Η προηγούμενη χιλιετία ξεκίνησε στον βαθύ Μεσαίωνα και τελείωσε με την ψηφιακή επανάσταση να κυριαρχεί. Η τρίτη χιλιετία ξεκίνησε με την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση και την Τεχνητή Νοημοσύνη να κυριαρχούν, και τη φύση να μας εκδικείται.
Ο τόπος και ο χρόνος. Η Ελλάδα και ο 21ος αιώνας. Η γεωγραφία ορίζει σε σημαντικό βαθμό την ιστορία του τόπου, ο χρόνος και η εποχή δημιουργούν κάθε φορά συγκυρίες και προκλήσεις στις οποίες οι χώρες ανταποκρίνονται ή όχι.
Ο 21ος αιώνας φέρνει και θα φέρει συγκλονιστικές αλλαγές σε σχέση με τον κόσμο που ξέραμε μέχρι σήμερα. Τα σημαντικότερα πεδία αλλαγών είναι:
-Το ταξίδι επιστροφής του πλούτου στον μικρό μπλε πλανήτη μας.
Ο πλούτος και η τεχνολογία που έχουν συσσωρευτεί στη Δύση κινούνται τώρα με μεγάλη ταχύτητα προς την Ανατολή. Ο δυτικός κόσμος δεν μπορεί να υπηρετήσει το μοντέλο που είχε δομήσει, κυρίως σε σχέση με την αγορά εργασίας και το κοινωνικό κράτος, και κατά συνέπεια δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις υψηλές προσδοκίες των πολιτών.
-Η κλιματική αλλαγή επιφέρει δραματικές επιπτώσεις σε όλα τα σημεία του πλανήτη και επιβάλλει πολιτικές πράσινης μετάβασης που επιδρούν ουσιαστικά στο παραγωγικό μοντέλο. Μαζί με τη γεωπολιτική αλλαγή, την ισορροπία δυνάμεων, αλλά και τις δημογραφικές ανισορροπίες, δημιουργούνται πρωτοφανείς μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές, ήδη αισθητές και στη Δύση.
Η Αφρική γεννάει, η Ευρώπη γερνάει.
Η τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση εξαπλώνεται με μεγάλη ταχύτητα, ανατρέποντας δεδομένα στις ζωές μας και δημιουργώντας παράλληλα νέες προκλήσεις, ευκαιρίες και απειλές.
Τα ζητήματα ασφάλειας, από την τρομοκρατία και το κοινό έγκλημα μέχρι την απειλή της εθνικής ταυτότητας και κουλτούρας αλλά και της καταπάτησης των συνόρων, αποσταθεροποιούν κοινωνίες, προκαλούν συγκρούσεις και αλλάζουν προτεραιότητες.
Η Ελλάδα –χώρα της Δύσης, στην άκρη της Ευρώπης και στην αρχή της Μέσης Ανατολής– καλείται να γράψει τη δική της ιστορία στον 21ο αιώνα.
«Η μικρή χώρα που μπορούσε» είναι το βιβλίο που έγραψε ο Μαρτ Λάαρ, ιστορικός και δύο φορές πρωθυπουργός της Εσθονίας. Είναι ένα βιβλίο για τη σύγχρονη ιστορία μιας χώρας, που το 1992 είχε πληθωρισμό 1.000% και βούλιαζε στο οργανωμένο έγκλημα, με αφύλακτα σύνορα, ενώ σήμερα είναι μία απο τις πιo καινοτόμες κοινωνίες στον κόσμο. «Η Ελλάδα που μπόρεσε» είναι το βιβλίο που όλοι θα θέλαμε να γραφεί… αλλά για να το γράψουμε χρειαζόμαστε έναν εθνικό στόχο, μια μεγάλη ιδέα.
Η τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση είναι ήδη εδώ.
Η ρομποτική, η «τεχνητή νοημοσύνη», το GPT, το «internet των πραγμάτων», οι βιοεπιστήμες, η επανάσταση στην υγεία και οι αλλαγές στον τραπεζικό τομέα, τα «μεγάλα σύνολα δεδομένων», η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό και οι σχέσεις όλων αυτών μεταξύ τους, αλλάζουν την οικονομία και την κοινωνία, δημιουργούν νέα θαύματα και νέες καταστροφές. Αλλά για ποιους;
Σε αντίθεση με το προηγούμενο κύμα ψηφιακής παγκοσμιοποίησης που έβγαλε από τη φτώχια εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων στις χώρες χαμηλού κόστους εργασίας, το νέο κύμα με νέους κλάδους, νέες μορφές επιχειρήσεων, ανάγκες για νέες δεξιότητες των εργαζομένων, απειλεί και τη μεσαία τάξη στις κοινωνίες που δεν θα προετοιμαστούν, αναπτυγμένες ή μη.
Ο εθνικός στόχος πρέπει να είναι: Η Ελλάδα στην πρωτοπορία των χωρών της νέας ψηφιακής εποχής. Είναι αυτός ένας ελάσσων στόχος που αφορά τους τεχνοκράτες; Ναι, για τα μυαλά που σταμάτησαν στον 20ό αιώνα, τότε που στη πολιτική διαμάχη κυριαρχούσε η σύγκρουση αριστερά-δεξιά, ο έλεγχος ή όχι του κράτους ή των αγορών.
Σήμερα η διάκριση είναι ανάμεσα στα ανοικτά και στα κλειστά συστήματα που μπορούν να ενσωματώσουν την καινοτομία και να χρησιμοποιήσουν τις τεράστιες αλλαγές προς όφελος των πολιτών τους. Όσοι επιμένουν στην εξαντλημένη ρητορική του 20ού αιώνα θα βλέπουν τους καλύτερους να φεύγουν και τις επενδύσεις να ελαχιστοποιούνται.
Ας ρίξουμε μια άναρχη αλλά ενδεικτική ματιά σ’ αυτό το μεγάλο χωριό, τον πλανήτη μας. Ρομπότ πωλούνται πλέον μαζικά για την υποστήριξη της τρίτης ηλικίας. Τα ιατρικά ρομπότ, όπως και τα ρομπότ μέλη, αλλάζουν την πραγματικότητα στην ιατρική και στη ζωή των ανθρώπων. Στην παιδεία οι αλλαγές είναι συγκλονιστικές, όταν μπορεί κάποιος να παρακολουθεί από την Ινδονησία μαθήματα στο MIT και να πιστοποιεί τη γνώση του. Σε πολλές χώρες τα παιδιά μαθαίνουν «κώδικα» προγραμματισμού και το κινητό δίνει πια δυνατότητες σε χωριά της Αφρικής με κατεστραμμένες υποδομές να έχουν πρόσβαση σε παιδεία, υγεία και τράπεζες! Στα αεροδρόμια και στις τράπεζες, θέσεις εργασίας χάνονται καθημερινά με την αυτοματοποίηση. Είναι θέμα χρόνου η ταυτόχρονη διερμηνεία από μηχανές αλλάζοντας την επικοινωνία στις επιχειρήσεις, στον τουρισμό και στις μεταξύ μας σχέσεις.
Στον αγροτικό τομέα οι χώρες που εκτοξεύονται χρησιμοποιούν ήδη εξαιρετικά προηγμένη τεχνολογία, από τα χορτολίβαδα (Ν. Ζηλανδία) μέχρι την εξοικονόμηση νερού (Ισραήλ) εξασφαλίζοντας επάρκεια τροφίμων, ισχυροποιώντας τις εξαγωγές και δημιουργώντας θετικές προοπτικές για τη διατροφή των 8 δις του πλανήτη.
Οι κυβερνοπόλεμοι αλλάζουν τη φύση των πολέμων και τους παγκόσμιους πρωταγωνιστές.
Η δύναμη των «big data», δηλαδή η συλλογή τεράστιου όγκου προσωπικών δεδομένων από μια χούφτα διεθνών εταιρειών, δημιουργεί καταναλωτικές ανάγκες, αναπροσανατολίζει την παραγωγή, επηρεάζει τις εκλογικές διαδικασίες. Η «συνεργατική οικονομία», ή «gig economy» (οικονομία με το κομμάτι), αλλάζει δραματικά την αγορά εργασίας. Απαιτούνται νέες λύσεις για την ασφάλιση, τη σύνταξη ανθρώπων που αλλάζουν εύκολα δουλειά ή έχουν πολλές δουλειές ή δουλεύουν σε διαφορετικές χώρες.
Όλα τα παραπάνω είναι καλά ή κακά; Είναι προκλήσεις ή απειλές; Πρόκειται για ερωτήματα που επανέρχονται στην ανθρώπινη ιστορία. Η διαφορά στον αιώνα που ζούμε εμείς είναι ότι οι ταχύτητες και τα μεγέθη είναι σαρωτικά. Η απάντηση για άτομα, επιχειρήσεις και κυρίως χώρες είναι η ίδια: προετοιμασία και προσαρμογή ή περιθωριοποίηση.
Η Ελλάδα που μπόρεσε» είναι το βιβλίο που όλοι θα θέλαμε να γραφεί… αλλά για να το γράψουμε χρειαζόμαστε έναν εθνικό στόχο, μια μεγάλη ιδέα.
Η Ελλάδα χρειάζεται νέες αναλύσεις και εργαλεία ώστε να αντιμετωπίσει ανισότητες και προκλήσεις και να παλέψει για τη μεγάλη ιδέα του 21ου αιώνα. Ο εθνικός στόχος για ψηφιακή πρωτοπορία σημαίνει σχέδιο που εντάσσει τους πάντες σε μια γρήγορη και βαθιά αλλαγή, ξεκινώντας από τις πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης μέχρι τη διά βίου εκπαίδευση η οποία πρέπει να γίνει πλέον υποχρεωτική. Ταυτόχρονα είναι αναγκαίο να τεθεί σε λειτουργία δίκτυο υποστήριξης αυτών που μένουν πίσω, είτε για λόγους ηλικίας είτε για λόγους τόπου εγκατάστασης.
Εθνικό σχέδιο ψηφιακής πρωτοπορίας σημαίνει κίνητρο επιστροφής για όσους έφυγαν και ελπίδα για όσους παλεύουν εδώ. Έχουμε πλούσιο ανθρώπινο δυναμικό και η σημερινή πραγματικότητα επιτρέπει σε χώρες χωρίς προηγούμενες υποδομές να «αδράξουν τη στιγμή»!
Σήμερα υπάρχουν σοβαρές προϋποθέσεις για να επιτύχουμε. Υπάρχουν σημαντικά κονδύλια ειδικά για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, έχουμε σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό και ελληνική διασπορά υψηλών προσόντων.
Συγκεκριμένοι ετήσιοι ποιοτικοί και ποσοτικοί στόχοι στην εκπαίδευση, στην υγεία, στη δικαιοσύνη, στις κοινωνικές υπηρεσίες, στις ψηφιακές δεξιότητες των πολιτών, στο εμπόριο… είναι στοιχεία που αποδεικνύουν την ύπαρξη και τη δυνατότητα υλοποίησης ενός εθνικού σχεδίου.
Το 2030 να μπορούμε να πούμε ότι γράψαμε ως λαός το βιβλίο «Η Ελλάδα μπόρεσε».
Άννα Διαμαντοπούλου
