Η ταυτόχρονη ανάπτυξη των ΑΠΕ είναι ζωτικής σημασίας για μια βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά κρίνεται απαραίτητος ο σωστός σχεδιασμός και η ορθή χωροθέτηση
Ν. Τσιναρίδης, γενικός διευθυντής ΕΑΣ Ξάνθης: «Από το 2010 και ύστερα χάθηκαν στην Ξάνθη πολλές παραγωγικές εκτάσεις και επιδοτήσεις καθώς πολλοί αγρότες σταμάτησαν να παράγουν γεωργικά προϊόντα και έβαλαν φωτοβολταϊκά»
Η ενέργεια είναι ένας παράγοντας εξαιρετικά απαραίτητος για την γεωργική παραγωγή ενώ παράλληλα καλύπτει σημαντικό μέρος του κόστους της γεωργικής παραγωγής και πρέπει να το λαμβάνουμε υπόψη μας όταν μιλάμε για οργάνωση του πρωτογενή τομέα.
Το γεγονός αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης. Οι τιμές της ενέργειας όπως και η επιβάρυνση του κόστους παραγωγής που οφείλονται σε αυτόν τον παράγοντα έχουν αυξηθεί σημαντικά δημιουργώντας επιπρόσθετο βάρος στην ήδη καταπονημένη γεωργική παραγωγή.
«Είναι πολύ σημαντικό να βρούμε λύση σε αυτό το πρόβλημα. Παράλληλα όμως πρέπει να σκεφτούμε το περιβάλλον καθώς πρέπει να το προστατεύσουμε από τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα το οποίο είναι υπεύθυνο για την υπερθέρμανση του πλανήτη», λέει στο «Ε», ο Χρίστος Τσαντήλας γεωπόνος, Δρ. Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού (ΕΛΓΟ) ΔΗΜΗΤΡΑ και επιστημονικός συνεργάτης ΕΝΑ.
Η ηλιακή ενέργεια για την γεωργία αποτελεί μία βιώσιμη λύση, σύμφωνα με τον ίδιο, καθώς σε περιβάλλοντα όπως της Ελλάδας μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα και να είναι ένας τομέας που θα έπρεπε να γίνει προσπάθεια να αξιοποιηθεί.
Σύμφωνα με το Solomon, το 2022 καταγράφηκε ρεκόρ εγκατάστασης φωτοβολταϊκών στην ελληνική επικράτεια, με την υψηλότερη ιστορικά διείσδυση νέων μονάδων: η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών, από 3.609 MW στο τέλος του 2021, έφθασε στα 4.843 MW τον Δεκέμβριο του 2022, ξεπερνώντας για πρώτη φορά την εγκατεστημένη ισχύ των αιολικών που στο τέλος του 2022 ήταν 4.462MW, σύμφωνα με τον Ειδικό Διαχειριστικό Λογαριασμό ΑΠΕ & ΣΗΘΥΑ.
Με το νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, με ορίζοντα το 2050, που παρουσιάστηκε τον Ιανουάριο του 2023 από τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστα Σκρέκα, τα φωτοβολταϊκά – μαζί με την αποθήκευση και δευτερευόντως τα θαλάσσια αιολικά – αναδεικνύονται στους νέους πυλώνες της στρατηγικής της χώρας για τη λεγόμενη πράσινη ενέργεια..
Συγκεκριμένα, η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών, από 5GW που είναι σήμερα προβλέπεται να φτάσει στα 14,1GW το 2030 και στα 34,5GW το 2050, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της ισχύος που χρειάζεται να προστεθεί ώστε να επιτευχθεί ο νέος στόχος συμμετοχής των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή με ποσοστό 80% έως το 2030.
Ο φιλόδοξος αυτός στόχος στέλνει ισχυρό σήμα στη βιομηχανία της ηλιακής ενέργειας, η οποία ήδη σχεδιάζει αθροιστικά επενδύσεις δισεκατομμυρίων ευρώ, όπως αναδεικνύει το σχετικό ρεπορτάζ του Solomon. Εν τέλει, αυτή η στροφή στα φωτοβολταϊκά λειτουργεί ευεργετικά για τον πρωτογενή τομέα;
Μείωση 10,8% της αγροτικής γης στη Θράκη
Οδηγώντας μέσα στον κάμπο της Ξάνθης από τα Μάγγανα έως την Νέα Κεσσάνη και από τα Άβδηρα έως την πόλη της Ξάνθης κάποιος μπορεί να γίνει μάρτυρας πολλών μικρών και μεγάλων φωτοβολταϊκών πάρκων σε γη που κάποτε ήταν γεμάτη σιτηρά, καλαμπόκι και βαμβάκι.
Ο γενικός διευθυντής του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ξάνθης «Η Ένωση», Νίκος Τσιναρίδης χαρακτηρίζει ως trend τον τρόπο που άρχισαν να «αναπτύσσονται» τα φωτοβολταϊκά στην Ξάνθη λέγοντας ότι «από το 2010 και ύστερα χάθηκαν πολλές παραγωγικές εκτάσεις και επιδοτήσεις καθώς πολλοί αγρότες θεώρησαν ευκαιρία να σταματήσουν να παράγουν γεωργικά προϊόντα και να βάλουν φωτοβολταϊκά. Υπήρξε μεγάλο πρόβλημα διότι δεν υπήρξαν επιδοτήσεις από τις τράπεζες να εγκατασταθούν τα φωτοβολταϊκά ενώ κάποιοι τα έβαλαν εν τέλει με αποτέλεσμα τα χωράφια να καταστούν ανενεργά». Με τον νόμο 3851/2010 – που ανάγει την προστασία του κλίματος σε περιβαλλοντική και ενεργειακή προτεραιότητα υψίστης εθνικής σημασίας και στην ουσία αποτελεί το εφαλτήριο για την ανάπτυξη των ΑΠΕ – το Χωροταξικό τροποποιείται και προβλέπεται για πρώτη φορά η δυνατότητα εγκατάστασης φωτοβολταϊκών σε γη υψηλής παραγωγικότητας, καθώς η ανάπτυξή τους κρίνεται συμβατή με την αγροτική δραστηριότητα.
Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ μετά την απογραφή του 2021 είναι αποκαλυπτικά για την ερήμωση της γης από τους ανθρώπους της. Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι, μαζί με τα μέλη των οικογενειών τους, αριθμούν πλέον περίπου 820.000. Μέσα σε 11 χρόνια, από το 2009 έως το 2020, μειώθηκαν κατά 30,9%. Πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Θράκης, το ίδιο διάστημα έχει χαθεί το 10,8% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης ενώ σε απόλυτους αριθμούς το σύνολο των εκμεταλλεύσεων μειώθηκε από 53.148 σε 36.188 (-31,9%).
Τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνονται από τον Κωνσταντίνο Δαλάτση, πρόεδρο του Αγροτικού Συλλόγου Δήμου Τοπείρου ο οποίος δηλώνει στο «Ε» ότι «δίπλα μου βρίσκονται ήδη 3-4 φωτοβολταϊκά πάρκα ενώ διαφαίνεται ότι θα δημιουργηθούν άλλα τόσα πολύ σύντομα.
Το ζήτημα που προκύπτει είναι ότι τα φωτοβολταϊκά εγκαθίστανται σε γη υψηλής παραγωγικότητας μετατρέποντας τον γεωργό σε έμπορο ενέργειας. Αυτή η χρήση των φωτοβολταϊκών αφαιρεί γη από την παραγωγή για να παραχθεί ένα προϊόν το οποίο δεν έχει καμία σχέση με την γεωργία.
Ο κύριος όγκος των φωτοβολταϊκών ανήκουν σε μεγάλες εταιρείες
Σύμφωνα με τον κ. Δαλάτση, ο αριθμός των ιδιόκτητων φωτοβολταϊκών είναι πολύ μικρότερος από αυτόν που ανήκουν σε μεγάλες εταιρείες που νοικιάζουν την γη των αγροτών. «Είναι παρά πολύ λίγοι αυτοί που τροφοδοτούν την δική τους απασχόληση με την ενέργεια που παράγουν από τα φωτοβολταϊκά στο δικό τους χωράφι. Το συντριπτικό ποσοστό νοικιάζει τη γη του σε μεγάλες εταιρείες έναντι μεγάλου αντιτίμου ώστε να τροφοδοτούν το δίκτυο», τονίζει.
Η μετατροπή του γεωργού σε εισοδηματία προβληματίζει έντονα τον κ. Τσαντήλα. Ο ίδιος υπογραμμίζει «με αυτή τη μορφή αξιοποίησης των φωτοβολταϊκών, όσοι ασχολούμαστε με την γεωργία, είμαστε κάθετα αντίθετοι. Οι γεωργοί εκβιάζονται από τις μεγάλες εταιρείες καθώς έχουν την δυνατότητα να τους δώσουν μεγαλύτερο εισόδημα από αυτό που τους δίνει σήμερα η γεωργία και να τους παίρνουν την γη για 20-25 χρόνια. Αυτό είναι καταστροφικό για τον πρωτογενή τομέα. Οι άνθρωποι διαρρηγνύουν την σχέση τους με την γεωργία». Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκεται και ο κ. Τσιναρίδης καθώς τονίζει ότι «οι εταιρείες φωτοβολταϊκών δίνουν τρεις και τέσσερις φορές παραπάνω τις τιμές ανά στρέμμα από ό, τι θα έβγαζε ο αγρότης καλλιεργώντας το».
«Δεν είμαστε κατά των δραστηριοτήτων αυτών των εταιρειών αλλά όχι εις βάρος της αγροτικής γης και δραστηριότητας», αναφέρει ο κ. Τσαντήλας.
Η βιομηχανία της ηλιακής ενέργειας εμφανίζεται να προτιμά την ανάπτυξη των φωτοβολταϊκών σε γεωργικές εκτάσεις, καθώς σε αντίθεση με τις άγονες βραχώδεις πλαγιές, βρίσκονται δίπλα στα ήδη εγκατεστημένα δίκτυα για τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο ίδιος τονίζει ότι «οι περισσότερες περιοχές στην Ελλάδα είναι ορεινές και άγονες» οπότε θα μπορούσε κάλλιστα «να τοποθετηθούν εκεί τα φωτοβολταϊκά». Βέβαια «οι εταιρείες προτιμούν τη γη που βρίσκεται δίπλα σε υπάρχοντα δίκτυα καθώς μειώνουν το κόστος μεταφοράς» οπότε υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων.
Η ίδια η Πολιτεία δεσμεύει το ένα τεράστιο ποσοστό του δικτύου για τις εταιρείες, σύμφωνα με τον κ. Τσαντήλα, και για τους μικρούς παραγωγούς που θα ήθελαν να κάνουν μια μικρή μονάδα για δική τους εκμετάλλευση δεν υπάρχει χώρος με αποτέλεσμα να απορρίπτονται αιτήσεις.
Τοποθέτηση φωτοβολταϊκών σε γη χαμηλής παραγωγικότητας – Προστασία των φυσικών πόρων
Σύμφωνα με το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο (ΓΕΩΤΕΕ) Κεντρικής Μακεδονίας όπως άλλωστε πιστεύει και ο κ. Τσαντήλας, η γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας αποτελεί έναν πολύτιμο φυσικό πόρο, μη ανανεώσιμο, που βρίσκεται ήδη σε ανεπάρκεια στη χώρα μας.
Σε ανοιχτή επιστολή του στις 7 Ιουλίου 2021 προς τους αρμόδιους υπουργούς, ο πρόεδρος του ΓΕΩΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας Αθανάσιος Σαρόπουλος θέτει ζήτημα υπονόμευσης της συνταγματικώς επιβεβλημένης διατήρησης και προστασίας της αγροτικής γης, από τους νόμους που προβλέπουν την αλλαγή χρήσης της. Όπως αναφέρει, η ΓΥΠ προστατεύεται από το άρθρο 24 του Συντάγματος, στο πλαίσιο της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς με νομολογία του ΣτΕ «στο φυσικό περιβάλλον εμπίπτουν όχι μόνο τα φυσικά οικοσυστήματα αλλά και τα τεχνητά, ιδίως δε η γεωργική γη και κατά μείζονα λόγο η γη υψηλής παραγωγικότητας», όπως σημειώνεται στο Solomon.
Ο κ. Τσαντήλας αναφέρει ότι για τη γεωργία η χρήση της ηλιακής ενέργειας αποτελεί μια πολύ καλή εναλλακτική επιλογή. Με τον τρόπο όμως που εφαρμόζεται, που έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της γεωργικής γης με αρνητικές συνέπειες στη γεωργική παραγωγή, φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με τον στόχο της αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας. Η ανταγωνιστική σχέση, όμως, που φαίνεται να προκύπτει δεν είναι αντικειμενική, αφού φωτοβολταϊκά συστήματα μπορούν να αναπτυχθούν σε εκτάσεις με χαμηλή ή μηδενική γεωργική αξία, που υπάρχουν πάρα πολλές στην Ελλάδα, αλλά δεν έχουν χωροθετηθεί ακόμη.
Η επισιτιστική ανασφάλεια είναι προ των πυλών
Το ζήτημα της επισιτιστικής επάρκειας, το οποίο εμφανίζεται βέβαια με άλλη ένταση στις διάφορες περιοχές του πλανήτη, έχει επανέλθει επιτακτικά σήμερα σε διεθνές επίπεδο λόγω της εξελισσόμενης ενεργειακής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), από το 2014 άρχισε να αυξάνει και πάλι το ποσοστό του υποσιτιζόμενου πληθυσμού του πλανήτη. Το 2019, περίπου το 9% του παγκόσμιου πληθυσμού, υπέφερε από πείνα, το 20% του πληθυσμού της Αφρικής υποσιτιζόταν και 690 εκατ. άνθρωποι πεινούσαν (το 2000 ο αριθμός αυτός ήταν 121 εκατ.). Το ίδιο έτος, το 10% περίπου το παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε κάτω από πολύ σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια. Σε αυτές τις συνθήκες, η σημασία της γεωργίας, αποκτά αυξημένη σημασία. «Δεν έχουμε περιθώριο να χάσουμε ούτε ένα στρέμμα γης υψηλής παραγωγικότητας, ενώ χρειάζεται ένας ολοκληρωμένος κεντρικός σχεδιασμός στο πλαίσιο μιας πολιτικής για την εθνική αυτάρκεια. Η ταυτόχρονη ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας είναι ζωτικής σημασίας για μια βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά θα πρέπει να γίνεται με σωστό σχεδιασμό και ορθή χωροθέτηση που δεν θα ανταγωνίζεται άλλους φυσικούς πόρους και την πρωτογενή παραγωγή», υπογραμμίζει ο κ. Τσαντήλας.
«Η κλιματική κρίση θα επιδεινώσει την κατάσταση και θα οδηγήσει σε μείωση της παραγωγής. Έτσι όπως είναι τα πράγματα με τα εισοδήματα των αγροτών, αν ξεκινούσα από την αρχή και εγώ φωτοβολταϊκά θα έβαζα. Πρέπει να αλλάξουν τα πράγματα. Πρέπει οι αγρότες να μπορούν να ζήσουν από την παραγωγή τους», λέει ρητά ο κ. Δαλάτσης.
Ο κ. Τσιναρίδης τονίζει ότι μπορεί να ακούγεται υπερβολικό αλλά πρέπει να διασφαλίσουμε την επισιτιστική ασφάλεια της χώρα. Ήδη παράγουμε λιγότερα από όσα καταναλώνουμε αλλά δεν θα έρθει η ώρα που θα σταματήσουμε να παράγουμε εντελώς. Το κράτος πρέπει να φροντίσει τον αγρότη, να τον καθοδηγήσει ώστε να ξαναγίνει παραγωγικός. «Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ο αγρότης να μην σταματήσει να παράγει, το φωτοβολταϊκό να αποτελεί ένα παράλληλο εισόδημα και όχι το βασικό του. Πρέπει ο αγρότης να συνεχίσει την αγροτική παραγωγή αυτοτροφοδοτούμενος από την ενέργεια που παράγει, μειώνοντας το κόστος παραγωγής».
