Γράφει η Φωτεινή Οικονομοπούλου, απόφοιτη Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων του Παντείου Πανεπιστημίου, αρθρογράφος – Ανάλυση στο Ινστιτούτο ΕΝΑ
Η έμφυλη βία είναι ένα καθημερινό, παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο πλήττει στη συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες και νεαρά κορίτσια, αλλά και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Αφορά οποιαδήποτε επιβλαβή πράξη κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται και μπορεί να τελείται τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε δημόσιο χώρο. Διακρίνεται από τις άλλες μορφές βίας, καθώς πηγάζει από την ιστορικά διαπιστωμένη κοινωνική ανισότητα στις σχέσεις εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, η οποία οδηγεί στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών και στις διακρίσεις σε βάρος τους.
Η έμφυλη βία μπορεί να προκαλέσει σωματικά, σεξουαλικά ή ψυχικά τραύματα. Στην πιο ακραία της μορφή μπορεί να οδηγήσει σε γυναικοκτονία. Στο συγκεκριμένο σημείο, αξίζει να σημειωθεί πως πανευρωπαϊκή έρευνα του MIIR (Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας), η οποία δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2024, κατέγραψε δύο γυναικοκτονίες τον μήνα, 34% αύξηση των βιασμών και 268% αύξηση της σεξουαλικής βίας από το 2022 στη χώρα. Επίσημη καταγραφή των γυναικοκτονιών στην Ελλάδα δεν υπάρχει, δεδομένου ότι η κυβέρνηση επιμένει πως δεν υπάρχει λόγος να καταστεί η γυναικοκτονία ιδιώνυμο αδίκημα.
Συνεχίζοντας, οι απειλές τέτοιων πράξεων όπως ο εξαναγκασμός ή/και η στέρηση ελευθερίας αποτελούν έμφυλη βία. Με άλλα λόγια, οτιδήποτε εμπεριέχει υπαρκτή ή υποτιθέμενη δύναμη/εξουσία η οποία χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και «σωφρονισμού» των ατόμων που την υφίστανται. Η έμφυλη βία σε όλες της τις μορφές συνιστά ποινικό αδίκημα –συχνά κακουργηματική πράξη– και τιμωρείται αυστηρότατα από την ελληνική νομοθεσία. Μάλιστα, με την επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης από την Ελλάδα (2018), αποτυπώνονται πλέον με συστηματοποιημένο τρόπο και ποινικοποιούνται μορφές έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας που ως τώρα δεν αναγνωρίζονταν νομικά ως τέτοιες. Μερικά τέτοια παραδείγματα είναι το διαδικτυακό stalking, η οικονομική βία, ο ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων και ο εξαναγκαστικός γάμος.
Στατιστικά δεδομένα 2023-2024
Τα ευρήματα της έρευνας για την έμφυλη βία που διενήργησε η Eurostat σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, είναι αποκαλυπτικά. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Ιανουάριο του 2021 έως τον Απρίλιο του 2023 σε δείγμα σχεδόν 12.000 γυναικών ηλικίας 18-74 ετών από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ)4. Οι περιφέρειες στις οποίες καταγράφονται τα περισσότερα περιστατικά έμφυλης βίας είναι, κατά αύξουσα σειρά, η Αττική (50%), η Κρήτη (46%), η Κεντρική Μακεδονία και η Δυτική Ελλάδα (34%). Το συντριπτικό ποσοστό του 90% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα πιστεύει πως η άσκηση οποιασδήποτε μορφής βίας από στενό/ή σύντροφο είναι αρκετά ή πολύ συχνή. Με άλλα λόγια, παρά τις επικοινωνιακές εκστρατείες και καμπάνιες που λένε ότι δεν είμαστε μόνες και ότι πρέπει να μιλάμε, φαίνεται πως η ύπαρξη της ενδοσυντροφικής βίας είναι μια έντονα διαδεδομένη αντίληψη.
Σημειώνεται πως, κάνοντας αναγωγή στο σύνολο του πληθυσμού των γυναικών, προέκυψε πως το ποσοστό των γυναικών το οποίο είχε υποστεί σεξουαλική βία αντιστοιχεί σε περίπου 683.000 γυναίκες. Η ψυχολογική βία η οποία ασκείται σε στενές σχέσεις συντρόφων χαρακτηρίστηκε ως η πιο συχνή μορφή βίας, σε ποσοστό που αγγίζει το 40%. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, η Ελλάδα σημείωσε τη μεγαλύτερη αύξηση (200%) το 2021 σε σύγκριση με το 2020 και 4,3% το 2022 σε σύγκριση με το 2021. Οι άλλες τέσσερις χώρες που σημείωσαν αύξηση το 2021 ήταν η Λιθουανία (83%), η Σουηδία (15%), η Ιταλία (4,5%) και η Γαλλία (4%). Αξίζει να επισημανθεί πως για την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία καταγράφηκαν υψηλότεροι αριθμοί γυναικοκτονιών από ανεπίσημες κυρίως πηγές.
Οι γυναίκες, λοιπόν, δολοφονούνται για αυτό που «θεωρούνται» πως είναι, λόγω της άνισης κοινωνικής ιεραρχίας. Η δομή της κοινωνίας και οι νόμοι φτιάχνονται από άντρες. Οι δολοφονίες μεταφράζονται ως το αποκορύφωμα της κοινωνικής αυτής ανισότητας. Η βία κατά των γυναικών αποτελεί κοινωνικοπολιτικό ζήτημα. Οι γυναικοκτονίες δεν είναι κλιματικές καταστροφές που αναπόφευκτα θα πλήξουν τη χώρα, αλλά συνέπεια μιας αποτυχημένης πολιτικής.
Αστυνομικές αρχές και κράτος δικαίου
Επικεντρώνοντας ξανά το ενδιαφέρον μας στο φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, η «Γραμμή SOS 15900» το 2023 σημείωσε μείωση του αριθμού των κλήσεων σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία (21%) και η Ιρλανδία (17%). Το 2023 το ποσοστό που κατέγραψε η γραμμή στήριξης θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας ήταν μειωμένο κατά σχεδόν 22% σε σύγκριση με την προπέρσινη χρονιά. Παρ’ όλα αυτά, αυτή η φαινομενική μείωση εικάζεται πως μπορεί να οφείλεται στην τάση των θυμάτων να αποφεύγουν να απευθυνθούν στις αρχές για βοήθεια.
Η γυναικοκτονία έξω από το αστυνομικό τμήμα των Αγίων Αναργύρων συμπυκνώνει παραδειγματικά δύο κύρια χαρακτηριστικά του αποτυχημένου ελληνικού κράτους δικαίου. Το πρώτο και βασικότερο αφορά την αδυναμία των αρχών να καταστείλουν παρόμοια περιστατικά. Το δεύτερο, το οποίο είναι εξίσου σημαντικό, αφορά την εγκληματική αδιαφορία και γραφειοκρατία της αστυνομίας.
Το 2023 έφτασαν στα 18 τμήματα αναφοράς της Ελληνική Αστυνομίας 10.700 καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας. Αυτά τα τμήματα φαίνεται πως λειτουργούν περισσότερο για να συλλέγουν στατιστικά στοιχεία παρά για να αναπτύσσουν κατασταλτική δράση.
Το μη αναστρέψιμο στάδιο
Οι γυναικοκτονίες αποτελούν το τελευταίο και μη αναστρέψιμο στάδιο μιας πορείας κλιμάκωσης της βίας από την πλευρά των θυτών. Δεδομένου αυτού, ας μην ξεχνάμε τα χρόνια της πανδημίας, τα οποία χαρακτηρίστηκαν από τρομακτική αύξηση σωματικής και σεξουαλικής βίας στην Ελλάδα. Σύμφωνα και πάλι με την παραπάνω έρευνα, το 2020 το σχετικό ποσοστό άγγιξε το 70%, το οποίο σε απόλυτους αριθμούς μεταφράζεται σε 3.609 γυναίκες και το 2021 σε 6.166 γυναίκες οι οποίες δέχτηκαν σωματική ή/και σεξουαλική βία από «κοντινό» πρόσωπο ή/και πρόσωπο του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Η εξέλιξη για το 2022 ήταν επίσης αποκαρδιωτική, απαριθμώντας 7.430 θύματα, με εκτόξευση της σεξουαλικής βίας (268%) με θύματα 542 γυναίκες.
Εάν κανείς/καμία αναρωτιέται για το «panic button», η απάντηση είναι πως πρόκειται για μια πιλοτική ακόμη εφαρμογή. Τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του εγκατέστησαν την εφαρμογή 915 γυναίκες, από τις οποίες οι 187 ενεργοποίησαν το «κουμπί». Η αποτελεσματικότητά του είναι σχετική, καθώς βασίζεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο μέτρων που πρέπει να εφαρμοστούν.
Αξίζει να επισημανθεί πως η γειτονική Κύπρος, η οποία το 2022 κατοχύρωσε νομικά τον όρο «γυναικοκτονία», παρουσίασε μείωση στα περιστατικά σωματικής βίας κατά σχεδόν 10%. Το γεγονός πως στο ελληνικό σύστημα δικαιοσύνης δεν είναι –ακόμη τουλάχιστον– νομικά κατοχυρωμένος ο όρος «γυναικοκτονία» αποτελεί εμπόδιο στην αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και στη χάραξη πολιτικών που ενισχύουν την ισότητα των φύλων.
Το συμπέρασμα
Περιοριζόμαστε στα ζητήματα έμφυλης βίας, αλλά χρειάζεται να επικεντρωνόμαστε στο πώς λειτουργούμε στο σπίτι, στο γραφείο ή στο δρόμο, καθώς οι μορφές της έμφυλης βίας δεν είναι μόνο σωματικές. Η ψυχολογική βία και η μη εμφανής παρακολούθηση/παρενόχληση (το λεγόμενο «stalking») είναι δύο ακόμη μορφές βίας, για τις οποίες δεν γίνεται πολύς λόγος. Τα στατιστικά δεδομένα της έρευνας του MIIR αποκαλύπτουν μια ανησυχητική εικόνα, ενώ η αποτύπωσή τους κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την άμεση αντιμετώπιση της έμφυλης βίας, η οποία απαιτεί συντονισμένη δράση από όλους τους φορείς της κοινωνίας. Ως στόχοι, λοιπόν, μπορούν να οριστούν η πρόληψη και η καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών και της ενδοοικογενειακής βίας, αλλά και η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου και η υιοθέτηση μιας διατομεακής προσέγγισης σε όλες τις πολιτικές και τα μέτρα.
Αναφορές:
- Κέντρο Διοτίμα, 2023, Ορολογίες. Ανακτήθηκε από https://diotima.org.gr
- Παγιδευμένες στο Σκοτάδι: Aνοχύρωτες απέναντι στην έμφυλη βία οι γυναίκες στην Ευρώπη, 8 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε από https://miir.gr/pagideymenes-sto-skotadi/
- Κέντρο Διοτίμα, 2023, Ορολογίες. Αναρτήθηκε από https://diotima.org.gr
- ΕΚΚΕ, 2023, «Έμφυλη βία κατά των γυναικών και άλλες μορφές διαπροσωπικής βίας στην Ελλάδα (GBV-EL)»
- Παγιδευμένες στο Σκοτάδι: Aνοχύρωτες απέναντι στην έμφυλη βία οι γυναίκες στην Ευρώπη, 8 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε από https://miir.gr/pagideymenes-sto-skotadi/
- Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ)
