Συνέντευξη με τον πολυγραφότατο Γιάννη Καλπούζο με αφορμή την κυκλοφορία του καινούργιου μυθιστορήματός του «Καλντερίμι»
Τη Δευτέρα 15 Μαΐου θα πραγματοποιηθεί η παρουσίαση του βιβλίου στο Βιβλιοπωλείο Δύο
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.gr
Ο Γιάννης Καλπούζος αποτελεί μία ιδιαίτερη πένα. Στα ελληνικά γράμματα εμφανίζεται το 2000 με την ποιητική συλλογή «Το νερό των ονείρων» και το μυθιστόρημα «Μεθυσμένος δρόμος». Ακολουθεί η συλλογή διηγημάτων «Μόνο να τους άγγιζα», η οποία επανεκδόθηκε εμπλουτισμένη το 2017 με τον νέο τίτλο: «Κάποιοι δεν ξεχνούν ποτέ», καθώς και οι ποιητικές του συλλογές: «Το παραμιλητό των σκοτεινών Θεών» και «Έρωτας νυν και αεί».
Ευρύτερα γνωστός στο αναγνωστικό κοινό έγινε με το μυθιστόρημά του «Ιμαρέτ», το οποίο τιμήθηκε με το Βραβείο Αναγνωστών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Ο Γιάννης Καλπούζος χρησιμοποιεί το λόγο με τέτοιο τρόπο που ενώ οι χαρακτήρες του ζουν στο παρελθόν, μιλάνε στο παρόν. Συνενώνει τις ιστορικές περιόδους με περίσσια δεξιότητα και τοποθετεί τις ανησυχίες και τις σκέψεις των ανθρώπων σε μια διαχρονικότητα στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Η εύστοχη επιλογή του τόπου, του χρόνου, των προσώπων, των γεγονότων, των διλημμάτων, των σκεπτικών διαφορετικών γενεών καλούν τον αναγνώστη να συνθέσει το ιστορικό ψηφιδωτό, παρακολουθώντας από απόσταση αναπνοής τους πρωταγωνιστές να δρουν.
Με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου του «Καλντερίμι» αλλά και την παρουσίαση του τη Δευτέρα στις 15 Μαΐου στις 19:00 στο Βιβλιοπωλείο Δύο, ο Γιάννης Καλπούζος μιλά στο «Ε» για το καινούργιο του βιβλίο, την έμπνευσή του αλλά και το πώς βιώνει την Ελλάδα του 2023.
«Ε»: Ιμαρέτ 1854-1882, Σέρρα 1915-1962, Ραγιάς 1816-1829, Ουρανόπετρα 1670-1774 και 1878 έως τις αρχές του 20ου αιώνα και τώρα το καινούργιο σας βιβλίο «Καλντερίμι» τοποθετείται στο τέλος του 19ου αιώνα. Παρατηρούμε ένα μοτίβο στην χρονική οριοθέτηση των ιστοριών που επιλέγετε να γεννηθούν από την πένα σας και να έρθουν στο φως. Ποια εσωτερική ανάγκη σας ωθεί να εξιστορήσετε τις χαρές και τα πάθη των ανθρώπων εκείνης της περιόδου;
Εκεί βρίσκεται το κοντινό μας παρελθόν. Από εκεί έχει, εν πολλοίς, διαμορφωθεί ο τρόπος σκέψης μας, οι συμπεριφορές, οι νοοτροπίες, οι συνήθειες και τόσα άλλα. Κι αυτό κυρίως μέσα από την προφορική διδαχή από γενεά σε γενεά. Συνάμα από εκεί έχει κτιστεί η συλλογική μνήμη, ενώ τα της ψυχής παραμένουν σχεδόν αναλλοίωτα στο διάβα των αιώνων. Μελετώντας κανείς τις εν λόγω εποχές ανακαλύπτει τον εαυτό του, αλλά και πτυχές της Ιστορίας τις οποίες δε μάθαμε με βάση όλη την αλήθεια. Σε κάθε περίπτωση το παρελθόν αποτελεί το θησαυροφυλάκιο που μας παρέχει τη δύναμη να δούμε πιο καθαρά το μέλλον. Συγχρόνως μπορεί να λειτουργήσει ως αφορμή να αναψηλαφήσουμε αρχές και αξίες τις οποίες εγκαταλείψαμε. Βεβαίως έχω γράψει και μυθιστορήματα για ακόμη παλαιότερες εποχές, όπως το Άγιοι και δαίμονες (1808-1832) και Εράν (8ος αιώνας μετά Χριστόν). Ακόμη και από εκείνους τους χρόνους έχουμε πολλά να διδαχτούμε.
«Ε»: Περνώντας στο καινούργιο σας βιβλίο. Ο τόπος δράσης του μυθιστορήματος είναι η Θεσσαλονίκη. Εκείνη τη περίοδο η πόλη αποτελούσε ένα πολιτισμικό αμάλγαμα και αυτό ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά της. Το γεγονός αυτό υπήρξε κινητήριος δύναμη ώστε να τοποθετήσετε την ιστορία σας στη Θεσσαλονίκη; Η πόλη του τότε τι σχέση έχει με την πόλη του σήμερα;
Όντως προσφερόταν το πολυφυλετικό της περιβάλλον και η συνταρακτική Ιστορία αυτών των χρόνων να καταπιαστώ με θέματα που με απασχολούν: συνύπαρξη, εθνικισμός, η ανάγκη να ανήκει κανείς σε μια ομάδα, πού μπορεί να οδηγήσει η ακραία φτώχεια σε συνάρτηση με τα τυχαία γεγονότα και τα πρόσωπα που μπαίνουν τυχαία στη ζωή μας, ο πατριωτισμός, καθώς και με όσα φυτεύονται σαν ακοίμητοι σπόροι στην ψυχής μας και καθορίζουν την πορεία μας: ο έρωτας σε ποικίλες εκφάνσεις του, η φροντίδα για την οικογένεια, το μίσος, η εκδικητικότητα, η δύναμη των ηθών και πόσα ακόμη.
Όσον αφορά την τότε πόλη, είχε εντελώς άλλο χαρακτήρα από τον σημερινό. Και μόνο το γεγονός ότι η πολυπληθέστερη φυλή ήταν οι Εβραίοι, δεύτερη οι μουσουλμάνοι και τρίτη φυλή οι Έλληνες, αρκεί για να το αντιληφθεί κανείς. Υπήρχε έντονη καχυποψία και προκαταλήψεις, βαβυλωνία γλωσσών, άλλες ενδυμασίες και διαφορετικές συνοικίες ανά φυλή, σχολεία, συλλόγους, νοσοκομεία και φυσικά χώρους λατρείας. Βεβαίως θα μπορούσε να βρει κανείς ψήγματα αναλογιών με τους τωρινούς οικονομικούς μετανάστες ή και σε σχέση με όσους συνεχίζουν να εποφθαλμιούν τη Μακεδονία και να αμφισβητούν την ελληνικότητά της.
Έμειναν από τότε τα ορατά, δηλαδή διάφορα μνημεία και λίγα κτίσματα, και τα αόρατα, όσα έχουν καταχωριστεί ως μνήμες στους σημερινούς κατοίκους της Θεσσαλονίκης και τους Έλληνες γενικότερα. Έμειναν και μεγάλα κομμάτια της Απάνω Πόλης και τα Λαδάδικα να θυμίζουν τη Θεσσαλονίκη εκείνων των χρόνων. Παραμένει και αναλλοίωτος ο ερωτισμός που εκπέμπει.
«Ε»: Οι χαρακτήρες του βιβλίου σας κινούνται πάνω σε μία πολύ λεπτή γραμμή ανάμεσα στον ήρωα και αντιήρωα. Η δική μου αίσθηση είναι ότι δεν αντιλαμβάνεστε τους ανθρώπους με το δίπολο «καλός» και «κακός». Μπορείτε να μας κάνετε μία περιήγηση στο πώς συλλάβατε τους χαρακτήρες του «Καλντεριμιού».
Με βάση την κοσμοθεωρία μου όλα στη ζωή είναι πολυδαίδαλα, με πολλά χρώματα και πάμπολλες αποχρώσεις. Τα στερεότυπα του άσπρου και μαύρου ή του καλού και του κακού, δεν αποδίδουν την πραγματικότητα. Αντιθέτως τη συσκοτίζουν. Δεν μπαίνουμε έτσι στην ψυχή του άλλου, κάτι που είναι στόχος και στο «Καλντερίμι». Οι ήρωές μου είναι πλασμένοι με υλικά της εποχής. Δρουν και κινούνται σαν να ήταν πραγματικά πρόσωπα εκείνων των χρόνων, ενώ υπηρετούν τη θεματολογία που προανέφερα. Λειτουργούν και ως δίπολα αντιθέτων. Ο Παράσχος και ο Κλεάνθης έχουν τον ίδιο καθοδηγητή, τον Αντίπα, και βιώνουν παραπλήσια περιστατικά εκτός σπιτιού. Ωστόσο ακολουθούν εντελώς διαφορετικούς δρόμους. Το γιατί και το πώς αναλύονται στο μυθιστόρημα. Ασφαλώς οι θεομηνίες και τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα επηρεάζουν την πορεία τους, ανατρέπουν τους σχεδιασμούς τους ή και αλλοιώνουν τους χαρακτήρες τους. Αποτελεί και αυτό ζήτημα για προβληματισμό.
«Ε»: Υπάρχει μία παραδοχή ότι η ιστορία αποτελεί το θεμέλιο με βάση το οποίο οι άνθρωποι μπορούν να σχεδιάσουν το μέλλον τους. Πιστεύετε ότι οι Έλληνες διδάσκονται από την ιστορία τους;
Δυστυχώς όχι, γιατί στην Ελλάδα δε διαβάζουμε όσο θα έπρεπε. Ευρωπαϊκές μετρήσεις υπολογίζουν ότι διαβάζει περίπου το 8% των Ελλήνων, όταν σε άλλες χώρες της Ευρώπης η ποσόστωση φτάνει και το 30%. Μιλάμε για ενήλικες τακτικούς αναγνώστες, δηλαδή να διαβάζουν τουλάχιστον πέντε βιβλία τον χρόνο. Πέραν αυτού έχουμε μάθει την Ιστορία με πολλά μυθεύματα και στρεβλώσεις, ενώ οι αποσιωπημένες αλήθειες είναι πάμπολλες. Το ψέμα έχει κοντά ποδάρια και είναι καιρός να κοιτάξουμε τα πράγματα κατάματα.
«Ε»: Πώς αξιολογείτε την δεδομένη χρονική περίοδο; Θα μπορούσε μελλοντικά να σας δώσει τροφή ώστε να ασχοληθείτε με το 2023;
Ζούμε, χωρίς να λείπουν χώρες όπως η Ουκρανία ή η Συρία και άλλες, σε εποχές ασύγκριτα καλύτερες από πολλές του παρελθόντος. Εκείνο που με φοβίζει είναι ο αισθητικός κατήφορος, ο οποίος φαίνεται να μην έχει πάτο. Επίσης, η απαξίωση αρχών και αξιών, η έλλειψη σεβασμού προς εμάς τους ίδιους και ότι δεν παλεύουμε για την αξιοπρέπειά μας. Διαπιστώνω έναν νέο ραγιαδισμό, ύπουλο, υποχθόνιο. Με φοβίζει και ο παμφάγος άκρατος καπιταλισμός, του οποίου μέρος του σχεδίου του είναι και η πλύση των εγκεφάλων μέσω του αισθητικού κατήφορου. Να μετατραπούμε μόνο σε άλογοι καταναλωτές.
Ναι, θα μπορούσε το 2023 να αποτελέσει αφορμή να γράψω ένα μυθιστόρημα, το οποίο θα έχει ως θεματολογία τα παραπάνω ζητήματα. Όμως προς το παρόν δεν υπάρχει στους σχεδιασμούς μου.
«Ε»: Η ελληνική επαρχία κατέχει περίοπτη θέση ανάμεσα στα έργα σας. Θα μπορούσαμε να δούμε την Ξάνθη κάποια στιγμή ως τόπο δράσης κάποιου μυθιστορήματός σας;
Μακάρι να αξιωθώ να γράψω. Η Ιστορία της Ξάνθης είναι εντυπωσιακή και άκρως ελκυστική. Με δένει και η στρατιωτική μου θητεία μαζί της, καθώς υπηρέτησα στην περιοχή επί 16 μήνες.
«Ε»: Κλείνοντας, θα θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας τα μελλοντικά σας σχέδια όσον αφορά στη συγγραφική σας παραγωγή;
Ελπίζοντας ότι θα συνεχίσω πάνω στον αρχικό σχεδιασμό μου, θα σας πω έναν στίχο μου από την ποίησή μου: Έρωτας, η περισπωμένη της Κρήτης.
