Επετειακή έκθεση στο Μουσείο Ακροπόλεως, με αφορμή τα 200 χρόνια από τον θάνατο του
Την Παρασκευή 26 Απριλίου, άνοιξε μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση για τους επισκέπτες του Μουσείου Ακροπόλεως και συγκεκριμένα στο φουαγιέ του ισογείου χώρου.
Η μικρή έκθεση, είναι αφιερωμένη στην μνήμη του μεγάλου Άγγλου Φιλέλληνα και Ρομαντικού Ποιητή, Λόρδου Βύρωνα, 6ου Βαρόνου του Μπάιρον, με αφορμή την συμπλήρωση 200 χρόνων από τον θάνατο του, στις 19 Απριλίου του 1824 στο Μεσολόγγι και σχετίζεται με την αρπαγή των γλυπτών του Παρθενώνα από τον βάνδαλο Λόρδο Έλγιν.
Ανάμεσα στα εκθέματα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το διαβατήριο-φιρμάνι του Λόρδου Βύρωνα, με την τουρά του Σουλτάνου, το οποίο και του επέτρεπε να μετακινείται ελεύθερα και νόμιμα ανά την Οθωμανική επικράτεια.
Ένα μοναδικό έκθεμα, το οποίο μπορεί να ανοίξει ξανά τον κύκλο των συζητήσεων και αντιπαραθέσεων για το αν τελικά ο Λόρδος Έλγιν, είχε Σουλτανικό φιρμάνι , δηλ. την έγκριση του Σουλτάνου, για τις βέβηλες και καταστροφικές για το μνημείο του Παρθενώνα, πράξεις του!
Εκτός από το Οθωμανικό διαβατήριο-φιρμάνι του Λόρδου Βύρωνα, ο επισκέπτης θα έχει την δυνατότητα και την ευκαιρία, να θαυμάσει από κοντά έναν μοναδικό πίνακα του Louis Joseph Toussaint Rossignon, του 1827, την “Έξοδο του Μεσολογγίου”.
Σύγχρονες έρευνες καταξιωμένων ερευνητών σήμερα, όπως του Ιρανού Σοριάν Παναχί αλλά και των δύο Τούρκων ερευνητών Ορχάν Σακίν και Ζεϊνέπ Εγκέν, στα επίσημα αρχεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υποστηρίζουν και επιβεβαιώνουν την άποψη, ότι δεν υπήρχε επίσημο Σουλτανικό φιρμάνι καταχωρημένο, για την αφαίρεση των γλυπτών του Παρθενώνα εκείνη την περίοδο αλλά ίσως μια άδεια κάποιου Υψηλόβαθμου Αξιωματούχου της Πύλης προς τον Λόρδο Έλγιν για επίσκεψη στον χώρο της Ακροπόλεως προς μελέτη και αποτύπωση εκμαγείων των γλυπτών.
Στον τόμο Γ1, με τίτλο “ΞΕΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ -1800-1810” του Κυριάκου Σιμόπουλου, στην σελ.560, παίρνουμε μια σημαντική πληροφορία για υποτιθέμενη ύπαρξη Σουλτανικού φιρμανιού-επιστολής προς τον “Δισδάρη” Φρούραρχο της Ακροπόλεως, προς διευκόλυνση της πρόσβασης και των εργασιών του συνεργείου του Λόρδου Έλγιν, χωρίς καμία ενόχληση και παρακώλυση.
Ποια ήταν όμως η γενική εικόνα εκείνης της εποχής στην περιοχή;
Παράλληλα με το κίνημα του Φιλελληνισμού που αναπτύχθηκε σε όλη την Ευρώπη αργότερα, εμφανίστηκε και το φαινόμενο της αρχαιολατρείας και αρχαιοκαπηλείας. Πλήθος ξένων αρχαιόφιλων συρρέουν στην Ελλάδα και σε όλη την επικράτεια της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να ανακαλύψουν και να αποκτήσουν αρχαιοελληνικές αρχαιότητες, με οποιοδήποτε τρόπο και κόστος! Κύριοι εκφραστές αυτής της τάσης, ήταν πρωτίστως οι Γάλλοι, οι Άγγλοι και στην συνέχεια και οι Γερμανοί.
Μέσα σε αυτό το “αρρωστημένο” κλίμα που επικρατούσε, στην ήδη καταρρέουσα και υποτροπιάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, εμφανίζεται ο Λόρδος Έλγιν, Τόμας Μπρούς (Tomas Bruce), ο οποίος διορίζεται Πρέσβης της Αγγλίας στην Υψηλή Πύλη, στην Κων/πόλη, το 1799.(1799-1803). Με την άφιξη του εκεί, επικεντρώνεται στον στόχο του και στα τέλη του ίδιου έτους, στέλνει στην Αθήνα τον Γραμματέα της Πρεσβείας, Χάμιλτον (Hamilton), μαζί με 6 Ιταλούς καλλιτέχνες, ανάμεσα τους και τον ζωγράφο Λουζιέρι (Lousieri) και τους αρχιτέκτονες, Ιτάρ και Βαλέστρα, ώστε να καταγράψουν τα μνημεία της Ακρόπολης, να φτιάξουν τοπογραφικά σχέδια και εκμαγεία.
Το 1801, ο Λόρδος Έλγιν, φέρεται να απέσπασε “φιρμάνι” ή κάποια άδεια από κάποιο ανώτερο Οθωμανό Αξιωματούχο, ονόματι Σεγούτ Αβδουλάχ, που υποτίθεται του επέτρεπε την αφαίρεση γλυπτών και κάποιων λίθων (πέτρες) και επιγραφών από την Ακρόπολη. Κάτι τέτοιο μέχρι σήμερα, δεν έχει αποδειχθεί! Δεν έχει βρεθεί κάπου καταγεγραμμένο το Σουλτανικό φιρμάνι του Σελίμ Γ’ που να επιτρέπει την αφαίρεση των γλυπτών του Παρθενώνα αλλά ούτε και κάποια άλλη σχετική άδεια κάποιου άλλου Οθωμανού Αξιωματούχου προς τον Λόρδο Έλγιν.
Βέβαια, δεν μπορώ να φανταστώ, ότι ο Βοϊβόδας των Αθηνών και ο Δισδάρης(dizdar), ο Φρούραρχος του κάστρου και του Τεμένους της Ακρόπολης, ενήργησαν χωρίς ο Έλγιν να έχει κάποια σχετική άδεια. Λέγεται ότι ο εν λόγω Φρούραρχος της Ακρόπολης, δεν ήταν σύμφωνος στην αφαίρεση και απόσπαση των γλυπτών. Προφανώς λόγω έλλειψης ανάλογης άδειας ή και επιζητήσεως προσωπικών δώρων και ανταλλαγματων. Στις βέβηλες ενέργειες του συνεργείου του Έλγιν, αντιδρούσαν και οι ντόπιοι Έλληνες και Τούρκοι. Στον χώρο ιδίως της Ακροπόλεως, λειτουργούσε και Τέμενος από την κατάκτηση της πόλης από τον Μωάμεθ τον Πορθητή.
Η Αθήνα, κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το καλοκαίρι του 1456 , υπό τον Ομέρ Μπέη. Μετά από δύο χρόνια, το 1458, την επισκέφτηκε ο ίδιος ο Σουλτάνος, ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής, γυρνώντας από την εκστρατεία του στην Πελοπόννησο. Λέγεται ότι ο θαυμασμός του για την ιστορία και τα μνημεία της πόλης των Αθηνών ήταν τέτοιος, ώστε έδωσε ειδικά προνόμια στους κατοίκους της. Επίσης αφιέρωσε την Αθήνα στο βακούφι των Ιερών Πόλεων , Μέκκας και Μεδίνας. Επίσης, την ενέταξε στα αυτοκρατορικά χάσια και είχε την επικαρπία των προσόδων της πόλης. Ποιος θα μπορούσε, πέραν του εκάστοτε Σουλτάνου, να αμφισβητήσει την απόφαση του Μωάμεθ του Πορθητή; Όπως και μετά την κατάληψη της Κων/πόλεως, ο Μωάμεθ ο Πορθητής εκφράζει την άποψη, ότι τα κτήρια και τα κτίσματα του ανήκουν! Ποιος θα τολμούσε να τα βεβηλώσει;
Με τα χρόνια όμως, η Οθωμανική Αυτοκρατορία περιήλθε σε δεινή οικονομική, πολιτική και γεωστρατηγική θέση. Τα εσωτερικά προβλήματα, οι διαρκείς πόλεμοι, οι επαναστάσεις και επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων στο εσωτερικό της, επέφερε μια σήψη και μια διαρκώς καταρρέουσα κατάσταση. Η στρατιωτική βοήθεια των Άγγλων στα Τουρκικά στρατεύματα που αντιμετώπισαν τον στρατό των Γάλλων του Βοναπάρτη στην Αίγυπτο, έφερε την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τον Σουλτάνο σε δυσμενή θέση απέναντι τους και η λήψη γενναίων πολιτικών και οικονομικών υποχωρήσεων και αποφάσεων, ήταν αναπόφευκτη!
Τους βανδαλισμούς του Λόρδου Έλγιν και του συνεργείου του, υπό τον Ιταλό Λουζιέρι, επιβεβαιώνουν στις αφηγήσεις τους και πολλοί Άγγλοι περιηγητές της εποχής, όπως ο Edward Daniel Clarke, o Edward Dodwell, μέσα από τις υπέροχες γκραβούρες του και το χρονικό του ταξιδιού του στην Αθήνα το 1801, αναφέροντας χαρακτηριστικά: “Κατά το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα, δοκίμασα την ταπείνωση να παρευρεθώ στην απογύμνωση του Παρθενώνα από τα λαμπρότερα γλυπτά του και να παρακολουθήσω το γκρέμισμα μερικών αρχιτεκτονικών μελών του ναού“. Κατά το 1806, έχουμε τις επισκέψεις και επιβεβαιώσεις των βανδαλισμών του Παρθενώνα από τον Άγγλο περιηγητή William Martin Leake και του Γάλλου Αριστοκράτη και μεγάλου Φιλέλληνα Chateaubriand (Σατωμπριάντ).
Τα Χριστούγεννα του 1809, έφτασαν στην Αθήνα ο Λόρδος Βύρωνας με τον φίλο του Χόμπχαουζ (Hobhouse).Κατά την επίσκεψη τους στον χώρο της Ακροπόλεως διαπιστώνουν την έκταση των βανδαλισμών των μνημείων και εξαπολύει “δριμύ κατηγορώ” εναντίον του συλητή τους, Λόρδου Έλγιν μέσα από τους στίχους των ποιημάτων του, “Childe Harold’s Pilgrimage” (“Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ”) και “The curse of Minerva” (“Η κατάρα της Αθηνάς”), δημιουργώντας ένα τεράστιο ηθικό θέμα στην βρετανική κοινή γνώμη , και όχι μόνο…
Μέσα από το ποίημα του, “Η κατάρα της Αθηνάς”, με αριστουργηματικό τρόπο, εκφράζει τα παράπονα της θεάς και προστάτιδος της Αθήνας, προς τον συμπατριώτη του Λόρδου Έλγιν, Λόρδο Βύρωνα, για τις λεηλασίες του και παράλληλα εκσφενδονίζοντας κατάρες και προφητείες εναντίον του. Λέει επίσης ο Ποιητής, ότι “ακόμη και τα κύματα αρνήθηκαν να γίνουν συνένοχοι της ιεροσυλίας του“, αναφερόμενος στο ναυάγιο του πλοίου “Μέντωρ“, το οποίο καταποντίστηκε κοντά στα Κύθηρα κατά το ταξίδι του προς την Αγγλία.
Ο Λόρδος Βύρων, αναμφισβήτητα, πέραν από μεγάλος Φιλέλληνας, ήταν και ο πρώτος που απαίτησε την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα, στον φυσικό τους χώρο, εκεί όπου ανήκουν!
Ήταν ο πρώτος που θεμελίωσε κληρονομικό δικαίωμα των υπόδουλων Ελλήνων πάνω στα γλυπτά και σε όλα τα αρχαιοελληνικά μνημεία, κατηγορώντας πολλές φορές και τους ίδιους τους Έλληνες για την παθητική τους στάση αλλά και παρακινώντας τους παράλληλα προς ξεσηκωμό για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους!
Ενδεικτικοί είναι οι στίχοι από το ποίημα του “The Giaour”(“Ο Γκιαούρης”): “Εγερθήτε! Εγερθήτε! Ανακτήσατε γενναίως την γην ταύτην , της οποίας είναι άφθαρτον το κλέος,
εις την τέφραν των προγόνων εύρατε Τίνας σπινθήρας και ανάψατ’εις τα στήθη ενθουσιασμού κρατήρας”.
Οι επιχειρήσεις του Λόρδου Έλγιν στον Παρθενώνα και σε άλλα μνημεία του Ελλαδικού χώρου, “νομιμοποίησαν” την λαφυραγωγία των Ελληνικών αρχαιοτήτων, η οποία έγινε η προσφιλέστατη απασχόληση των ξένων αριστοκρατών. Πολύ σύντομα, η “αρχαιολατρεία” τους, κατάντησε αρχαιοκαπηλεία, με μεγάλη κερδοσκοπία!
Έτσι, σιγά-σιγά, Έλληνες και Τούρκοι, υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπό τις εντολές τους, ρίχτηκαν στο κυνήγι και το εμπόριο αρχαιοτήτων , προς ίδιον όφελος, διευρύνοντας και άλλο το πεδίο των αναζητήσεων, προκαλώντας ανεπανόρθωτες ζημιές και βανδαλισμούς!
Κώστας Μαυρομάτης, Συλλέκτης-Ερευνητής
ΠΗΓΕΣ:
1.”ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ”,Κ.ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ,1899.
2.”ΞΕΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1800-1810″.
Κ.ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ.1975.
3.”ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ”,ΑΝΤΡΕ ΜΩΡΟΥΑ,1980.
4.”Ο ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ”,CONTE PIETRO CAMPA,1995.
5.”ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΩ ΤΟΥ ΜΠΑΥΡΟΝ,ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΑΙΟΥ,ΑΘΗΝΑ 2003.
6.”ΜΠΑΪΡΟΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΛΓΙΝ”,ΠΑΝΟΣ ΤΡΙΓΑΖΗΣ,ΑΘΗΝΑ 2004.
7.”Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΜΠΑΪΡΟΝ”,RODERICK BEATON.
