Φιλόλογος,συγγραφέας,ποιητής
Ο Ηλίας Πετρόπουλος έφυγε από τούτη τη ζωή το 2003. Θεωρώ χρέος να πω δυο λόγια για το πολυποίκιλο έργο και την πλούσια ζωή του. Τα βιβλία του τα μελετούσα και τα χρησιμοποιούσα εδώ και πολλά χρόνια. Πρόσφατα στις εργασίες μου για τον Καραγκιόζη τον χρησιμοποίησα πολύ. Σ’ ένα άρθρο μου γράφω:
«Ο Ηλίας Πετρόπουλος στο περίφημο βιβλίο του «Υπόκοσμος και Καραγκιόζης», εκδ. Γράμματα, 1978, αναφέρεται με ιδιαίτερο θαυμασμό στον Τζούλιο Καΐμη, σημειώνοντας ότι έγραψε «τα πιο ενδιαφέροντα και όμορφα βιβλία για το ελληνικό θέατρο σκιών» (σελ. 68). Να προσθέσουμε, βέβαια, ότι και ο Πετρόπουλος, επιχειρώντας να διερευνήσει τους μάγκες και κυρίως τον Σταύρακα μέσα στον καραγκιόζη, παρουσιάζει ενδιαφέροντα στοιχεία για τις φιγούρες, το μέγεθος και τη μορφή τους που περιγράφουν εικαστικά τη νεοελληνική πραγματικότητα. Ένα ιδιαίτερο σημείο είναι η γλώσσα των κουτσαβάκηδων η οποία αποτυπώνεται στα έργα, αλλά και η σχέση με τη δημοτική ποίηση».
Θα παραθέσω μερικά στοιχεία στηριγμένος σε πρόσφατο άρθρο του Άρη Γαβριελάτου (ΑΘΗ/νέα) με τίτλο «Ηλίας Πετρόπουλος: Είκοσι χρόνια μετά το Φευγιό του».
«Γεννήθηκε τον Ιούνιο του 1928 στην Αθήνα, αλλά έζησε για αρκετά χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Επιβίωσε στην Κατοχή και είδε, νεαρός, το ξεκλήρισμα της εβραϊκής κοινότητας. Δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις σπουδές στη Νομική, ενώ προσέγγισε τον τουρκικό πολιτισμό με σπουδές στο Παρίσι, όπου και εγκαταστάθηκε το 1975. Δεινός ερευνητής, μελετητής του περιθωρίου, ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας, με μεγάλη αγάπη για τα σκίτσα, αλλά και φωτογράφος. Καθότι ερασιτέχνης, δεν φοβήθηκε να καταγράψει λαογραφικά στοιχεία που η επιστημονική κοινότητα περιφρονούσε, παρά τη σπουδαία δουλειά του Νικόλαου Πολίτη που είχε βάλει τις βάσεις της λαογραφίας.
Βγήκε στον δρόμο, χλεύασε τους πανεπιστημιακούς σε κάθε ευκαιρία και με μεράκι, αφοσίωση και οργανωτικότητα κατέγραψε, ανέλυσε και διέσωσε τεκμήρια για τους αλήτες, τους ρεμπέτες, τις πόρνες, τους ομοφυλόφιλους, τους φυλακισμένους. Στα έργα του δεν δίσταζε να γράφει την προσωπική του άποψη, παρά το ότι, ουσιαστικά, ήταν κανονικότατες επιστημονικές μελέτες. Το 1968, εν μέσω δικτατορίας, εκδίδει τα «Ρεμπέτικα Τραγούδια» και το 1971 τα «Καλιαρντά», με τον πρόλογο του βιβλίου να κατακεραυνώνει το καθεστώς αλλά και τον μικροαστισμό της εποχής που ανεχόταν τη χούντα. Το 1972, το ποίημα «Σώμα», σε συνδυασμό με τα προαναφερόμενα βιβλία, θα γίνει η αφορμή για απανωτές διώξεις, που θα τον στείλουν στη φυλακή. Το «θράσος» του Πετρόπουλου ήταν απίστευτο, καθώς την ίδια χρονιά θα καταφέρει να βγάλει ταυτότητα με τη λέξη «άθεος» στο θρήσκευμα… Όπως όμως περιγράφει ο ίδιος, η φυλακή και το διαζύγιο που πήρε από την πρώτη σύζυγό του τού χάρισαν την ελευθερία του. Μέσα στη φυλακή θα βρει πεδίο λαμπρό για νέες μελέτες… εκ των έσω.
Ο Πετρόπουλος έριξε μαύρη πέτρα στην Ελλάδα, την ίδια στιγμή που δεν έπαψε να τη μελετάει. Το 1979 κυκλοφόρησε «Το Εγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη», που δεν ήταν ακριβώς ένα manual, αλλά μια τρομερή μελέτη για τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρά ο υπόκοσμος με την εξουσία. Στο Παρίσι, μαζί με τη Μαίρη Κουκουλέ, θα βρει την ησυχία που χρειαζόταν και μαζί ένα τεράστιο αρχείο να του παρέχει συνεχώς υλικό. Στις 3 Σεπτεμβρίου 2003 πέθανε στο Παρίσι και δεν είχε «μια κηδεία σαν των πολλών ανθρώπων τις κηδείες». Στην τελετή, ακούστηκε συνοδεία μπουζουκιού το «Ένας Αλήτης Πέθανε», η σορός του αποτεφρώθηκε και οι στάχτες πετάχτηκαν σε έναν υπόνομο του Παρισιού».
Από το πλήθος των έργων του θα παραθέσω αυτά που προσωπικά θεωρώ τα σημαντικότερα, κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες: (1968) Ρεμπέτικα Τραγούδια (1979) Υπόκοσμος και Καραγκιόζης | (1979) Ο Tούρκικος Καφές εν Ελλάδι | (1980) Το Μπουρδέλο (1968) Γλωσσάριο των Ρεμπέτηδων (ανάτυπο από το Ρεμπέτικα Τραγούδια, Αθήνα) | (1971) Καλιαρντά (1987) Η Φουστανέλα (2000) Η Τραγιάσκα (1983) Η Αυλή στην Ελλάδα (2005) Ελλάδος Κοιμητήρια (1979) Εγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη (1966) Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης (1972) Μνήμη Νίκου Καχτίτση (1980) Μικρά Κείμενα, 1949-1979 Μεταφράσεις : (1975) Ιωάννου Αποκάλυψις (1980) Δώδεκα Τραγουδάκια από την Παλατινή Ανθολογία (1992) Αρετίνου: Ακόλαστα Σονέτα.
Το 2020 κυκλοφόρησε το βιβλίο του John Taylor «HARSH OUT OF TENDERNESS: The Greek Poet & Urban Folklorist Elias Petropoulos», το οποίο μεταφράστηκε στα ελληνικά με τον τίτλο «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως», σε μετάφραση Γιώργου Ι. Αλλαμανή (εκδ. Δίχτυ), 2023. Ο John Taylor δίνει στις σελίδες αυτής της μαρτυρίας/βιογραφίας μια πλήρη εικόνα του Ηλία Πετρόπουλου που δεν έχει στοιχεία ωραιοποίησης, σέβεται τις αντιφάσεις του και λειτουργεί εκλαϊκευτικά χωρίς να προορίζεται μόνο για γνώστες του έργου του.
Στο διαδίκτυο διάβασα και είδα πολλές συνεντεύξεις του Taylor για τον Πετρόπουλο, που για 24 χρόνια ήταν συνοδοιπόρος του και μεταφραστής των έργων του στα αγγλικά. Κλείνουμε το μικρό αυτό αφιέρωμα με κάποιες χαρακτηριστικές τοποθετήσεις του John Taylor.
«Ως «λαογράφος του άστεως», όπως αυτοαποκαλούνταν, ο Ηλίας Πετρόπουλος έπαιξε εξέχοντα ρόλο στην ανάδειξη σημαντικών πτυχών του νεοελληνικού πολιτισμού τον 20ό αιώνα. Ανυποχώρητος, ανθεκτικός, τολμηρός, θαρραλέος, ήταν ένας θρασύς εικονοκλάστης και ταυτόχρονα ένας πρωτοπόρος ερευνητής, καθώς ταρακούνησε μια σειρά προκατασκευασμένα αφηγήματα που αποπνέουν εθνικισμό και σεμνοτυφία. Εξειδικευμένος σε «περιθωριακά θέματα», αρκετά από τα οποία θεωρούνταν ασήμαντα ή ντροπιαστικά, παραμένει ένας συγγραφέας του οποίου τα βιβλία απολαμβάνει κανείς πραγματικά χάρη στο ασυμβίβαστο πνεύμα, τη διεισδυτικότητα, τις πρωτότυπες πληροφορίες, το σαρδόνιο χιούμορ και τις ζωντανές περιγραφές. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επιπλέον, τα σχέδια και οι φωτογραφίες που συνήθως κοσμούν τα κείμενά του. Ο Πετρόπουλος έβαζε το δάχτυλό του πάνω στην αλήθεια, ή απλώς στην πραγματικότητα, πολύ πιο συχνά από όσο ισχυρίζονταν πως έκαναν πολλοί σύγχρονοί του».
