Γράφει ο Ρωμανίδης Νεοφ. Θεόδωρος
Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, ως ιστορικό γεγονός, αποτελεί ένα από τα πιο θλιβερά και πένθιμα κεφάλαια της ελληνικής ιστορίας. Ένα κεφάλαιο, άγνωστο δυστυχώς, που αναφέρεται στην εξόντωση του ελληνισμού από τις πατρογονικές του εστίες.
Από μέρη ελληνικά, γνωστά από την εποχή των μύθων και των θρύλων, του Φρίξου και της Έλλης, του Ιάσονα και της Αργοναυτικής εκστρατείας, του Ηρακλή και των Αμαζόνων, του Ορέστη και της Ιφιγένειας, και της τραγικής συνάμα Μήδειας.
Από πατρίδες μυρωμένες από τις ανάσες του πεύκου και το άρωμα από τα τσιτσέκια, τα μάραντα και τα μανουσάκια. Τραγουδισμένες με το κελάρυσμα των νερών, τα τιτιβίσματα των πουλιών, το θρόισμα των φύλλων και την λαλιά της ποντιακής λύρας. Από πατρίδες όπου το κάθε λιθάρι έχει ζωγραφισμένο κι από έναν Άγιο, με άγρια μάτια και μαλλιά σκοινένια όπως θα έλεγε ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, Γιάννης Ρίτσος.
Από πόλεις και κωμοπόλεις με «ρίζες» που χαϊδεύουν την Μαύρη Θάλασσα, όπως η Σινώπη, η Σαμψούντα, η Οινόη, τα Κοτύωρα, η Κερασούντα, η Τρίπολη, η Τραπεζούντα, τα Σούρμενα, ο Όφις και η Ριζούντα. Αλλά και από πόλεις φρουρούς πάνω στα βουνά και δίπλα σε ποτάμια με τα κρυστάλλινα νερά που κατεβαίνουν από τα Ποντικές Άλπεις, όπως η Αμάσεια, η Σεβάστεια, η Τοκάτη, η Νικόπολη η Νεοκαισάρεια, η Σαφράμπολη, η Κασταμονή και η Αργυρούπολη.
Πόλεις «Ελληνίδας», κατά τη φράση του Ξενοφώντα. Φωτισμένες από το φανάρι του Διογένη, ποτισμένες από το πνεύμα του Στράβωνα και την πένα του Δημήτρη Ψαθά. Τους Κομνηνούς και τους πρωτεργάτες του 21 Υψηλάντηδες. Και με θρησκευτικές – ηγετικές μορφές όπως ο Γερμανός Καραβαγγέλης της Αμάσειας και ο Χρύσανθος της Τραπεζούντας.
Με πολιτισμό λαμπρό αιώνων και διάλεκτο που σώζει ατόφιες αρχαίες ελληνικές λέξεις. Από χωριά θεμελιωμένα στα βαθύσκιωτα βουνά, κοντά σε φαράγγια και σε πλαγιές απρόσιτες, με μοναδικά χαρακτηριστικά όπως η Ματσούκα, η Λαραχανή, η Κρώμνη, η Ίμερα, τα Χεροίανα και η επτάκωμη Σάντα.
Από τέτοια μέρη εκδιώχθηκαν, βασανίστηκαν και αφανίστηκαν οι πρόγονοί μας μέσα σ’ ένα ρέκβιεμ θανάτου που το συνέθεταν η σφαγή, η φυγή και ο πόνος.
Η γενοκτονία των Ποντίων έχει όλα εκείνα τα γνωρίσματα που περιέχει και η γενοκτονία των Αρμενίων, το 1915. Μόνο, που στην περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου, η γενοκτονία ήταν πιο οργανωμένη και μεθοδευμένη, καθώς χρησιμοποιήθηκαν, τρόποι φυσικής εξόντωσης, που δεν αφήνουν ίχνη, όπως τα τάγματα εργασίας και το κάψιμο των χωριών.
Οι σκληρές, ωστόσο, διώξεις στον Πόντο άρχισαν με την άνοδο των Νεότουρκων στην εξουσία, το 1908, και είχαν ως στόχο την εξόντωση του χριστιανικού πληθυσμού, δηλαδή του ελληνικού, του αρμενικού, και του ασσυριακού.
Η πρώτη φάση της γενοκτονίας διαδραματίζεται μεταξύ του 1914 και του 1918, και αφορά στην εξαφάνιση των ανδρών και των γυναικόπαιδων. Η στρατηγική που εφαρμόζεται είναι η στρατηγική της εξόντωσης, μέσω της εκτόπισης, έτσι ώστε οι εκτοπιζόμενοι να μην αντέχουν στην πείνα, τη δίψα και τις κακουχίες. Οι μετατοπίσεις των πληθυσμών γίνονταν πιο πολύ το χειμώνα, δίχως να επιτρέπουν στους μετατοπιζόμενους να έχουν εφόδια μαζί τους. Μετά λεηλατούσαν και έκαιγαν τα χωριά τους, στο πνεύμα της καθολικής εθνοκάθαρσης.
Τον Γενάρη του 1919 ο Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Κολωνίας, Γερβάσιος Σουμελίδης, σε επιστολή στον πρόεδρο του Συλλόγου «Ελεύθερος Πόντος» της Θεσσαλονίκης, γράφει: «…Ολόκληρος ο Πόντος απ’ άκρου εις άκρον πρόσφερε τα περισσότερα θύματα εις την νεοτουρκικήν θηριωδίαν. Ίσως μόνος ο Πόντος εξ όλων των άλλων μερών προσέφερε τας περισσοτέρας μυριονέκρους θυσίας. Τα βουνά, οι ποταμοί και τα
δύσβατα και χιονοκεπή όρη του εσωτερικού της Ανατολής, προς την Σεβάστειαν,την Τοκάτην και το Τσορούχ, υπήρξαν Γολγοθάς του αποδεκατισθέντος ελληνισμού. Είναι ανθρωπίνως αδύνατον να περιγράψη τις επακριβώς την τρομεράν και απαι-σίαν σκηνοθεσίαν, ην εν τω Πόντω παρεσκεύασεν ο τουρκικός φανατισμός και η ακόλαστος των Νεοτούρκων σατανική τακτική. …»
Στις 19 Μαΐου, το 1919, με την άφιξη του Κεμάλ στην Σαμψούντα, αρχίζει η δεύτερη φάση της γενοκτονίας, που διαρκεί ως το 1923.
Η δεύτερη φάση της γενοκτονίας είναι πιο σκληρή, με αποτέλεσμα να δυναμώσει ακόμα περισσότερο, το Αντάρτικο στον Πόντο, με θρυλικούς καπετάνιους όπως: Ο Βασίλειος Ανθόπουλος (Βασίλ Αγάς), ο Στυλιανός Κοσμίδης (Στυλ Αγάς), ο Βασίλης Τσαουσίδης (Πιτς Βασίλ) ο Καπετάν Ευκλείδης στα βουνά της Σάντας η Αντάρτισσα Πελαγία και πολλοί άλλοι.
Οι αριθμός των θυμάτων της γενοκτονίας μαρτυρά και το μέγεθός της. Αψευδείς μάρτυρες οι αμέτρητες αναφορές ξένων πρεσβειών για τις βιαιότητες των Νεοτούρκων. Μέσα σε μια δεκαετία, από το 1914 έως και το 1923, τα θύματά της ανέρχονται σε 353.000 χιλιάδες, σ’ όλο τον Πόντο, με τον δυτικό Πόντο να έχει πληγεί περισσότερο, από τις υπόλοιπες περιοχές: Να θυμηθούμε τη μάχη της Παναγίας της Μάγαρας στη σπηλιά ‘Οτκαγια, όπου σφαγιάσθηκαν πάνω από 600 γυναικόπαιδα, να σκεφθούμε τις σφαγές στις εκκλησίες του Αγίου Χαραλάμπους και του Αγίου Γεωργίου στα χωριά Κιοβζέζου και Σελαμελίκ της Πάφρας. Και τέλος να μην ξεχάσουμε τους 174 καταδικασθέντες στα Δικαστήρια της Ανεξαρτησίας, από τους οποίους οι 69 κρεμάστηκαν στην πλατεία της Αμάσειας.
Η Βουλή των Ελλήνων, ύστερα από εισήγηση του αείμνηστου Μιχάλη Χαραλαμπίδη, ομόφωνα, το Φλεβάρη του 1994, ανακήρυξε την 19η του Μάη ως ημέρα εθνικής μνήμης, αφιερωμένη στη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Ωστόσο, η πλήρης δικαίωση της μνήμης των νεκρών μας, θα έρθει με τη διεθνή της αναγνώριση, η οποία και απαιτεί αγώνες από όλους μας. Από την Ελληνική Πολιτεία, το οργανωμένο ποντιακό κίνημα, και τον ελληνισμό απανταχού του κόσμου.
Την μέρα αυτή ας πάμε νοερά πίσω εκεί στα άγια χώματα των προγόνων μας. Για να πάρουμε διδάγματα από την πίστη τους στον Θεό και την Πατρίδα, από τους αγώνες τους για την προστασία της τιμής και της οικογένειας. Για να πάρουμε δύναμη. Για να προχωρήσουμε μπροστά. Ούτε να ξεχάσουμε μπορούμε, ούτε να συγχωρέσουμε.
Ας γίνουμε εμείς οι φωνές τους. Εμείς οι λίγοι. Γιατί οι πολλοί, στους 30 σχεδόν αιώνες ελληνισμού, έμεινα εκεί. Ας γίνουμε «οι φωνές από το παρελθόν» καθημερινά αλλά και αυτήν την ιδιαίτερη μέρα για να «ακουστεί» ο πόνος, το κλάμα, τα βάσανα, ο μαρτυρικός θάνατος όλων εκείνων που «έμειναν» εκεί.
Έχουμε χρέος να μην ξεχάσουμε. Και ακολουθώντας την προτροπή του Μητροπολίτης Γερβάσιου, όπως την διατύπωσε στην παραπάνω επιστολή, να ενωθούμε, να συνασπισθούμε. Να συντονίσουμε τις ενέργειες μας, να γίνουμε οι πρόμαχοι και υπερασπιστές των δικαίων τους. Να υψώσουμε φωνή και να δηλώσουμε ότι διεκδικούμε την αναγνώριση της θυσίας τους για να αναπαυθούν οι ψυχές τους. Να μην παραδώσουμε στην λήθη τους 353 000 νεκρούς προγόνους μας. Όποια υποχώρηση από το χρέος αυτό αποτελεί ηθική και εθνική ύβρη. Να συνεχίσουμε να διεκδικούμε με όποια ψήγματα ελπίδας υπάρχουν.
Τα βουνά, οι δρόμοι, οι πόλεις και τα χωριά της Τουρκίας είναι κατάσπαρτα από ελληνικά κόκκαλα τα οποία δημιούργησαν δικαιώματα και περιμένουν την ηθική δικαίωση τους.
Τα θύματα αυτής της τραγωδίας πρέπει να πάρουν την θέση που τους πρέπει στην Ιστορία.
Αιώνια η μνήμη τους.
Πηγές: Νίκος Κωνσταντινίδης, «δημοσίευμα», Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας
