Μία συζήτηση με τον δημοσιογράφο Τάκη Ψαρίδη σχετικά με τα λάικ, τα απορρυπαντικά πλυντηρίου, τον Κάντ και πολλά άλλα…
«Το νόημα δεν είναι κάτι που ανακαλύπτεται, που μας περιμένει να το ανακαλύψουμε σαν το παιχνίδι του θησαυρού κάπου έξω από εμάς», αναφέρει ο ίδιος
Ντεμπούτο στον χώρο του βιβλίου πραγματοποίησε ο δημοσιογράφος Τάκης Ψαρίδης ο οποίος έχει μια μακρά πορεία στον χώρο της δημοσιογραφίας και του πολιτισμού. Δημοσιογράφος μέλος της ΕΣΗΕΑ, σκηνοθέτης, πολιτισμιολόγος και Καθηγητής Επικοινωνίας σε σχολές δημοσιογραφίας. Το βιβλίο του «Χειραγωγική Ελευθερία- Νόημα και Εαυτός στη φυσική και ψηφιακή πραγματικότητα» από τις εκδόσεις Εύμαρος διεξάγει μία συνολική θεώρηση του βίου στη βάση του νοήματος και ένα ατομικό σχέδιο για την επιμέλεια ενός αυτόνομου και ελεύθερου εαυτού.
Το πρώτο πράγμα που με κέρδισε στο βιβλίο του Τάκη Ψαρίδη ήταν η βαθιά ανθρωποκεντρική προσέγγισή του. Καθώς διάβαζα, βρήκα τον εαυτό μου να συνυπογράφει κάθε παράγραφο του βιβλίου. Το βιβλίο παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για ενδοσκόπηση και προσέγγιση της σύγχρονης ψηφιακής εποχής με έναν ολοκληρωμένο τρόπο.
Χρησιμοποιώντας απλή και κατανοητή γλώσσα ο κ. Ψαρίδης δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο φιλοσοφικού στοχασμού ενώ περιηγείται μέσα από υπαρξιστικά μοτίβα. Η οπτική του κ. Ψαρίδη για το ψηφιακό τοπίο και τις επιπτώσεις του στην κατανόηση του εαυτού μας αμφισβητεί προκατασκευασμένες αντιλήψεις και μας παρακινεί να επανεξετάσουμε την σχέση μας με τον εικονικό κόσμο.
«Ε»: «Χειραγωγική Ελευθερία». Οξύμωρος τίτλος.
Τ.Ψ.: Ναι έτσι φαίνεται στην αρχή. Η αλήθεια είναι ότι ζούμε σε μια τυπική ευρωπαϊκή φιλελεύθερη δημοκρατία όπου έχουμε άπειρες ελευθερίες επιλογών. Μπορούμε να επιλέξουμε εκείνο ή το άλλο χωρίς να μας εμποδίζει κανένας νόμος και θεσμός. Όμως το κρίσιμο ερώτημα είναι το εξής. Υπάρχει ελευθερία επιλογής χωρίς δυνατότητα επιλογής; Για παράδειγμα έχουμε την κοινωνική δυνατότητα, την οικονομική δυνατότητα να επιλέξουμε και να αποκτήσουμε αυτό που επιθυμούμε, ή ακόμα και να εργαστούμε σε αυτό που σπουδάσαμε; Επίσης έχουμε την ατομική δυνατότητα, παιδεία, προσωπικότητα, κλπ., να αξιολογήσουμε και να επιλέξουμε αυτά που όντως είναι σημαντικά για τον βίο μας και την κοινωνία; Όπως ιδέες, αξίες, υλικά και άυλα αγαθά, κοινωνικές θέσεις και ρόλους και όλα αυτά που μέσα από την σχέση μας μαζί τους βρίσκουμε νόημα, αναγνωριζόμαστε κοινωνικά, συγκροτούμε την ταυτότητα μας και καταξιωνόμαστε; Επομένως καταλήγουμε στο εξής καθοριστικό ερώτημα. Μέσα σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία, πόσο ελεύθεροι είμαστε όταν δεν επιλέγουμε αυτόνομα και αυτεξούσια τα εκάστοτε σημαντικά μας για τον βίο μας και την κοινωνία; Η ελευθερία λοιπόν χωρίς αυτονομία του κάθε εαυτού, φυσικού ή ψηφιακού, είναι μια χειραγωγική ελευθερία..
«Ε»: Μπαίνω σε ένα σούπερ-μάρκετ. Προχωράω στον διάδρομο με τα απορρυπαντικά και έχω να επιλέξω ανάμεσα σε 25 μάρκες απορρυπαντικών. Στον καπιταλισμό αυτό ονομάζεται ελευθερία της επιλογής. Εσείς πώς το ονομάζετε;
Τ.Ψ.: Είναι ελευθερία επιλογής αν έχουμε και την δυνατότητα επιλογής. Αν όμως οι επιλογές μας είναι χειραγωγημένες, τότε θα σας έλεγα ότι αυτή η ελευθερία είναι χειραγωγική. Μιλάμε για την αυτονομία των επιλογών μας ως προς τα σημαντικά του βίου μας. Να τα επιλέγουμε μόνοι μας αυτεξούσια και όχι οι άλλοι για μας όπως για παράδειγμα το μάρκετινγκ. Αλλά προσέξτε κ. Μαραγκέ καθώς βαδίζετε στον διάδρομο του σούπερ-μάρκετ. Αν αυτά τα σημαντικά μέσα από τα οποία βρίσκετε νόημα είναι τα απορρυπαντικά, τότε αυτό σημαίνει το εξής. ΄Η πως έχουν απαξιωθεί τα πάντα και αναδεικνύονται τα απορρυπαντικά ως υπέρτατα σημαντικά, ή υποκρύπτεται κάποια φετιχιστική διαταραχή ακόμα και διαστροφή. Χαχαχα..
«Ε»: Παραφράζοντας τον Ντεκάρτ, καταξιώνομαι άρα υπάρχω. Υπάρχει όμως κάποιος εναλλακτικός τρόπος ώστε να υπάρξουμε χωρίς να κυνηγάμε την καταξίωση;
Τ.Ψ.: Δεν κυνηγάμε την καταξίωση. Κυνηγάμε το νόημα που μας καταξιώνει. Δεν κυνηγάμε τη ζωή αλλά έναν βίο με νόημα. Εναλλακτικές μορφές αναγνώρισης και καταξίωσης υπάρχουν εκατοντάδες.. Αλλά εναλλακτικός βίος χωρίς νόημα δεν υπάρχει.
«Ε»: «Για να είμαστε ευτυχισμένοι, πρέπει να μη μας απασχολούν πολύ οι άλλοι», είπε ο Αλμπέρ Καμύ. Είναι δυνατόν να πάψουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα από τα μάτια του Άλλου;
Τ.Ψ.: Όχι δεν είναι.. Και αν είναι, αν δηλαδή αναγνωριζόμαστε μόνο μέσα από τον εαυτόν μας και όχι μέσα από τη γνώμη των άλλων όπως έλεγε ο Ρουσσώ, αν αυτοεπιβεβαιωνόμαστε μόνο χωρίς την κοινωνική αναγνώριση, αυτό γίνεται αλλά μπορεί να μας οδηγήσει ακόμα και στην ψυχική διαταραχή. Κοιτάξτε. Δεν ζούμε σε μια «φυσική κατάσταση» έξω από τον πολιτισμό όπως ο «άγριος» του Ρουσσώ. Ζούμε αναγκαστικά σε μια κοινωνία, σε μια κοινωνική κανονικότητα και είμαστε υποχρεωμένοι, όχι μόνο να υπάρχουμε μέσα σε αυτήν αλλά και να συνυπάρχουμε. Απαραίτητη προϋπόθεση για αυτήν την συνύπαρξη είναι η αμοιβαία αναγνώριση όλων για όλους όπως έλεγε ο Χέγκελ. Δεν αρκεί να αναγνωρίζει ο «δούλος» τον «κύριο» ως ελεύθερο έλεγε ο Χέγκελ, αλλά και ο «κύριος» τον «δούλο» και μόνο τότε είναι και ο «κύριος» ελεύθερος..
«Ε»: Εν τέλει υπάρχει ένα αντικειμενικό νόημα στις ζωές μας; Ή ο καθένας κατασκευάζει το δικό του νόημα ώστε να κάνει την ζωή του υποφερτή;
Τ.Ψ.: Το νόημα δεν είναι κάτι που ανακαλύπτεται, που μας περιμένει να το ανακαλύψουμε σαν το παιχνίδι του θησαυρού κάπου έξω από εμάς, ή μέσα στα κατάβαθα κάποιου δήθεν «αυθεντικού» εαυτού μας. Το νόημα το επινοούμε και το παράγουμε εμείς οι ίδιοι μέσα στο εργαστήρι του εαυτού μας και μέσα από τη σχέση μας με αυτά που εκλαμβάνουμε ως τα εκάστοτε σημαντικά στο βίο μας και στην κοινωνία. Δεν υπάρχει κάποιο αντικειμενικό και απόλυτο νόημα. Δεν υπάρχει το νόημα της ζωής αλλά το εκάστοτε νόημα και τα νοήματα της ζωής του καθενός μας. Όμως, είναι και πάλι ζήτημα επιλογής. Τα πάντα είναι ζήτημα ελεύθερης και αυτόνομης επιλογής. Γιατί όπως δεν φταίει η δίψα μας για το νερό που πίνουμε, έτσι και δεν φταίει η αδήριτη ανάγκη μας, ως κοινωνικά όντα, για καταξίωση, για το είδος και το ποιόν του νοήματος που μας καταξιώνει..
«Ε»: Ποια είναι η αξία ενός λάικ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην ζωή του σύγχρονου ανθρώπου;
Τ.Ψ.: Το λάικ αποτελεί σήμερα το γενικό και καθολικό κοινωνικό νόμισμα στην σύγχρονη ψηφιακή μας ζωή.. Η απαξίωση του σημαντικού, μας έχει φέρει στο σημείο ώστε η αποδοχή μας, η αναγνώριση και καταξίωση μας να μετριέται με τα λάικ που εισπράττουμε. Δυστυχώς να αξίζουμε ως εαυτοί όσο και τα λάικ που εισπράττουμε. Όμως όλα είναι σχετικά. Για παράδειγμα όταν εγώ ο ίδιος γράφω ένα σοβαρό άρθρο ως δημοσιογράφος και το αναρτώ στο φέισμπουκ παίρνω ελάχιστα λάικ, αλλά όταν αναρτώ μια ωραία «σέλφι» ή μια εντυπωσιακή μπούρδα σπάνε τα ταμεία μου…χαχαχα..
«Ε»: Η χειραγώγηση θα μπορούσε ποτέ να είναι ανεκτή αν φέρει θετικά αποτελέσματα;
Τ.Ψ.: Ποτέ και είμαι κατηγορηματικός σε αυτό. Κανένας σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Η χειραγώγηση καταδικάζεται εξ ορισμού καθώς η ίδια καταδικάζει εξ ορισμού το κάθε χειραγωγούμενο υποκείμενο ή εαυτό, όπως προτιμώ να λέω εγώ, ανεξαρτήτως οποιουδήποτε θετικού αποτελέσματος. Μέτρο πάντων ο άνθρωπος έλεγαν οι Σοφιστές και ο Κάντ στην «κατηγορική προσταγή» ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι πάντα ο σκοπός και ποτέ το μέσον..
«Ε»: Αν έπρεπε να μου πείτε έναν λόγο κάποιος να διαβάσει το βιβλίο σας, ποιος θα ήταν;
Τ.Ψ.: Για να «την σπάσει» στα βιβλία «αυτοβελτίωσης» και να καταλάβει πόσο τον εξαπατούν.. Πιο σοβαρά, για να κάνει μια επαναξιολόγηση των σημαντικών του και αν χρειαστεί -και το καταφέρει, να τα αλλάξει για να γίνει ο βίος του καλύτερος..
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.gr
