποτε δημιουργεί αντίλογο και κριτική σκέψη, η εξουσία το εχθρεύεται. Πολλώ δε μάλλον η τρέχουσα εξουσία, που βασίζεται στην ύπνωση των πολιτών και στην κατήχηση μέσα από προκάτ άρθρα και εντολές που ξέρουν να περνάνε μέσα από ένα πραγματικά πολύ ικανό επικοινωνιακό επιτελείο.
Η παράσταση «Ηρακλής Μαινόμενος» θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 17 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων.
Με τους Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη, Γιώργο Γάλλο, Στεφανία Γουλιώτη, Ηρώ Μπέζου, Άννα Καλαϊτζίδου, Γιάννη Κλίνη, Αινεία Τσαμάτη, Νίκο Μήλια, Γκαλ Ρομπίσα, Μπάμπη Γαλιατσάτο, Θανάση Ραφτόπουλο, Αντώνη Αντωνόπουλο, καθώς και τον διαπρεπή μουσικό Φώτη Σιώτα σε εξέχοντα ρόλο επί σκηνής, μας βυθίζει στην υπαρξιακή αγωνία της εμβληματικής τραγωδίας του Ευριπίδη, υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Δημήτρη Καραντζά.
